1, 2. 1) Jmé kjoabixan xi nʼio koayatsjoa kon xi tjío ya ngʼajmi. 2) Jmé kjoachjonangi xi chótʼayajiaan.

TSE nichxin fikao nga bationda je xi bixan. Tonga ndʼai kui chótʼayá tʼatsʼe jngo kjoabixan xi nʼio chjíle, tʼatsʼe je kjoabixanle ʼNdíle je Rey. Jao jmila nó jetjínle nga tísʼendajin kjoabixan jebi. Kʼoa tochoatsesa chale nga kuixankao chjoónle xʼin jebi. Ya niʼyale Rey jeme sʼe̱ músika kʼoa je xi tjío ya ngʼajmi i kuitso nga sé: “Tsakatéxoma Nainá Niná xi batéxoma ngayije. Katamatsjoaná, kjoáyatsjoaa takoán, kʼoa chʼa̱sjejeyaa, nga̱ jejaʼai kjoabixanle je Barré, kʼoa je chjoónle jetíjnanda” (Apoc. 19:6, 7).

² Je xi Barré tsole ibi xi kʼoasʼin kuixan jéní Jesucristo. Kʼianga kuixan nʼio tse kjoatsjoa sʼe̱ ya ngʼajmi (Juan 1:29). Jókji najño xi yʼakjá kʼianga kuixan. ʼYáni je chjoón xi kuixankao. Jósʼin tje̱n tíbʼejnanda chjoón jebi kʼianga kuixan. Kʼiáni kuixan. Jeʼyaa nga nʼio tse kjoatsjoa sʼe̱ ngʼajmi kʼianga kuixan, tonga a kʼoati tsjoa koa̱nle je xi i̱ koatio ngantsjai nichxin i̱ Sonʼnde. Jemená jchaa xi tʼatsʼe jebi, chótʼayajinlasaa jmeni xi tso Salmo 45.

3, 4. 1) Jókji najño xi yʼakjá je xʼin xi kuixan. 2) Jméni xi sítsjoayale je xʼin xi kuixan. 3) ʼYáni xi “xtiyánchjínle rey” ma kʼoa xi “reina” ʼmi xi kʼoati tsjoa tjíole.

³ (Tʼexkiai Salmo 45:8, 9.) * Je Jesucristo, je xʼin xi kuixan, bʼakjá najño xi tsʼe kjoabixanle. Kʼoa je najñole ñaki nje̱xi, mirra nje̱, jngo siti̱ xi nʼio koanchjén ya naxinandá Israel (Éx. 30:23-25).

⁴ Je músika xi fane ya ngʼajmi sítsjoayale je xʼin xi kuixan, nga̱ jemachrianle nga kuixan. Kʼoati ya tíjna je “reina”, xi tsonile, je jtínle Jeobá xi tíjna ya ngʼajmi, kʼoa jtín jebi yaa maxki̱kao “xtiyánchjínle rey”, xi tsonile, je ánkjele Niná. Nʼio tsjoa sʼe tokoán nga noʼyalee jotso nga tjíose, i tjíotso: “Katamatsjoaná, kjoáyatsjoaa takoán [...] nga̱ jejaʼai kjoabixanle je Barré”.

5. ʼYáni je xi “chjoónle koa̱n [je] Barré”.

⁵ (Tʼexkiai Salmo 45:10, 11.) * Jeʼyaa ʼyáni je xʼin xi kuixan, tonga ʼyáni je chjoón xi kuixankao. Nkjín chjota tínchja̱ni, jéní je chjota xi ya tjíojin je naxinandá xi tsʼe Jesucristo kʼoa jé Jesucristo xi ngʼajko̱ sʼin tíjnale (tʼexkiai Efesios 5:23, 24). Chjota jebi yaa koatexomakao Cristo ya ngʼajmi (Luc. 12:32). Kao nganʼiotsjele Niná kitjoejinni kʼoa jngo siento kao ñachanño jmi mani, kʼoa “fitjenngile je Barré tojñanibe nga koai” (Apoc. 14:1-4). Jngoyalee “chjoónle koa̱n [je] Barré” kʼoa yaa koatiokao ya ngʼajmi (Apoc. 21:9; Juan 14:2, 3).

