1-3. 1) Jósʼin ʼyañá nga ngisa ngʼa tíjna kjoafaʼaitsjenle Jeobá kʼoa josʼin nchja̱ tikʼoajinni chjota. 2) Jméni xi chótʼayá i̱ kjoaʼmiya jebi.

JMÉ xá kisindani Jeobá je ánkje kao chjota. Kuinga mele nga kʼoati katasʼele kjoabijnachon kʼoa nga tsjoa katasatío kon (Salmo 36:9). Je xi títjon kisinda Jeobá jéní Jesús je xi “én” tsole pastro Juan (Juan 1:1; Apocalipsis 3:14). Je Jeobá tsakjákao je Jesús kʼoa kʼoakitsole jmeni xi síkjaʼaitsjen kʼoa jotjín kon (Juan 1:14, 17; Colosenses 1:15). Je Pablo kʼoati tso nga fákao xínkjín je ánkje kʼoa nga tsen tjínle josʼin nchja̱. Alikui mangóson je én xi nokjoaa ñá xi chjotaa kao tsʼe ánkje (1 Corintios 13:1).

² Je Jeobá nʼio nda be je ánkje ninga miyón mani kʼoa kao chjota xi kisinda. Ninga miyón mani chjota xi tikuini ora tjíobʼétsʼoa, je Jeobá nrʼoéle. Kʼoa ninga kjaʼaí kjaʼaí én tjíonchja̱ nga tjíobʼétsʼoa, je Jeobá nrʼoéle. Kʼoa nga tínrʼoéná kʼoati tíbándiaakaonile je ánkje kʼoa tífákao. Je Jeobá male kʼoasʼín ngayeje jebi nga̱ ngisa ngʼa tíjna kjoafaʼaitsjenle kʼoa josʼin nchja̱ alikui mangóson kao chjota (tʼexkiai Isaías 55:8, 9). * Kʼianga koa̱njinná josʼin nchja̱ je Jeobá, choa ñʼai tíjna josʼin fákaoná.

³ Kjoaʼmiya jebi kui koakoyaná nga kui én síchjén je Jeobá nga  fákaoná je én xi sasa majinniná. Je Jeobá kjaʼaí kjaʼaísʼin fákao chjota kʼoa kui fini kʼiani nga tjío.

4. 1) Jmé én xi kisichjén Jeobá nga tsakjákao je Moisés, Samuel kao David. 2) Jméni xi faʼaitʼa je Biblia.

⁴ Tochale kui én hebreo xi kinokjoa ngasʼa tsakjákaoni Jeobá je Adán. Kʼoajin tikui én tsakjákao je Moisés, Samuel kao David. Je Jeobá kʼoakitsole jotjín kon, kʼoa chjota jebi tsakʼétʼaxoon jotjín kjoafaʼaitsjenle Niná kʼoa nga kiski kui én kisichjén josʼin nga kinchja̱ nga jngó jngó. Kʼoati kiski jmeni xi jesoa Niná kʼoakitsole kʼoa tsakʼétʼaxoon jmeni xi kisʼin je naxinandále Niná. Tobʼelañá, ya Biblia síkʼaxki je kjoamakjain kao kjoatsjoacha xi kisʼele je choʼndale Niná, tonga kʼoati tso jñani kisatengi kʼoa jme jée xi kisokole. Kʼoa kuinga kisʼetʼaxo̱nni nga̱ kʼoati basenkaoná tsanda ñá (Romanos 15:4).

5. Ánni nga tsín to én hebreo kisichjénsíni ngantsjai je Jeobá kʼianga tsakjákao chjota nichxin kjoatse.

⁵ Kʼianga tsakjákao Jeobá je chjota nichxin kjoatse alikui tsa to én hebreo kisichjén ngantsjai. Ánni. Kuinga tsʼantjaiya je én xi koanle je chjota. Tobʼelañá, kʼianga jetsakationdaí je chjota israelita xi tsakationʼio ya Babilonia, nʼio nkjín xi én arameo jenchja̱. Tsakui nichxin kuinga én arameo kiskini je Daniel, Jeremías kao Esdras je én xi faʼaitʼa Biblia (chótʼai nota xi faʼaitʼa Esdras 4:8; 7:12; Jeremías 10:11 kao Daniel 2:4).

