1-3. Ánni nga tsín choa ñʼai koansínile je chjotale Jesús nga kitsoyason jngo tjíjtsa Sonʼnde.

JE Jesucristo kʼoakitsole je chjotale nga koaikakóyasonle “ngatsʼi naxinandá”. Kʼianga kuitjosonle kjoatéxoma jebi machjénní nga kuitsoyason jngo tjíjtsa Sonʼnde (Mateo 24:14; 28:19). Nʼio tse xá kisʼenele.

² Je chjotale tsjoake koan je Jesús kʼoati tsjoake koan je én xi kitsoyason. Tsakui nichxin kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen chjotale nga tsín choa ñʼai koa̱nle nga kuitsoyason jngo tjíjtsa Sonʼnde. Ánni. Xi títjon, kuinga tochoa mani. Xi majaoni, kuinga kui tsakakóya nga ʼNdíle Niná ma je Jesús tonga kʼoati tsabe chjota nga kinikʼien je Jesús. Xi majanni, nʼio nkjín chjota xi kʼoakitso nga tsín jme xo̱n koanle je chjotale Jesús (Hechos 4:13). Je chjotatítjonle relijión ñaki skuelangʼa kiskotʼaya kʼoa chjotale Jesús mai. Xi ijngosani, jmeni xi tsakakóya alikui koanngóson kao kostumbre xi tjínle chjota judío xi jenkjín siento nó nga kui fitjenngi. Tsakui nichxin i̱ kitso je chjotale Jesús: “Kʼianga tsín bexkónná je chjota, jósʼin kjuinrʼoéniná”.

³ Xi mañoni, je chjotale Jesús be nga jtike koa̱n chjota, nga koaitjenngike kʼoa nga saʼnda sikʼien tojo kitsole je Jesús (Lucas 21:16, 17). Xi maʼaonni, kʼoati be nga koangi kʼa je xi tjío yaniʼyale kao miyole. Xi majaonni, kʼoati be nga koatio kʼa je chjotale Jesús xi énndiso kuitsoya. Xi  mañatoni, bení nga kʼoati nʼio xkón chon ʼnde jñani kuitsoya (Mateo 24:10-12). Kʼianga kui kisikjaʼaitsjen jebi, tsakui nichxin kiskonangile yaole jókoa̱nni kuitjosonle nga kuitsoya “jña saʼnda nga fetʼa sonʼnde” (Hechos 1:8).

4. Jósʼin kichomani nga kitsoyason je chjotale Jesús.

⁴ Je chjotale Jesús tsabe nga tsín choa ñʼai tíjna nga kʼuínyason jngo tjíjtsa Sonʼnde. Tonga kisitjosonní kʼoa kitsoyason naxinandá xi tjío ya Jerusalén kao Samaria, kʼoa xijekoan kitsoyason jñani xin naxinandá. Jósʼin kichomani nga kitsoyason. Kante nó nga koanskanni, nʼio nkjín naxinandá jekitsoyason. Kʼoa je Pablo saʼnda kʼoakitso nga “kinokjoayajinle ngatsʼi xi tjío i̱ sonʼndebi”. Je chjota xi xin naxinandále chjotale Cristo koan (Colosenses 1:6, 23). Tobʼelañá, kʼianga ki Pablo ya Chipre, ʼnde xi tíjnajin ndáchikon, jngo chjotatítjonle Roma xi chjotale Cristo koan kʼianga “tokoanxkónle je kjoa xi tsakakóya xi tsʼe Nainá [Jeobá]” (tʼexkiai Hechos 13:6-12).

5. 1) Jméni xi tongini kitsole Jesús je chjotale. 2) Jméni xi tso jngo libro xi tʼatsʼe siglo 1.