6. 1) Ánni nga “tsotile rey” ʼmisínile je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi. 2) Ánni nga kʼoaʼmisínile nga katasíchajin je naxinandále je xi ya koai ya ngʼajmi.

⁶ Je chjoón xi kuixan ali tsa to tsotijin ʼmile, “tsotile rey” ʼmile (Sal. 45:13). ʼYáni je xi “rey” ma. Jéní Jeobá, nga̱ “ʼndíle” tsole je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi (Rom. 8:15-17). Kʼoa nga je chjota jebi xi chjoónle koa̱n je Cristo ya ngʼajmi i ʼmile: “Tichajin je naxinandáli kao je niʼyale nʼaili”. Tjínnele nga kui sikjaʼaitsjen jmeni “xi tjín ngʼá”, ali tsakuijin jmeni “xi tjín i̱ sonʼnde” (Col. 3:1-4).

7. 1) Jósʼin tísíkʼéjnanda Cristo je chjoón xi kuixankao. 2) Jósʼin bekon chjoón jebi je xi xʼinle koa̱n.

⁷ Jokji siento nó jetífaʼato, je Jesús tísíkʼéjnandaa je xi kuixankao ya ngʼajmi. Je pastro Pablo kʼoakitso nga “Cristo koantsjoake naxinandále, kʼoa kitsjoantjai yaole xi tʼatsʼe, jméni nga kʼoasʼin Cristo tsakʼéjnatjaosíni kʼoa kisitsjesíni naxinandále, joni tsa kao nandá xi totʼatsʼe énle, jméni nga tijeni sikasén basensínile yaole jngo naxinandá xi tsʼe xi kjaínga tojeya, xi tsín tsa kui jée tjínle, xi tsín tsa yó kjoan, nitokʼoakjoan kʼoamajin, jméni nga toñaki tsje koa̱nsíni nga tsínjme jée sʼe̱le” (Efes. 5:25-27). Je Pablo kʼoati i̱ kitsole je chjotale Cristo xi tsakatio ya Corinto: “Kʼoasʼin machi̱ni̱ke̱no tʼatsʼe Niná. Nga̱ an xi kʼoasʼin kisʼian nga kinisʼengino jngo xʼin, nga koasenjna basenno joni tsa jngo chjoónxongó xi tsje tʼatsʼe Cristo” (2 Cor. 11:2). Je Jesucristo, naskánakjile je xi kuixankao nga̱ tsje sʼin tíjna ngixko̱n Niná kʼoa ndasʼin sasénle. Kʼoa chjoón jebi nai tsole je xi kuixankao kʼoa mʼaojeenle jko̱ nga̱ xʼinle koa̱n.

8. Ánni nga “ñaki nʼio jeya” tíjnasíni je chjoón xi kuixan.

⁸ (Tʼexkiai Salmo 45:13, 14.) * Je chjoón  jebi “ñaki nʼio jeya tíjna” kʼianga kuixan. Ya Apocalipsis 21:2 jngo naxinandá ningósonkao, je xi “Jerusalén chjotse” ʼmi, kʼoa kʼoatso nga “tíjnanda xi tʼatsʼe xʼinle”. Je naxinandá jebi kui “kjoaʼisenle Niná” tjínle kʼoa ñaki fate sʼin matsen. Yaa mangóson “jngo la̱jao̱ xi nʼio naská kji, joni la̱jao̱ xi jaspe ʼmi, xi fate joni tsa cho̱tsín” (Apoc. 21:10, 11). Jonaskánasʼin matsen je Jerusalén chjotse yaa faʼaitʼa ya libro xi tsʼe Apocalipsis (Apoc. 21:18-21). Kʼoakji jokitso je salmista nga “ñaki nʼio jeya tíjna”. Kuinga kʼoakjini nga̱ yaa ngʼajmi tísʼejna kjoabixan jebi.

9. 1) ʼYáni je “rey” xi bichóchanile je chjoón xi kuixan. 2) Jókjoan najño xi yʼakjá chjoón jebi.

