Je én jebi kui bakóyaná nga tsín mangósoán kao Sonʼnde. Je Sonʼnde jenʼio nkjín chjota tsakatioson. Kjima tjíobatioson je chjota ngantsjai kʼoa tíkale Sonʼnde. Tonga jetíbʼantjaiya ndʼaibi.

Fitsʼiakjoanni nga kisʼejna Kjoajchántse xi majaoni, je sonʼnde nʼio tsʼantjaiya jokoanchon. To jankan kao te nó kichomani kʼianga tsʼantjaiya jokoanchon. Tísʼee je ki̱cha̱ xi bitsomakoaa, je ki̱cha̱ xi nichjén nga nokjoalee xíngiaa kʼoa jmesani xi sʼa tíbʼatsen. Nga kʼoakjima ngisa nkjín chjota tjíosʼele tao̱n. Nʼio nkjín chjota xi ngisa nkjín tsojmi tjínle ndʼaibi tikʼoajinni ngasʼa. Kʼoa saʼnda nga kʼia jan ya kʼoakji chjota jetjín i̱ Sonʼnde.

Tonga nga kʼoakjima kʼoati kjoa tibiyojiaan. Tjínkʼa xi kʼoatso nga je chjota jenʼio kisikitsón Sonʼnde kʼoa jelikui tikʼoasʼin síxáni josʼin síxántsjai. Nga kʼoasʼin tjíosíkitsón Sonʼnde je chjota, tjínkʼa chjota científico xi kʼoatso nga nʼio tímiʼaon je Sonʼnde.

Ya Biblia jetongini kʼoakitso kʼianga sikitsón Sonʼnde je chjota (Apocalipsis 11:18). A tíbitjoson én jebi. A tosi tonda sikitsón chjota je Sonʼnde. A kuichoka nichxin nga tsín tikoa̱nndayani je Sonʼnde.

A jetokʼoakji kitsjoa nganʼiole Sonʼnde. Tjíokʼa je chjota científico xi kʼoatso nga nʼio ñʼai tjínle nga kʼoakuitso josʼin kuichotsjoá nga kʼoasʼin tíbʼantjaiya jochon sonʼnde, nga nʼio bʼa jtsí kʼoa nga nʼio masje ndoá. Nʼio makjaojinle kʼoa kʼoatso nga toxijña jme xi koa̱n xi nʼio ñʼai kjoa sikatíojinná.

Tobʼelañá, je nyʼán xi kijnajtsa ya Antártida occidental. Tjínkʼa xi kʼoatso kʼiatsa tosi tonda nʼio koa̱nsje Sonʼnde, kuichoka nichxin nga koa̱nnandá nyʼán jebi. Ánni. Kuinga je nyʼán to tsinjon je ndoále Tsʼuí, kʼoa kʼianga sa manandá sa manandá je nyʼán, ngisa jma sʼin matsen nga̱ kui matsen je nandá xi kijnangi. Kʼoa ñaki yaa kjoe je ndoále Tsʼuí kʼoa ngisa nʼio masje kʼoa kuinga sasa manandásíni. Kʼiatsa tosi tonda kʼoakoa̱n, je ndáchikon kuinngʼaní kʼoa nkjín miyón chjota kʼoetʼale kjoa jebi.

Tjíobásjaile je chjota jotjíosʼín kʼianga tsín tosi tonda katabitson je Sonʼnde. Je xi mele sʼin kuinga ngisa katasʼe je tao̱n, nga katamankjínya chjota tonga nga sikuinda kaoni je Sonʼnde. A nda tíbichótsjoá jebi.