6. Ánni nga én griego kinikʼatoyasíni je Escrituras Hebreas.

⁶ Kʼianga koanskanni, jngo rey xi Grecia tsʼe xi Alejandro Magno tsakʼin nʼio nkjín naxinandá kinjele xi je tsakánentsja. Kʼoa je chjota xi ya tsakatio ʼnde xi kisikinje kui én griego xi male ngatsʼi chjota kinchja̱. Kʼoati nʼio nkjín chjota judío xi kʼoati kui én griego kinchja̱. Kʼoa nga kʼoakoan, kuinga én griego jaʼatoyani je Escrituras Hebreas. Kʼoa Septuaginta sʼin tsaʼyale nga jejaʼatoya. Kui Biblia jebi xi títjon jaʼatoya, kʼoa nʼio ʼyachjí Biblia jebi. Je chjotachjine kʼoatso nga jankan kao tejao chjota kisikʼatoya. * Je chjota xi kisikʼatoya tjío xi ñaki xki̱ én kisikʼatoya kʼoa tjío xi mai. Ninga kʼoalani, je chjota judío xi én griego koanle kʼoa kao chjotale Cristo tojo Énle Niná sʼin tsabekon je Septuaginta.

7. Jmé én kisichjén Jesús nga tsakjákao chjotale.

⁷ Kʼianga tsakʼejna Jesús i̱ Sonʼnde tochale tsa én hebreo kinchja̱ (Juan 19:20; 20:16; Hechos 26:14). Tsakui nichxin kʼoati kisichjén én arameo xi nchja̱ chjota. Kʼoati tsabe jotso je én hebreo xi kinokjoa nichxinle Moisés kao profeta xi tsakatio. Kui kʼoabixónñá, nga̱ je chjota judío én hebreo bʼéxkia nga xki̱ xomana jñani nga koanxkó (Lucas 4:17-19; 24:44, 45; Hechos 15:21). Kʼianga kui nichxin kʼoati kinokjoa je én griego kao én latín, tonga ya Biblia alikui kʼoatso kʼiatsa kʼoati koanle én jebi je Jesús.

8, 9. 1) Ánni nga tjíokʼasíni libro xi tsʼe Biblia xi én griego kichjini. 2) Jméni xi bakóyaná jebi xi tʼatsʼe Jeobá.

⁸ Je chjotale Jesús xi títjon tsakatio én hebreo kinchja̱. Tonga kʼianga jekʼien Jesús, nʼio nkjín chjota xi kjaʼaí én nchja̱ koankjainle xi tʼatsʼe (tʼexkiai Hechos 6:1). Nga jeki nichxin, ngisa nkjín koanni je chjotale Cristo xi én griego koanle tikʼoajinni xi én hebreo koanle. Nga jeme to én griego koanle ngatsʼi je chjota, je libro xi tsʼe Mateo, Marcos, Lucas kao Juan jekui én kichjini. * Je karta xi kiski Pablo kʼoa kao xi kjaʼaísa libro xi faʼaitʼa Biblia kʼoati én griego kichjini.

 ⁹ Je chjota xi kiski Escrituras Griegas kʼianga kui kisikʼaxki̱ je én xi faʼaitʼa Escrituras Hebreas, me to ya kiskoenile je Septuaginta, nga̱ jeʼén griego kijna. Tjíojin én xi tsʼantjaiya choa josʼin kichji, kʼoa alikui ñaki koanngóson je Escrituras Hebreas xi títjon kisʼenda. Ninga chjotajéelani xi kisikʼatoya je Septuaginta, tojo yaa kitjoéni je Biblia xi kjio saʼnda ndʼaibi. Jméni xi bakóyaná jebi. Kui bakóyaná nga tsín jngo én xi ngisa ngʼa síkʼéjna je Jeobá tikʼoajinni xi kjaʼaínile (tʼexkiai Hechos 10:34).