⁹ Je chjoón xi kuixan yaa fichanile je xʼin xi kuixankao, je Rey Mesías. Je Rey jebi tongini kisikʼéjnanda, kuinga “kisitsjesíni naxinandále, joni tsa kao nandá xi totʼatsʼe énle”, “nga toñaki tsje koa̱nsíni nga tsínjme jée sʼe̱le” (Efes. 5:26, 27). Chjoón jebi kʼoati ñaki nda kjoan najño xi yʼakjá kʼianga kuixan. “Je najñole ñaki tao̱nsine tsangajon” kʼoa “kʼianga koaichanile je rey kui yʼakjá je najño xi toxá koanndanile”. Kʼianga kuixan je chjoón “kʼoa̱kjá najño lino xi nʼio chjí, xi tsje, kʼoa xi fate. Je najño lino xi nʼio chjí jngo yale je kjoakixile chjotale Cristo” (Apoc. 19:8).

10. Kʼiáni sʼe̱jna kjoabixanle Barré.

¹⁰ (Tʼexkiai Apocalipsis 19:7.) Kʼiáni tjínnele sʼe̱jna kjoabixanle Barré. Ninga kʼoatso ya Apocalipsis 19:7 nga jetíjnanda je chjoón xi kuixankao Barré, je bersíkulo xi fisani alikui kui bʼéyanajmí jokoa̱n nga kuixan. Kui nchja̱ni jokoa̱n nga toje tífikjetʼa je kjoañʼai xi nʼio tse (Apoc. 19:11-21). A kui xi tsonile jebi nga kʼia sʼe̱jna kjoabixanle je Jesucristo nga kjesa síjngojin je xále nga sikinje. Mai. Je xi faʼaitʼa ya libro xi tsʼe Apocalipsis alikui tjío chʼinchʼin. Ya Salmo 45 kʼoatso nga kʼia sʼejna kjoabixan jebi kʼianga jebátʼa ki̱cha̱ espadale je Rey saʼnda nga síkinjele je kontrale (Sal. 45:3, 4).

11. Jméni xi títjon koa̱n kʼianga kjesa sʼejnajin kjoabixanle Barré.

¹¹ Kuinga kʼoabixónsíñá nga títjon kjoanla tjóʼaxin “je chjoónchajngi”, xi tsonile, ngatsʼi je relijión ndiso (Apoc. 17:1, 5, 16, 17; 19:1, 2). Xijekoa̱n, je Cristo kʼiaa kjoaʼaxin jmeni xi chonle sonʼnde je Na̱i kʼianga kjoaʼaí Armagedón, je “kjoajchán [...] xi tsʼe Niná xi batéxoma ngayije” (Apoc. 16:14-16; 19:19-21). Xi tokjoetʼani, je Rey kʼiaa sijngo xále kʼianga sikʼatje̱nya ndi̱tja̱n je Na̱i kʼoa kao ánkje tsʼenle. Nga ya koatioʼya ndi̱tja̱n kui xi tsoyanile nga jngoyale sʼe̱yokʼien (Apoc. 20:1-3).

12, 13. 1) Kʼiáni sʼe̱jna je kjoabixanle Barré. 2) ʼYáni xi tsjoa sʼe̱le ya ngʼajmi kʼianga sʼe̱jna je kjoabixanle Barré.

¹² Nichxin xi totífikjetʼa, je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi xi kixi koa̱n saʼnda nga kuiyá, yaa kjoaʼáyale ya ngʼajmi. Kʼianga jeni̱kjeson relijión ndiso tonga nga kjesa faʼaijin je Armagedón, je Cristo kʼiaa sijngotʼale xínkjín ya ngʼajmi je xi jngo siento kao ñachanño jmi mani (1 Tes. 4:16, 17). Ngatsʼi je xi ya maxki̱kao xi chjoónle koa̱n Cristo jeya tjío ya ngʼajmi kʼianga jekoaitsʼia Armagedón. Kʼianga jekjoetʼa kjoajchán jebi kʼiaa sʼe̱jna je kjoabixanle Barré. Nʼio tse kjoatsjoa sʼe̱ nga kʼia. Ya Apocalipsis 19:9 itso: “Jótondale je xi kʼoasʼin kinokjoale kjoabixanle nga koakjenkao je Barré”. Nʼio tsjoa sʼe̱ kon je chjoón xi kuixankao barré, xi tsonile, xi jngo siento kao ñachanño jmi mani. Kʼoa je xʼin xi kuixan nʼio tsjoa sʼe̱le nga ya jetjíokao ngatsʼi xi koatexomakao, jngoyale skʼuí kʼoa koakjen ya tʼayámixa̱le jñani koatexoma (Lucas 22:18, 28-30). Tonga ali tsa tojejin je xʼin kao je chjoón xi kuixan xi tsjoa sʼe̱le.