⁵ Je chjotale Jesús be nga tsín kʼoakoa̱nle nga toje kuitsoya jngo tjíjtsa Sonʼnde. Tonga kʼoati be nga kʼoakitsole Jesús nga jé kʼoéjnakao kʼoa nga je Niná tsjoále nganʼiotsjele (Mateo 28:20). A tjínsa jmeni xi tsakinyakao. Tsakui nichxin. Jngo libro xi kʼoatso nga nʼio nda koan nga kʼia siglo 1 tsakʼétsʼiakao je chjotale Cristo nga kitsoyason. Kʼoati tso nga kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen je chjotale Cristo nga koanskanni nga je Niná tsakándiaa jokoanchon nga kʼia.

6. 1) Jméni xi chótʼayá kjoaʼmiya jebi. 2) Jméni xi chótʼayá kjoaʼmiya xi ijngo.

⁶ A je Jeobá tsakandiaa kjoaixi jokoanchon nga siglo 1 nga koan kitsoyason je chjotale Cristo. Alikui ʼyaa nga̱ tsín jotso je Biblia. Je xi ʼyaa kuinga je Jeobá kʼoasʼin koanmele nga kuitsoya je choʼndale. Kʼoati ʼyaa nga tsín kʼoakoanle je Na̱i nga je tsakatéchjoale je choʼndale Jeobá. Kjoaʼmiya jebi nkjín koya jmeni xi jchaa xi tsakui nichxin kui tsakinyakao je chjotale Jesús kʼianga kitsoya nga siglo 1. Je kjoaʼmiya xi ijngo kui kuitsoyaná jmeni xi basenkaoná ndʼaibi nga ʼmiyasoán jngo tjíjtsa Sonʼnde.

7. 1) Jméni xi paz romana tsakʼin. 2) Ánni nga tsín koanngósonsíni nichxin jebi kao xi kjaʼaí nichxin.

⁷ Je xi títjon tsakinyakao je chjotale Cristo nga koan kitsoyason kui xi paz romana tsakʼin. Kʼianga siglo 1, nʼio tse ʼnde kjinentsja je chjota romano. Kʼianga tsakatéxoma je Roma nʼio tse nga kisʼe kjoanyʼán kʼoa paz romana kitsole. Nga kui nichxin, alikui kitsjoaʼnde je gobierno nga kjoasi kisʼe. Kisʼe kjoajchán xi tochoa nga̱ je Jesús kʼoakitso nga kʼoakoa̱n (Mateo 24:6). Tobʼelañá, je chjota romano kichosíkje Jerusalén kʼianga nó 70. Kʼoati kiskan chjota ya ʼnde xi tjíondai jña tjen tsakatéxoma Roma. Tonga me ngatsʼi je chjota nga nyʼán tsakatio. Jaola siento nó nga kisʼe kjoanyʼán. Jngo libro xi kʼoatso nga kjesa kʼoasikjijin nó nga nyʼán batio je chjota. Kʼoa nga kisʼe je xi paz romana tsakʼin, je chjotale Cristo koan ki tojñani kʼoa kitsoyason.

8. Jósʼin tsakinyakao je chjotale Cristo je xi paz romana tsakʼin.

⁸ Jela jao siento basen nó jaʼato nga tsakʼejna je Cristo nga jngo chjota xi Orígenes tsakʼin xi tʼatsʼe relijión kiski, kʼoakitso josʼin tsakinyakao je chjotale Cristo je xi paz romana tsakʼin. Kʼianga kʼoasʼin nyʼán tsakatio je chjota romano kao xi kjaʼaí naxinandá, koaan kikakóyason je chjotale Cristo ya naxinandá jebi. Je chjota alikui  kjoajchán tjíobʼétsʼiakao nga kʼia, ñaki nyʼán tjío ya niʼyale. Je Orígenes kʼoatsosa nga kui xi tsakinyakao je chjota nga kinrʼoéle je én xi kichokao je chjotale Cristo je xi kjoatsjoacha kao kjoanyʼán tjenkao. Ningalani sakʼoa kitjenngike je chjota, je chjotale Cristo kitsoya ngakjijnda kʼianga kisʼe kjoanyʼán (tʼexkiai Romanos 12:18-21).

9, 10. Ánni nga tsín ñʼai koansínile nga tsakʼetsoma je chjotale Cristo.