10. Jméni xi sʼín je Jeobá kʼianga fákaoná.

¹⁰ I̱bi kui tiʼyaa josʼin fákaoná je Jeobá jokji nga tífaʼato nichxin. Alikui bʼénená tsa jngo én chótʼayá nga jchaa xi tʼatsʼe kʼoa nga jchaa jme xi tjínndajinle (tʼexkiai Zacarías 8:23; * Apocalipsis 7:9, 10). Kʼoati kaʼyaa nga je Jeobá chjota kisichjén nga kiski josʼin síkjaʼaitsjen je Jeobá, tonga kitsjoaʼndele nga kʼoasʼin kiski josʼin nchja̱ nga jngó jngó.

11. Ánni nga tsínkui batéchjoasínile je Jeobá nga fákaoná ninga nʼio nkjín én nokjoaa.

¹¹ Ñá xi chjotaa nʼio nkjín én nokjoaa. Tonga je Jeobá alikui kui batéchjoale nga fákaoná. Jósʼin ʼyañá. Kuinga nʼio nkjín én tífaʼatoya je énle. Tobʼelañá, ya Biblia tojngo jaosa én xi jesoa Jesús kinchja̱ faʼaitʼa (Mateo 27:46; Marcos 5:41; 7:34; 14:36). Tonga je Jeobá koanmele nga kisʼetʼaxo̱n je énle Jesús kʼoa nga jaʼatoya én griego kʼoa kao xi kjaʼaí én nga koanskanni. Xi ijngosani, je énle Niná alikui kichangi, nga̱ je Niná xokisʼin nga nkjín copia xi tsʼe Biblia tsakʼasje je chjota judío kʼoa kao chjotale Cristo. Kʼoa copia jebi nʼio nkjín én jaʼatoya nga jekoanni. Kʼianga jekoanni ño siento nó nga tsakʼejna je Cristo, jngo chjota relijión xi kʼoakitso nga jmeni xi kitso je Jesús, jejaʼatoya je én xi nokjoa ya Siria, Egipto, India, Persia, Etiopía kao xi kjaʼaísa naxinandá.

12. Jmé kjoa tífaʼatojin je Biblia.

¹² Jokji nga tínroa nichxin nʼio tse kjoa tífaʼatojin je Biblia kʼoa saʼnda kʼoakjimatʼain je chjota xi tjíosíkʼatoya kʼoa kao xi tjíosíkʼabíson. Tobʼelañá, kʼianga jejan siento nó jaʼato nga tsakʼejna Cristo, jngo emperador xi Roma tsakatéxoma kʼoakitso nga katasaká jotjín Biblia tjín. Kʼoa nga jekoanni tejao siento nó nga koanskanni, jngo chjota xi William Tyndale tsakʼin kisikʼatoya Biblia nga én inglés. Chjota jebi kʼoakitso kʼiatsa Niná xi kʼoasʼin mele nga tse kʼoéjna, je Biblia xi sikʼatoya saʼnda ngisa nda koa̱njinle jngo ti xi jinjñá síxá tikʼoajinni jngo naʼmi. Kʼianga kitjenngike je chjotatítjonle relijión, je Tyndale yaa kitokachjinga ya Inglaterra kʼianga kisijngo  je Biblia xi tísíkʼatoya kʼoa xijekoan tsakʼasje. Ninga tsakaká ngayeje je Biblia xi koansjaile je chjotatítjonle relijión, nʼio nkjín chjota xi kisʼeyosale je xi kisikʼatoya Tyndale. Nga jeki nichxin, je Tyndale kinikʼien kʼoa kisakaa. Tonga alikui kichangi jmeni xi kisikʼatoya kʼoa kui koanchjén nga koanskanni kʼianga jaʼatoya én inglés je Biblia xi King James Version (Versión del Rey Jacobo) ʼmi (tʼexkiai 2 Timoteo 2:9).