 ¹³ Tojoná sʼin kaʼyaa, ya ngʼajmi nʼio nkjín ánkje xi sé, xi i̱ kuitso: “Katamatsjoaná, kjoáyatsjoaa takoán, kʼoa chʼa̱sjejeyaa, nga̱ jejaʼai kjoabixanle je Barré, kʼoa je chjoónle jetíjnanda” (Apoc. 19:6, 7). Kʼoa je choʼndale Jeobá xi koatio i̱ Sonʼnde, a kʼoati koayatsjoa kon tsanda je.

14. ʼYáni je “xtiyánchjín xo̱ngó” xi síkʼaxki̱ ya Salmo 45.

¹⁴ (Tʼexkiai Salmo 45:12, 14, 15.) * Je profeta Zacarías tongini kʼoakitso nga je nichxin xi totífikjetʼa nʼio nkjín chjota xi tjín ngakjijnda naxinandá xi ya sijngokao yaole je chjotale Cristo xi ya koai ya ngʼajmi. Kitso: “Kʼianga kui nichxin te chjota xi ya jaʼaini ngayeje én xi nokjoa ngakjijnda naxinandá tsoa̱nʼio, tsoa̱nʼio je najñojnrole jngo chjota xi judío, kʼoa i kuitso: Menajin nga ya koanngínkaolaijin, nga̱ kinoʼyaníjin nga Niná tíjnakaono” (Zac. 8:23). Ya Salmo 45:12 “tsotile Tiro” kʼoa “chjota xi nʼio nyiná” ʼmile je xi “te chjota”. Chjota jebi yaa fikonle je chjotale Cristo xi tjíosa i̱ Sonʼnde, binyakao kʼoa síjéle nganʼio nga síxále Jeobá. Tje̱n nó 1935, je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi miyón mani chjota xi tjíobakóyale xi kjoakixi (Dan. 12:3). Je xi tjíotsjoánganʼiole je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi tsje tjíofikao yaole ngixko̱n Niná, kʼoa kuinga “xtiyánchjín xo̱ngó” ʼmisínile. Chjota jebi jekitsjoatʼale yaole Jeobá kʼoa kixi tjíofitʼale je Rey Jesucristo.

15. Je “xtiyánchjín xo̱ngó”, jósʼin tjíotsjoánganʼiole je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi.

 ¹⁵ Je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi nʼio tsjoále kjoanda je “xtiyánchjín xo̱ngó” jebi, xtiyánchjín “miyole mani” nga̱ tjíotsjoánganʼiole nga tjíotsoyason “je énnda xi tʼatsʼe je kjoatéxomale” Niná ngakjijnda Sonʼnde (Mat. 24:14). Ali tsa tojejin “je Espíritu Santo kʼoa je chjoónle Barré [xi] tso: Nroai”, kʼoati tso je xi nrʼoéle (Apoc. 22:17). Jebi kui xi tsonile nga je “xi kjaʼaí barré” nrʼoéle je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi kʼianga “nroai” tjíotso kʼoa kuinga kʼoati “nroai” tjíotsosínile je chjota xi tjín ngakjijnda Sonʼnde (Juan 10:16).