Majain, tojo ma jngo chjota xi ngisa tse tao̱n síchjén jotjín tjínle nga tosa toje tsjenle. Kʼoati kjimaa xi kao Sonʼnde, ñaki jetítsjenná jokji tinichjén. Ñaki totsʼee tjíotsole chjota jmeni xi tjínle je Sonʼnde kʼoa alikui tsjoáʼndele nga mandaya ijngokʼani je Sonʼnde. Jméni xi koa̱n sʼiaan. Jngo chjota xi makjaojinle Sonʼnde i kitso: “Saʼnda tsín ʼyaa josʼin si̱kuindaa je sonʼnde”. Kʼoa je Énle Niná kʼoati itso: “Likui bakinle je chjota xi tsoʼba nga je koandiaale yaole” (Jeremías 10:23).

Ya Biblia kʼoatso kʼianga tsín tosi tonda tsjoáʼnde je Niná kʼianga chjota sikitsón je Sonʼnde. Ya Salmo 115:16 kʼoatso kʼianga je Niná “jé chjotasonʼnde kitsjoale” je Sonʼnde. Sonʼnde jebi jé Niná kitsjoakjoatjaoná (Santiago 1:17). Kʼianga kitsjoaná Sonʼnde je Niná, a to nichxin tsakʼéle jokji tse koa̱nle.  Majain. Tokuila si̱kjaʼaitsjenjiaan josʼin tsakʼénda.

Je libro xi tsʼe Génesis kʼoatso nga ñaki nʼio nda tsakʼénda Niná je Sonʼnde. Kʼoatso nga likui “nda chon sonʼnde” nga sʼa títjon, nga “tokijna kjitia kʼoa tokijna njio njio”. Xi ijngosani, kʼoatso nga tjín nandá, xi machjénná kʼianga biyochoán (Génesis 1:2). Kʼoa je Niná i kitso: “Katamaʼisen” (Génesis 1:3). Je lʼíle Tsʼuí jaʼatojin yojbi kʼoa kʼiaa koanʼisen títjon i̱ tʼanangi. Kʼoa xijekoan, kʼoati tso nga kisʼejna je nangi xi kixí chon kʼoa kʼoati kisʼe ndáchikon (Génesis 1:9, 10). Kʼoa “je nangi kitjoo je jñá, kʼoa kao tsojmintje xi tocho sʼele [...] kʼoa kao yá xi bale je to xi tocho tjínle” (Génesis 1:12). Kʼoa kʼiaa saʼnda kinroatsʼiani nga kisʼe jmeni xi machjénle Sonʼnde nga koa̱n koatioson chjota kao cho̱, jolani xi fotosíntesis ʼmi. Ánni nga kʼoasikji nda tsakʼéndasíni Niná je Sonʼnde.

Je profeta Isaías kʼoakitso nga je Niná “xi kisinda sonʼnde, je xi ñaki nʼio tsakʼéjna, [...] kui xá kisindani nga chjota koatioson” (Isaías 45:18). Kʼoatsokixi én jebi kʼianga kui xi mele Niná nga chjota katabatioson ngantsjai i̱ Sonʼnde.

Je chjota alikui kjimale tjíosíkuinda je Sonʼnde xonaskánakji kitsjoakjoatjaoná je Niná, tosa tojeme síkitsón. Ninga kʼoalani tjíosʼín je chjota, je Niná alikui tísíkʼantjaiya kjoafaʼaitsjenle. Jngo xi kiski Énle Niná i kitso: “Je Niná alikui mangóson kao chjotasonʼnde: alikui bʼéndiso kʼoa ni síkʼantjaiyajinla kjoafaʼaitsjenle. Kʼianga jmeni xi tso, sítjosonní” (Números 23:19, Dios habla hoy). Je Niná alikui tsjoáʼnde nga je chjota sikjeson je Sonʼnde. Jeme sikjeson “je xi sikitsón sonʼnde” (Apocalipsis 11:18).