⁹ Ijngosa koya xi tsakinyakao je chjotale Cristo nga kitsoyason kuinga tsín ñʼai koanle jña tsakʼetsoma nga kui nichxin. Je chjota romano tsʼatola ñokan jmi kilómetro tjínle je karretera xi tsakánda. Je sondado romano kui xá kisichjénni karretera jebi nga sasa fini kʼianga sítoánntjai ya ʼnde jñani bʼakaole kʼoa nga tsín jokatasʼín je chjota. Je chjotale Cristo kʼoati kisichjén kʼianga jaʼatojin jñájchá, nga ki ya ʼndekixí kʼoa nga ki ya nindo kʼianga kikakóyason.

¹⁰ Tonga je chjota romano ali tsa to karreterajin kisichjén, kʼoati tsakʼetsomason ya ndáchikon kʼoa jñani to xo̱ngá tjín. Siento puerto kisʼele jñani síkatío chitsole kʼoa tsʼato ñajan siento ndiaa kisʼele josʼin ki. Kuinga je chjotale Cristo kʼoati kisichjénsíni chitso nga tsakʼetsoma jñani tjen tsakatéxoma Roma. Xi ijngosani, kʼianga jaʼasʼen jñani xin naxinandá alikui tsa pasaporte koanchjénle kʼoa tsa xo̱n kinijéle. Kʼianga tsakʼetsoma ya karretera kao ya ndáchikon alikui jme kjoa kisʼe. Ya karretera alikui nanda ché kisʼe, nga̱ tsa ʼyani xi kʼoakisʼin nʼio tse kjoañʼai kitsjoale je sondado romano. Kʼoa ya ndáchikon nʼio nkjín chitso kisʼe xi tsʼe sondado romano, kuinga tsín kitsokjonsíni je chjota xi chitso tsakʼetsomaya nga ché josikao. Je Biblia kʼoatso nga jaʼatojin kjoaxkón je Pablo ya jinndáchikon kʼoa nga kʼoati kiskangindá chitso xi tíjnaya, tonga alikui jña kʼoatso tsa chjotaché kichonrʼoe chitso (2 Corintios 11:25, 26).

11. Ánni nga én griego kisichjénsíni je chjotale Cristo.

¹¹ Nʼio nkjín naxinandá xi tsakánentsja je Roma xi chjota griego tsakánentsja nga títjon. Kuinga én griego masínile je chjota xi ya tjío naxinandá jebi. Kuinga je chjotale Cristo koan kitsoyasínile tojo kji chjotani nga̱ kui nchja̱ je én griego xi nokjoa nga kʼia. Kʼoati koan tsakakóle jmeni xi tso je Escrituras Hebreas nga̱ kijna jngo xo̱n xi nʼio tsaʼyale xi én griego jaʼatoya. Jé chjota judío xi ya tjío Egipto kisikʼatoya kʼoa Septuaginta sʼin tsaʼyale. Kʼoa xi ngikʼa je librole Biblia én griego kichjini. Je én griego nʼio nda koanchjén nga tsakʼinya je Énle Niná nga̱ nʼio nkjín én tjínle. Én jebi kʼoati tsakinyakao je chjotale Cristo xi xin naxinandá tjío nga koan tsakjákao xínkjín kʼoa nga jtín sʼin tsakatio.

12. 1) Jméni xi códice tsakʼin. 2) Ánni nga ngisa nda koanchjénsíni je códice tikʼoajinni je rollo. 3) Kʼiáni nga jengisa nʼio kisichjén je códice je chjotale Cristo.