13. Jméni xi kjimasjaile je chjotachjine kʼianga tjíokotʼayason je xo̱njchá xi kjio je xi tsʼe Biblia.

¹³ Je copiale Biblia xi kitjo ngasʼa faʼaijin kʼa jñani tsín nda kisʼe kʼoa tsa jñani bʼantjaiyajin choa. Tonga je chjotachjine nkjín jmi xo̱njchá xi kjio tjíokotʼayason. Kʼoa jméni xi kjimasjaile. Kuinga tojngo jao bersíkulo xi bʼantjaiyajin jmeni xi tso, kʼoa nga tsín bʼantjaiya jmekjoanni xi kitso je Niná. Je chjota xi ñaki tjíojngo kon nga kotʼayason Biblia alikui jao tjíole nga ñaki Énle Niná je Biblia (Isaías 40:8). *

14. Jótjín én jekjio ndʼaibi je Biblia.

¹⁴ Ninga nʼio tse kjoa tífaʼatojin je Biblia, tsʼato jao jmi kaoni jin siento én jekjio ndʼaibi. Nijngojin libro xi kʼoasikji én tífaʼatoya joni tsa Biblia. Kʼoa ninga nʼio nkjín chjota xi tsín makjainle xi tʼatsʼe Niná, tokuiní je Biblia xi nʼio tíbʼabíson jokji nga tínroa nichxin. Ningalani tjíokʼa Biblia xi tsín nda jaʼatoya kʼoa ñʼai sʼexkia tonga tojo títsjoáná kjoachoya je én xi faʼaitʼa kʼoa koaan sʼe̱ná kjoabijnachon xi tsínkʼia fetʼa.

15. 1) Jméni xi kjima tjen nó 1919 saʼnda nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. 2) Ánni nga én inglés títjon bitjoni je xo̱n xi nichjén.

¹⁵ Kʼianga nó 1919, jngo jao mani Chjota xi kotʼaya Biblia xi kitjoejin nga je koa̱n “je choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” (Mateo 24:45). Kʼianga kui nichxin, choʼnda jebi ñaki to én inglés kisichjén nga tsakjákao je naxinandále Niná. Tonga nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, choʼnda jebi jetsʼato ñato siento én tjíobʼasje je xo̱n xi Énle Niná faʼaitʼa. Tojo koan ngasʼa je én griego, je én xi ngisa nʼio machjén ndʼaibi nga nichjine chjota kʼoa kao ya negosio kui én inglés. Kʼoa kui én jebi xi ngisa nʼio ʼyale jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kʼoa kuinga én inglés títjon bitjoni je xo̱n xi nichjén kʼoa kʼiaa faʼatoya xi kjaʼaí én.

16, 17. 1) Jméni xi koanchjénle je naxinandále Niná. 2) Jméni xi kisasennda kʼianga tsakʼaile jmeni xi machjénle je naxinandále Niná. 3) Jméni xi koanmele je ndsʼee Knorr.

¹⁶ Je xo̱n xi bʼasje je naxinandále Niná yaa Biblia bʼangini. Je Biblia xi ngisa nʼio koanchjén nichxin kjoan jankan nóján kʼianga én inglés kui je King James Version (Versión del Rey Jacobo). Tonga Biblia jebi kʼiaa saʼnda kijnani nga nó 1611, énjchá síchjén kʼoa  nʼio ñʼai majinná. Je xo̱njchá xi kjio xi tsʼe Biblia jmi kʼa faʼaitʼa je jaʼaínle Niná, tonga Biblia jebi tochoa kʼa faʼaitʼa. Kʼoati tjíojin jñani tsín kʼoasʼin jaʼatoya, kʼoa tjíojin bersíkulo xi tsín faʼaitʼa je xo̱njchá xi kjio saʼnda ngasʼa. Kʼoa ninga tjíosa Biblia xi kjaʼaínile xi én inglés faʼaitʼa kʼoati tjío tsanda kui.