Ya nindo jña kitsoya je Jesús i kitso: “Jó tondale je xi indajin, nga̱ jé xi skoékjoatjao je sonʼndebi” (Mateo 5:5). Nga kʼia, je  Jesús kʼoakitso jmeni xi sichjén Niná nga sindachonni sonʼnde. Je Jesús kʼoakitsole je chjotale nga i̱ katatso kʼianga kʼoetsʼoa: “Katjinroa kjoatéxomali. Kʼoakatasʼín josʼin nga meli, joni ya ngʼajmi kʼoatisʼin i̱ sonʼnde”. Je xi kjoatéxomale Niná ʼmile, jéní Chjotaxále Niná xi kʼoasʼin jmeni xi mele Niná i̱ Sonʼnde (Mateo 6:10).

Je Niná kʼoatso nga je Chjotaxále nʼio tse jmeni xi sikʼantjaiya i̱ Sonʼnde. Je Niná itso: “Koeni an sichjotse ngayije” (Apocalipsis 21:5). A kui xi tsonile én jebi nga kjaʼaí Sonʼnde sikʼéjna je Niná. Majain. Nga̱ tsín tsa jejin Sonʼnde xi tjínle jée, jéní chjotaxá sonʼnde je xi tjíosíkitsón Sonʼnde kʼoa totʼatsʼení nga tsín nda tiyoaa. Je Biblia kʼoatso nga je Niná kjoaʼaxin je chjotaxá sonʼnde kʼoa jngo “ngʼajmi chjotse” kjoaʼaíkao, xi tsonile, je Chjotaxále Niná, kʼoa je koatexomale jngo “sonʼnde chjotse”, xi tsonile, je chjota xi sitjosonle Niná (Apocalipsis 21:1).

Kʼianga ijngokʼa sʼe̱niná jmeni xi jekinikitsoán Sonʼnde, je Niná sindachon ijngokʼani. Je salmista i kitso: “Tinikuindaní je nangi kʼianga nʼio katasʼe tsojmi kʼoa nga nda katama tsojmintje”. Kʼianga jekoa̱nndayani Sonʼnde ʼndenaxó koa̱n kʼoa nga sichikontʼainná Niná nʼio sʼe̱ tsojmi xi ma (Salmo 65:9-13).

Je Pyarelal Nayyar, xi secretariole koan je ʼndíkʼien hindú Mohandas Ghandhi, i kitso xi tʼatsʼe: “I̱ Sonʼnde nʼio tjín xi machjénle je chjota, tonga alikui mani jokji mele je chjota”. Je Chjotaxále Niná je kʼoendajin kjoa jebi, sikʼantjaiya ni̱ma̱le je chjota. Je profeta Isaías kʼoakitso kʼianga tsín sikitsón Sonʼnde je chjota kʼoa ni xínkjínjinla jtike koa̱n kʼianga jekoatexoma je Chjotaxále Niná (Isaías 11:9). Nkjín miyón mani chjota xi kʼoasʼin tjíobe jotso je kjoatéxomale Niná. Kjimatsjoake je Niná kʼoa kao chjota, tjíotsjoá kjoanda, tjíosíkuinda sonʼnde kʼoa nda sʼin tjíofikao yaole. Kʼoasʼin tjíobakóni nga je Niná tjíofitʼale. Jetongini tjíonikatíonda kʼianga ya koatio ya sonʼnde chjotse (Eclesiastés 12:13; Mateo 22:37-39; Colosenses 3:15).

Kʼianga jekoanjngole Niná jmeni xi tsakʼénda, je Biblia itso: “Je Niná kiskotsenle ngayeje jmeni xi tsakʼénda kʼoa, ¡koeni!, tsabe nga nʼio nda” (Génesis 1:31). Je Sonʼnde nʼio naskánakji, alikui koa̱n nga to kjoe. Kuinga tsjoa masíniná nga tsín tsjoáʼnde Jeobá nga jme xi koa̱nle Sonʼnde. Je Jeobá kʼoatso nga “je xi kixi tsʼee koa̱n sonʼnde, kʼoa i koatioson ngantsjai nichxin” (Salmo 37:29). Ji, koaan i̱ si̱jchái yaoli ngantsjai nichxin i̱ Sonʼnde.