JE BIBLIA ALI TSA XO̱N CHJINE SONʼNDEJIN, TONGA NʼIO TJENTÍTJON JMENI XI TSO. KATAʼYALA KʼAA CHOA̱.

A toxá koanndani je ngʼajmi kao Sonʼnde.

Nichxin kjoatse, nʼio nkjín chjota científico xi kʼoakitso nga mai. Tonga ndʼaibi, kʼoatso nga toxá koanndani je ngʼajmi kao Sonʼnde. Je Biblia jenʼio kjoatse nga kʼoakitso xi tʼatsʼe jebi (Génesis 1:1).

Jókji je Sonʼnde.

Nʼio nkjín chjota xi kʼoasʼin koankjainle ngasʼa nga te kji je Sonʼnde. Kʼianga siglo 5 nga kjesa chʼajin nó 1, tjínkʼa chjota científico xi Grecia tsʼe xi kʼoakitso nga kʼoasʼin tji kji jokjoan je esfera. Kʼianga siglo 8 nga kjesa chʼajin nó 1, nʼio tongini kʼoakitso je Isaías nga “tji kji je sonʼnde” kʼoa kʼoati kui én kisichjén nga kʼoakitso nga jo esfera kji je Sonʼnde (Isaías 40:22).

Jokji faʼa nichxin a chaan fitson je niño kao planeta.

Je chjota científico xi Aristóteles tsakʼin xi ya Grecia tsakʼejna nga siglo 4 nga kjesa chʼajin nó 1, kʼoasʼin kitsoya nga toje Sonʼnde xi fitson tonga je niño kao planeta nga tsín bʼantjaiya kʼoa tsín fitson. Kʼoa nkjín siento nó nga kʼoasʼin koankjainle je chjota, tonga kʼianga siglo 19, je chjota científico xi kʼia tsakatio kʼoakitso nga fitson ngayeje jmeni xi tjín. Jngo chjota científico xi kʼoati kitso jé xi Kelvin tsakʼin. Tsabee nga kʼoati tso je Biblia xi tʼatsʼe ngʼajmi kao sonʼnde nga ya mangóson joma je najño nga fe (Salmo 102:25, 26). Je Kelvin kʼoasʼin koankjainle, tojo tso ya Biblia, nga Niná likui tsjoáʼnde nga kjoe jmeni xi kisinda (Eclesiastés 1:4).

Jmé xi tjíotsoanʼio je planeta.

Je Aristoteles kʼoakitso nga tji kjoan je xi tjíoya jmeni xi tjín ngʼá kʼoa nga tíjnanyʼobasen je Sonʼnde. Kʼianga siglo 18, je chjota científico kʼoakitso nga totjíojinsén jmeni xi tjín ngʼá. Tonga je libro xi tsʼe Job, xi kʼia kichji nga siglo 15 nga kjesa chʼajin nó 1, kʼoakitso nga je Niná “totíjnajinsénle je sonʼnde” (Job 26:7).

JE BIBLIA ALI TSA XO̱NLE CHJINEXKIJIN TONGA TSJOÁ KJOAFAʼAITSJEN XI TʼATSʼE XKI KʼOA NʼIO TJENTÍTJON JMENI TSO.

Nga tʼaxin nikatío je xi tjíomʼe.

Je Kjoatéxomale Moisés kʼoakitso nga je xi fiʼndojon yaole tʼaxin katanikatío. Nga kʼoakoan nʼio ndasʼin kichomani, kʼoa je chjota kʼiaa saʼnda kisitjoson jebi nga tjen nó 500 saʼnda chrianle nó 1500 nga nʼio koan chʼinʼbi (kapítulo 13 kao 14 xi tsʼe Levítico).

Tjínnele tsje sʼin je xi kʼien síkao.

Kʼianga jetífikjetʼa nga siglo 19, nʼio nkjín chjota kʼien xi totʼatsʼe nga tsín tsakanéjon ntsja je chjinexki nga kʼien kisikao. Je Kjoatéxomale Moisés kʼoakitso nga jndí koan je chjota xi kʼien kisikao. Saʼnda kʼoakitso nga tjínnele koangóya. Jebi nʼio nda tsakinyakao je chjota nga tsí jme nanda chʼin kisʼele (Números 19:11, 19).

Nga tsín tojña kataxinyándo yʼe.

Nga xki̱ nó, tsʼato basen miyón xtiʼndí mʼe xi totʼatsʼe chʼinndáfaʼa nga tojña xinyándo yʼele chjota. Je Kjoatéxomale Moisés kʼoakitso nga tjínnele kuinyañe chjota je yʼe kʼoa nga kjin koaikatio (Deuteronomio 23:13).

Nga kitindai yaole.

Je kjoatéxomale Niná kʼoakitso nga tjínnele jtíndai yaole je xtiʼndí kʼianga jekuichole jin nichxin nga katsin (Levítico 12:3). Kʼiaa nda síxá je njínle xtiʼndí kʼianga jejngo xomana tjínle nga katsin. Nichxin kjoatse, ninga tsínlani kʼoasʼin koanxkile chjota josʼin maxkile ndʼaibi, kʼianga tsʼato jngo xomana kichoyakao je xtiʼndí nga kitindai yaole, likui jme xi koanle.

Josʼe tokoán kʼoa nga tsín nanda chʼin sʼená.

Je chjinexki kʼoa kao chjota científico kʼoatso kʼianga tsjoa satío tokoán, nga tjínná kjoachoya, nga bʼé kjoanda kʼoa nga nichatʼaa binyakaoná nga tsín jme nanda chʼin sʼená. Je Biblia itso: “Jngo ni̱ma̱ xi tsjoa tjínle ñaki síndayaná, tonga je kjoaba síkinroajen nganʼioná” (Proverbios 17:22).