¹² Jméni xi kisichjén je chjotale Cristo kʼianga kitsoya nga siglo 1. Nga títjon rollo kisichjén. Tonga je rollo alikui josʼin ma tsakʼani kʼoa ñʼai koanle josʼin kisichjén. Kʼianga ʼyani xi mele tsakʼéxkia, títjon kjoanla kiskojndáya kʼoa titsakáxkóyangáni nga jekoanni. Xi ijngosani, me to jngongoa jñani jaʼaitʼa letra. Tobʼelañá, je libro xi tsʼe Mateo ñaki jngo rollo koan. Tonga  xijekoanni, je chjota chan kui kisichjén je xi códice ʼmi. Je códice jo libro kjoan kʼoa alikui tiñʼai koannile nga kisichjén. Kʼianga mele kʼoexkia je chjota sasa síkʼatoni pájina nga básjaijin jme xi mele kʼoexkia. Je chjota xi be kʼoatso nga kʼianga jekoanni jngo siento nó nga tsakʼejna Cristo jeme to códice síchjén ngatsʼi je chjotale Cristo.

13, 14. 1) Ánni nga tsakasenkaosíni je Pablo nga Roma kinchja̱ni. 2) Jósʼin tsakinyakao je chjotale Cristo je kjoatéxoma xi kisʼe ya Roma.

¹³ Ijngosa koya xi tsakinyakao je chjotale Cristo nga kitsoyason kui je kjoatéxoma xi kisʼe Roma. Tobʼelañá, je Pablo yaa Roma kinchja̱ni. Nʼio tsakasenkao jebi kʼianga tsakʼamje. Ñandia kʼianga je sondado romano kitsoa ya Jerusalén kʼoa nʼóxjoa̱xín koale tsakai. Tonga je Pablo kʼoakitso nga ya Roma nchja̱ni kʼoa nga kʼoatso je kjoatéxoma nga títjon kjoanla si̱jtsoʼa jngo chjota nga kjesa kjoañʼai bʼaijinle. Nga kʼoakitso ali joni kisikao je chjota xi sijtsoʼa tsakai. Ya Biblia kʼoati tso nga jngo ngʼajko̱le sondado xi nʼio kitsokjon kʼianga tsabe nga jngo chjota xi Roma nchja̱ni kitsoa (Hechos 22:25-29).

¹⁴ Ya naxinandá Filipos, je Pablo ndasʼin tsaʼyakon nga Roma kinchja̱ni (Hechos 16:35-40). Ya naxinandá Éfeso, jngo jtín mani chjota xi mele nga kʼoetʼale je chjotale Cristo. Tonga jngo chjota xi xá tjínle kisikatíojyo kʼoa kʼoakitsole nga kjoatéxomale Roma tjíofaʼatone (Hechos 19:35-41). Kʼoa ya naxinandá Cesarea, je Pablo kʼoakitsole jngo chjota xi xá yʼa nga ya Roma katachani kʼianga kuinchja̱kao je chjota xi tíbatéxoma kʼoa nga sitoánntjai én xi títsoyason (Hechos 25:8-12). Tojosʼin tiʼyaa, je chjotale Cristo kui kjoatéxoma xi kisʼe ya Roma kisitoánntjaini yaole nga kitjoʼndele nga kitsoyason (Filipenses 1:7).

15. Jñáni tjío je chjota judío kʼianga siglo 1.

¹⁵ Ijngolasa choa̱ kataʼyaa xi tsakui nichxin tsakinyakao je chjotale Cristo nga koan kitsoyason jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kʼianga siglo 1, je chjota judío alikui toya Israel tsakatio kʼoati tsakatio jña xin naxinandá. Ánni. Siento nó tongini nga kjesa chʼajin nó 1, je chjota judío kindoaa kʼoa yaa Asiria kichani. Kʼoa nga jejaʼato nó, kʼoati tjío chjota judío xi ya kichani ya Babilonia. Kʼoa je chjota persa tsakatéxomana ya Babilonia nʼio nkjín mani chjota judío xi ya tsakatio ya naxinandá jñani tsakánentsja Persia (Ester 9:30). Kʼianga jaʼai Jesús i̱ Sonʼnde, ya jñani tjen batéxoma Roma jankanla miyón chjota kisʼe. Ngatsʼi chjota xotjín, kʼoatso chjota nga tsʼatolaxó ño miyón mani xi chjota judío. Tsakatio jolani ya Egipto kʼoa ya tʼainle África, Asia Menor (Turquía), Grecia kao Mesopotamia (Irak). Tojosʼin tiʼyaa, je chjota judío xin xin naxinandá tsakatio. Ninga kʼoalani, tojo kui kitjenngi jmeni xi sʼín je relijiónle (Mateo 23:15).