16. Jmé kjoanda xi títsjoále Jeobá je xi kjaʼaí barré.

¹⁶ Je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi nʼio tsjoake je “xi kjaʼaí barré” kʼoa tsjoa sʼele nga be kʼianga je Jeobá tsjoále kjoanda barré jebi nga kʼoati sitsjoaya kʼianga sʼe̱jna je kjoabixanle Barré. Je “xtiyánchjín xo̱ngó” xi tje̱nkao je chjoón xi kuixan “kao kjoatsjoa” kjoaʼaíchani. Je xtiyánchjín jebi jé tsoyanile xi kjaʼaí barré xi i̱ koyale nga koatio i̱ Sonʼnde, tsjoa sʼe̱le nga sʼe̱jna je kjoabixanle Barré ya ngʼajmi josʼin nga tsjoa sʼe̱le je xi ya tjío. Ya libro xi tsʼe Apocalipsis kʼoatso kʼianga chjota nkjín jebi, xi koatio i̱ Sonʼnde, yaa “tjío ngixko̱n je yáxilebe, kʼoa ya ngixko̱n je Barré”. Kʼoa yaa síxále Niná ya nitsinle yo̱ngo̱ xi tsín matsen (Apoc. 7:9, 15).

17, 18. 1) Jmé kjoanda xi kjoaʼaíkao je kjoabixanle Barré. 2) ʼYáni xi xtile koa̱n Cristo je xi jngo jmi nó koatexoma.

¹⁷ (Tʼexkiai Salmo 45:16.) * Je “xtiyánchjín xo̱ngó” xi tje̱nkao je chjoón xi kuixankao je Cristo ngisa titsjoa sʼe̱ngánile nga skoe̱ jokji kjoanda kjoaʼaíkao ya sonʼnde chjotse je kjoabixanle Cristo. Je Rey Jesucristo sikjaʼáyale i̱ Sonʼnde je chjotajchíngale kʼoa xtile koa̱n (Juan 5:25-29; Heb. 11:35). Je Cristo skoéjin kʼa chjota jebi kʼoa chjotatítjon sikatío ngakjijnda Sonʼnde. Tochale kʼoati skoéjin kʼa je xi chjotajchínga sʼin tjío ndʼaibi nga je kuinyatítjon ya sonʼnde chjotse (Is. 32:1).

¹⁸ Je xi jngo jmi nó koatexoma je Cristo kʼoati nʼai sʼin kʼoéjnale xi kjaʼaísa chjota. Nga̱ ngatsʼi je chjota xi koatio i̱ Sonʼnde totʼatsʼení nga makjainle nga Cristo tsakʼéchjíntjai nga sʼe̱nile kjoabijnachon xi tsínkʼia fetʼa (Juan 3:16). Kʼoa kuinga Nʼaile koa̱nsíni ngantsjai je Cristo (Is. 9:6, 7).

19, 20. Jósʼin tsjoa fáya tokoán ngatsʼiaa je xi chjotale Cristo maa jmeni xi tso Salmo 45.

¹⁹ (Tʼexkiai Salmo 45:1, 17.) * Nʼio mandosinná xi chjotale Cristo maa jmeni xi tso Salmo 45. Je chjotale Cristo xi ya koai ya ngʼajmi nʼio tsjoa tjíole nga jeme ya koaikatiokao je ndsʼe̱ xi ngikʼa kʼoa kao je xʼin xi kuixankao. Kʼianga kʼoasʼin tíbʼaile kjoanda je xi kjaʼaí barré nga tjíotsjoánganʼiole je xi ya koai ngʼajmi, nʼio tsjoa tjíole nga sítjosonle je xi Rey tíjnale. Kʼianga jesʼe̱jna je kjoabixanle Cristo, je kʼoa kao xi ngikʼa xi kʼoati Rey koa̱n nʼio tse kjoanichikontʼain tsjoále je chjota xi koatio i̱ Sonʼnde (Apoc. 7:17; 21:1-4).

²⁰ Kao kjoatsjoa choyalee nga kuitjoson je én xi tongini kinokjoa xi tʼatsʼe Rey Jesucristo. Ñaki mená nga kuinókjoañá je jaʼaínle. Chʼa̱sjengʼaa je Rey “tokʼia saʼndani, kʼoa ngantsjai nichxin”.