Ánni nga nʼio nkjín Biblia tífaʼatoyasíni. Jósʼin nikjaʼaitsjain, a basenkaoná axo ngisaa ñʼai maná nga majinná je Biblia xi sʼa tjíofaʼatoya. Nga koa̱njinná jósʼin kinroani koasenkaoná nga chjí jchaa je Biblia xi tjíoná.

Kuila kataʼyaa ʼyáni xi kiski je Biblia kʼoa kʼiáni kichji.

Je Biblia jaoya mani. Je xi títjon, 39 libro tjínle kʼoa kui faʼaitʼa je “énle Niná [xi] tsakʼaile chjota judío nga koa̱ntjaole” (Romanos 3:2). Jé Niná xokitsole je chjota jotsakʼé je libro xi kiski kʼoa jngo jmi kao jngo sientola nó koanjngoni fitsʼiakjoanni nga nó 1513 saʼnda nga nó 443 nga kjesa chʼajin nó 1. Me ngayeje nga én hebreo kichji kuinga Escrituras Hebreas ʼmini, kʼoati “Antiguo Testamento” sʼin ʼyale.

Xi majaoni, 27 libro tjínle xi kʼoati “Énle Niná” sʼin ʼyale (1 Tesalonicenses 2:13). Jé Niná xokitsole je chjotale Cristo nga katakji libro jebi, 60 nó koanjngoni fitsʼiakjoanni nó 41 saʼnda nó 98. Me ngayeje nga én griego kichjini kuinga Escrituras Griegas Cristianas ʼmini, kʼoati “Nuevo Testamento” sʼin ʼyale.

Je xi 66 libro tjínle Biblia tʼatsʼe Niná kinroani kʼoa kui síchjén nga fákao je chjota. Tonga, ánni nga nkjín Biblia tífaʼatoyasíni. Janla koya kataʼyaa anni.

• Kuinga koa̱n kʼoexkia chjota kao je én xi male.

• Kuinga sʼe̱ndaya jñani tsín nda jaʼatoya je Biblia kʼoa nga kʼoakjoan sʼe̱ ijngokʼani jokisʼe nga títjon.

• Nga koa̱njinná josʼin nokjoa ndʼaibi.

Kataʼyala nga kuenta koan jebi nga jaʼatoya je xi títjon jao Biblia.

Janla siento nó tongini nga kjesa faʼaijin Jesús i̱ Sonʼnde, tjínkʼa chjota judío xi kisikʼatoya je Escrituras Hebreas nga én griego kʼoa Septuaginta griega tsakʼin. Ánni nga kui én kinikʼatoyasíni. Kuinga ngisa nkjín mani je chjota judío xi én griego nchja̱ tikʼoajinni je én hebreo nga kui nichxin kʼoa koan tsakʼéxkia “Xo̱n Escritura xi tsʼe Niná” (2 Timoteo 3:15).

Je Septuaginta griega kʼoati nkjín miyón chjota tsakinyakao xi én griego nchja̱, ninga tsín chjota judío kitjenni nga tsabe jmeni xi bakóya je Biblia. Jósʼin tsakinyakao. Je maestro Wilbert Howard itso xi kiski: “Kʼianga siglo 1, je chjotale Cristo kui Biblia jebi kisichjén kʼoa xki̱ sinagoga ki nga tsakakó nga Jesús jéní je Mesías” (Hechos 17:3, 4; 20:20). Je chjota xi Biblia kotʼayason, je Frederick Bruce kʼoakitso nga kui xokisikao je chjota judío nga “tsín tikoanndosinnile je Septuaginta”.

Kʼianga jekisatiole je chjotale Jesús je libro xi tsʼe Escrituras Griegas Cristianas, yaa kisijngokao je Septuaginta xi tsʼe Escrituras Hebreas kʼoa kʼoasʼin koanjngoni je Biblia xi kijna ndʼaibi.

Kʼianga 300 nó jaʼato nga jekoanjngo je Biblia, je chjotachjine xi Jerónimo tsakʼin kʼiaa kisijngo je Biblia nga én latín xi Vulgata latina sʼin tsaʼyale nga koanskanni. Ánni nga ijngo Biblia kisikʼatoyasíni nga én latín nga̱ jenkjín Biblia tjín nga kui nichxin. Je Jerónimo kui xi koanmele nga tsakʼéndaya jñani “tsín nda jaʼatoya je Biblia, jñani tsín nda kisʼe, jñani kisʼetʼasonle kʼoa tsa kitjoxinle én” tso je The International Standard Bible Encyclopedia.

Je Jerónimo tsakʼéndayanda jñani tsín nda kisʼe je Biblia. Tonga nga koanskanni, je yo̱ngo̱ kʼoakitso nga tokui katamachjén je Vulgata latina kʼoa nkjín siento nó nga tokui koanchjén. ʼNdele nga kuinyakao je chjota nga katamajinle jotso je Biblia, nga kui koanchjén je Vulgata tosaa to kjaʼaí koan, nkjín chjota xi tsín tikoanjinnile je én latín nga jeki nichxin.

Jaʼatoyasa xi kjaʼaí Biblia jolani xi Peshitta siríaca ʼmi kʼianga siglo 5. Tonga kʼiaa saʼnda nga siglo 14 nga tsakʼétsʼiakao kʼa je chjota nga kisikʼatoya je Biblia xi kjaʼaí én ánni nga koa̱n kʼoéxkiasíni je chjota kao én xi male.

Ya Inglaterra, kʼianga siglo 14, je John Wyclef kʼiaa tsakʼétsʼiakao nga kisikʼatoya nga én inglés jngo Biblia xi koa̱n koa̱njinle nga kʼoexkia toʼya chjotani. Xijekoanni, jmeni xi kisichjén Johannes Gutenberg nga tsakʼasje je Biblia tsakinyakao je chjota nga koan kisikʼabíson xi kjaʼaí én xi nokjoa ya Europa.

Kʼianga jenʼio nkjín Biblia jaʼatoya nga én inglés, nkjín chjota xi tsín kisasenle. Tonga kʼianga siglo 18, je naʼmi xi John Lewis tsakʼin itso xi kiski: “Je én bʼantjaiyaní kʼoa tsín timajinniná nga jefi nichxin, kuinga tjínnenile chótʼajin je Biblia xi kjio tsa tojo majinle je chjota je én xi tjítʼa kʼoa tsa koa̱njinle je chjota nga koa̱nskanni”.

Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je chjota xi Biblia kotʼayason ngisaa choa ñʼai male nga kotʼajin je Biblia xi kjoatse kitjo. Ngisaa nda majinle ndʼaibi je én xi koanchjén nga kichji je Biblia kʼoa kjiole je xo̱njchá xi chriansʼa koansjai. Nga kʼoakjima ngisaa choa ñʼai male je chjota nga kjimajinle jokjoan tso je Biblia xi kijna ngasʼa.

Nʼio basenkaoná nga nkjín Biblia sʼa tjíobitjo, tonga kʼoati tjíokʼa Biblia xi kuenta nʼia nga tsín nda jaʼatoya. * Kʼianga ñaki tsjoake Niná je chjota xi síkʼatoya je Biblia nʼio basenkaoná je xá xi sʼín.