¹⁷ Je naxinandále Niná jngo Biblia koanchjénle xi ñaki kʼoakjoansʼin jaʼatoya kʼoa xi sasa majinniná. Kʼoa kuinga jngo jtín ndsʼee kitjoejinsíni je xi kisikʼatoya je Biblia. Ndsʼee jebi Comité de Traducción de la Biblia del Nuevo Mundo sʼin tsakʼai jaʼaínle. Kʼiaa nga nó 1950 kao nó 1960 kitjo Biblia jebi kʼoa jaon libro koanni. Je libro xi títjon kitjo kʼiaa kisako nga 2 sá agosto nó 1950 nga kisʼejna jngo kjoajtíntse. Nga kui nichxin, je ndsʼee Knorr kʼoakitso nga je choʼndale Niná, kui machjénle jngo Biblia xi sasa koa̱njinniná, xi nda kjoaʼatoya kʼoa xi kui én sichjén je xi nokjoa ndʼaibi, ánni nga sasa koa̱njinnile je chjota jokjoantjínni xi tʼatsʼe Niná. Biblia jebi tjínnele nga choa ñʼai koa̱nná nga kʼoéxkiaa kʼoa nga sasa koa̱njinniná, tojo koan je xo̱n xi kiski je chjotale Cristo xi títjon tsakatio. Je xi koanmele je ndsʼee Knorr kuinga miyónsa chjota katabe je Jeobá kʼianga kʼoexkia je Traducción del Nuevo Mundo.

18. Jókjimani nga nkjínsa én tífaʼatoya je Biblia.

¹⁸ Jmeni xi koanmele je ndsʼee Knorr kʼiaa kitjoson nga nó 1963. Kʼianga kui nó jebi, je Traducción del Nuevo Mundo de las Escrituras Griegas Cristianas jejaʼatoya én alemán, én francés, én holandés, én italiano, én kastía kao én portugués. Kʼoa kʼianga nó 1989, je Cuerpo Gobernante jngo departamento tsakʼéjna ya oficina xi tíjnatítjon nga koasenkao je ndsʼee xi Biblia sikʼatoya. Kʼoa nga nó 2005 kʼoakitso nga koa̱n sikʼatoya Biblia je én xi jekui tjíosíkʼatoya je Xo̱n xi Bájinkonná. Kʼoa ndʼaibi jetsʼato jngo siento kao kante én jaʼatoya je Traducción del Nuevo Mundo.

19. 1) Jméni xi koan kʼianga nó 2013. 2) Jméni xi chótʼayá kjoaʼmiya xi ijngo.

¹⁹ Je Traducción del Nuevo Mundo jetsʼato jankan nó tjínle nga kitjo kʼianga én inglés. Tonga saʼnda nga kʼia, jetíbʼantjaiya josʼin nokjoa én inglés. Kʼoa kuinga kinichjotseyasíni Biblia jebi. Je kjoajtín xi xki̱ nó satío kʼiaa kisʼejna nga 5 kao 6 sá octubre nga nó 2013. Kjoajtín jebi jekjoan jngo siento kao kanñajan kʼa satío. Tsʼato jngo miyón kao ño siento jmi chjota koanña, tjín xi ya Internet kiskotsennile kʼoa tjín xi ñaki ya ki jñani kisʼejna kjoajtín jebi. Kantejngo naxinandáyʼai kinrʼoéle. Jngo ndsʼee xi ya tíjnajin Cuerpo Gobernante tsakakó je Traducción del Nuevo Mundo xi sʼa kisʼendaya nga én inglés. Nʼio tsjoa koanle ngatsʼi xíngiaa kʼoa nʼio nkjín xi ñaki kiskiʼndá kʼianga jetsakʼaile. Kʼoa nga tjíosatío kjoanokjoaya, je ndsʼee xi kinchja̱yajin kui Biblia jebi kisichjén, kʼoa xi tjíonrʼoéle tsabe nga ngisa sasa majinniná. Je kjoaʼmiya xi ijngo kui chótʼayá xi tʼatsʼe Biblia jebi kʼoa josʼin tífaʼatoya xi kjaʼaí én.