16, 17. 1) Ánni nga nda koansíni nga kʼoasʼin xin xin naxinandá tsakatio je chjota judío. 2) Jméni xi koanngóson jmeni xi kisʼin je chjota judío kao chjotale Cristo.

 ¹⁶ Ánni nga nda koansíni nga kʼoasʼin xin xin naxinandá tsakatio je chjota judío. Kʼoasʼin tsabeni je Escrituras Hebreas je xi tsín chjota judío kitjenni kʼoa tsabe jmeni xi makjainle je chjota judío. Tobʼelañá, tokʼoa jebe nga tojngo mani Niná xi ñaki kixi kʼoa nga je xi choʼndale mani tjínnele sitjoson je kjoatéxomale. Kʼoati be nga tʼatsʼe Niná jaʼaini je Escrituras Hebreas kʼoa nga nʼio nkjín én faʼaitʼa xi tʼatsʼe Mesías (Lucas 24:44). Kʼianga kitsoyasonle je chjotale Cristo, je chjota judío kao xi tsín judío kitjenni tokʼoa jebe choa jmeni xi makjainle je chjotale Cristo. Kʼoa kui xi tsakinyakao je chjotale Cristo. Tobʼelañá, je Pablo kjitʼaa ki jñani maña je chjota judío kʼoa kisichjén je Énle Niná nga kitsoyale (tʼexkiai Hechos 17:1, 2).

¹⁷ Nʼio nkjín koya jmeni xi koanngóson jmeni xi kisʼin je chjota judío kao chjotale Cristo. Tobʼelañá, tsakatioxkóní nga tsakʼétsʼoale je Niná. Tsakatioxkó ya niʼya kao jñani tojinsén. Kisee, tsakʼétsʼoaa kʼoa kiskotʼaya je Énle Niná. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, ñá xi choʼndale Jeobá maa kʼoati nʼia.

18, 19. 1) Jméni xi koan kisʼin je chjotale Cristo kʼianga siglo 1. 2) Jósʼin nikjaʼaitsjain xi tʼatsʼe Jeobá kʼianga jekachotʼayá kjoaʼmiya jebi.

¹⁸ Kjoaʼmiya jebi kui katsoyaná kʼianga nʼio chjíle jmeni xi koan kʼianga siglo 1. Xi títjon, jñani tjen tsakatéxoma Roma kisʼe kjoanyʼán. Xi majaoni, nʼio nkjín chjota xi tikui én kinchja̱ni. Xi majanni, kisʼe kjoatéxoma xi kisitoánntjaini yaole chjota. Xi mañoni, alikui ñʼai koanle nga xin naxinandá ki. Xi maʼaonni, je chjota xi xin naxinandále tsabexkon chjota judío kao Escrituras Hebreas. Kʼoa kui jebi xi tsakinyakao je chjotale Cristo nga tosi tonda kitsoyasonni.

¹⁹ Ñola siento nó nga kjesa faʼaijin Cristo, jngo chjota filósofo griego xi kʼoakitso nga nʼio ñʼai tjínle nga jchaa je xi Kisindaná kʼoa nga nʼio ñʼai tjínle nga kuichole én je chjota xi tjío jngo tjíjtsa Sonʼnde. Tonga je Jesús kitso: “Je xi tsín kui koa̱nle chjota, Niná koaanle” (Lucas 18:27). Alikui jao tjínná nga je Jeobá tíbinyakao je chjotale Cristo nga tjíotsoyason. Je Jeobá kui xi mele nga katabe ngatsʼi chjota jngo tjíjtsa Sonʼnde kʼoa nga katanrʼoé je énle (Mateo 28:19). Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, jósʼin tíʼmiyason jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kui jchaa ya kjoaʼmiya xi ijngo.