JE XÓLE ndáchikon Atlántico yaa tísatétʼale je barco xi tífi ya Europa. Yaa tíjnaya je George Young, kʼoa nʼio tsjoa tjínle nga tísíkjaʼaitsjenjin josʼin kisixále Jeobá ya Brasil. * Tonga nga jetífikao je barco kui síkjaʼaitsjenjin ya España kao Portugal, jñani kje nanda ʼmiyasonjin xi tʼatsʼe énnda chjotse. Kʼianga kuicho kui kʼoendajin je kjoanokjoaya xi tsjoá je ndsʼee Joseph F. Rutherford kʼoa 300,000 tratado sikʼabíson.

Je ndsʼee Young kʼiaa nga nó 1925 kicho ya Lisboa (Portugal). Nga kui nichxin nʼio tse kjoa tjín ya ʼnde jebi. Kʼianga kisʼejna je kjoajchán nga nó 1910, tsʼantjaiyaa josʼin tsakatéxoma je chjotaxá kʼoa kao jmeni xi kisʼin je relijión Católica. Ningalani ndái tsakatío je naxinandá, tojo kisʼee kjoa.

Kʼianga jetjínndajinle je George Young nga tsjoá kjoanokjoayale je ndsʼee Rutherford, je chjotaxá kitsjoaʼnde nga tsín tijme kjoatéxoma kisʼeni nga̱ jé gobierno kine je chjota. Je secretariole xi Sociedad Bíblica Británica y Extranjera ʼmi, kʼoakitsole je ndsʼee Young nga chjota koatiochjoale. Ninga kʼoatsakʼinle je ndsʼee kisijékjoaa ya ndʼiaskuela secundaria xi Camões ʼmi tsa koa̱n sichjén je gimnasio xi ya tíjna kʼoa tsakʼaiʼndele.

Kʼiaa nga 13 sá mayo kitsjoa je kjoanokjoayale ndsʼee Rutherford, nʼio koanndosinle je chjota tʼatsʼe kjoanokjoaya jebi. Kʼoa nga kisʼejinkon je chjota tʼatsʼe kjoanokjoaya xi sʼe̱jna, kisʼetʼa xo̱n je ndʼia kʼoa jaʼaitʼa periódico je kjoanokjoaya xi “Jósʼin koa̱n kuiyoaa i̱ Sonʼnde ngantsjai nichxin” tsakʼin. Je chjota relijión xi tsakatiochjoa kjitʼanangi tsakʼasje je periódico nga kʼoakitsole je chjota nga “profeta ndiso” kjoaʼaí. Kʼoa ya jchxo xo̱ntjoale gimnasio nkjín jmi foyeto kisikʼabíle je chjota jñani tsín ndasʼin kinchja̱ni tʼatsʼe je kjoanokjoayale ndsʼee Rutherford.

Ninga kʼoalani, jao jmila koanni je chjota xi kicho kʼoa kʼoala titjín koanni xi ya nditsin tsakatio. Tjínkʼa xi saʼnda ya kimiya je nʼó xi tjentʼa gimnasio kʼoa tjínkʼa xi ya tsakatioson jmeni xi ya machjén.

Nga kʼoati kicho je chjota xi tsakatiochjoa, nʼio tsakʼéjta kʼoa kisixkoaa je yáxile. Tonga je ndsʼee Rutherford yámixa̱ tsakasenson nga tosi tonda kinchja̱ya. Jela me basen nitje̱n jetʼale kʼianga kinchja̱ya. Tsʼato 1,200 chjota kitsjoa jaʼaínle kao direcciónle nga ni̱kasénle je xo̱n xi Énle Niná faʼaitʼa. Nga koannyaonni, je periódico O Século kui kinchja̱ni tʼatsʼe je kjoanokjoaya xi kitsjoa je ndsʼee Rutherford.

Kʼianga sá septiembre nó 1925, kʼiaa kitjo títjon ya Portugal je rebista La Torre del Vigía nga én portugués, je xi Xo̱n xi Bájinkonná ʼmi ndʼaibi (nga kʼia tokʼoa jebitjo rebista jebi nga én portugués ya  Brasil). Nga kui nichxin, je xi tíkotʼaya je Biblia ya Brasil, xi Virgílio Ferguson tsakʼin, kʼoasʼin tsakʼéndajin nga ya Portugal koaitsjoánganʼio nga kuitsoyason je Énle Niná. Je ndsʼee jebi kao George Young ñatjen kisixá ya sucursal xi tíjna ya Brasil. Je Virgílio kao Lizzie, xi chjoónle koanni, alikui kiskanichxin nga ki ya Portugal, kʼoa yaa kisatejin ijngokʼa je ndsʼee George Young. Nʼio nda kisʼin je ndsʼee jebi nga ya Portugal kicho, nga̱ je ndsʼee Young xin ʼnde kikakóyason nga jekoanni, jolani ya Unión Soviética.

Kʼianga toje chjota tsakatéxoma, nʼio ñʼai koanchon ya naxinandá kʼoa je chjota xi tsakatiochjoale je Énle Niná ngisaa tinʼio kitjenngikengáni je xi Biblia tjíokotʼaya. Tonga je ndsʼee Ferguson tosi tonda kixi koan. Kʼoa tsakʼéndajin josʼin kisikuinda je xi kiskotʼaya Biblia kʼoa tosi tonda kitsoyason, kʼoa kisijékjoaa nga ya ndʼiale katasatíoni je kjoajtín. Kʼiaa nga sá octubre nó 1927 kitjoʼndele.

Kʼianga kui nichxin, ño siento basenla chjota xi tsakʼétʼaxo̱n yaole nga kjitʼa kuichole je rebista La Torre del Vigía. Nga nkjín tratado kao foyeto tsʼabíson, nkjín ʼnde jñani tsakánentsja Portugal tsakʼinyason je Énle Niná. Jolani ya Angola, Azores, Cabo Verde, Goa (India), Madeira, Mozambique kao Timor Oriental.

Kʼianga jetífikjetʼa nó 1920, yaa Lisboa kicho je Manuel da Silva Jordão. Kʼianga yasa Brasil tíjna kinrʼoé je kjoanokjoaya xi kitsjoa je ndsʼee Young. Koanjinle nga kui jebi xi kixi, kʼoa koanmele tsakasenkao je ndsʼee Ferguson nga ngisasa nkjín chjota kuitsoyasonle. Kuinga colportor sʼin kisixáni je Manuel, je xi kʼoaʼmile ngasʼa jé xi precursor ʼmile ndʼaibi. Nga ndasʼin kisʼendajin nga kitjo kʼoa nga tsʼabíson je xo̱n xi Énle Niná yʼangini, je jtín xi tíjna ya Lisboa koannkjínya.

Je ndsʼee Ferguson yaa Brasil ki ijngokʼani kʼianga nó 1934. Nga kʼia, jetíʼmiyasonle chjota je Énle Niná ya Portugal. Ningalani tse kjoa kisʼe nga kjoajchán kisʼejna ya España kʼoa nga kui kisʼejna je Kjoajchántse xi majaoni, je ndsʼee xi Portugal tsʼe nʼio kisatio je kjoamakjainle. Nga kui nichxin tochoa mani je choʼndale Niná. Tonga kʼiaa kitjonganʼiole nga nó 1947, kʼianga kicho jngo misionero, xi John Cooke tsakʼin. Kʼoa nga kui nichxin, sa nkjín sa nkjín koanni je xi kitsoyason. Tosi tonda koannkjínya ningalani tsakʼéchjoa je chjotaxá nga tsakʼinyason kʼianga nó 1962. Kʼiaa nga sá diciembre nó 1974 jetsaʼyale ngixko̱n chjotaxá je testigole Jeobá, kʼoa nga kʼia, jetsʼato 13,000 mani xi tsoyason je Énle Niná ya Portugal.

Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, jetsʼato 50,000 mani xi tsoyason tʼatsʼe Chjotaxále Niná ya Portugal kʼoa kao je ʼnde xi tjíojin ndáchikon, jolani ya Azores kao Madeira, jñani kʼoati én portugués nokjoa. Kʼoati tjíosa kʼa je ndsʼee xi ya kitjenni je ndsʼee xi tsakatio ngasʼa xi kinrʼoé je kjoanokjoayale ndsʼee Rutherford nga nó 1925.

Bʼailee kjoanda je Jeobá kʼoa kao je ndsʼee jebi, xi kao kjoanʼiojin kitsoyason je Énle Niná kʼianga kui nichxin. Tojo kitso je Pablo, “choʼndale Jesucristo” koan kʼianga kitsoyasonle chjota (Rom. 15:15, 16). (Jmeni xi koan nichxin kjoatse ya Portugal).