Jókoanni nga kʼoakitsona. Xínyalano. Kʼiaa kitsian nga 29 sá julio nó 1929, kʼoa yaa koanjchínga jngo ʼnde xi tíjna ya Filipinas, xi Bulacán ʼmi. Nga kui nichxin, ya naxinandá nʼio ñʼai koanchon kʼoa tsín nanda jme xi kisʼenajin. Sʼaa ʼndí kjiʼe̱ nga kitsʼia je kjoajchán. Je chjotakjoajchán xi Japón tsʼe kicho ya Filipinas. Tonga nga kjintʼa tíjna je ʼndenajin alikui kicho saʼnda ya. Nga tsín radio kao telebisión kʼoa tsín periódiko, tokʼiaa sʼejinnajin jme xi kjima nga bʼéyanajmí je chjota.

Ñato koanni xtindsʼe, an koanjaoña. Kʼianga jin nóna yaa kikatejnakoa je pajchána kao majchána. Ninga katóliko koainjin, je pajchána alijo kitso tʼatsʼe relijión kʼoa kjiole xo̱n xi tʼatsʼe Niná nchja̱ni xi kitsjoale miyole. Tsakakóna je foyeto xi Protección, Seguridad k’oa kao xi Descubierta ʼmi nga én tagalo * kao jngo Biblia. Nʼio tsjoake̱ koan nga tsakʼexkia Biblia kʼoa ngisaa xi ño Evangelio. Nga kʼoakisʼian kui xi tsakasenkaona nga koanmenina kui choa̱le Cristo kjuítjenngia (Juan 10:27).

Kʼiaa kini je chjotakjoajchán xi Japón tsʼe nga nó 1945. Kʼoa je xijchána kʼoakitsona nga kjuíkatejnakaoña. Je pajchána kitsjoana kjoafaʼaitsjen kʼoa kʼoakitsona nga kjuíkonnile xijchána, kʼoa kʼoakisʼian.

Nga koanskanni, kʼianga nó 1945, kicho tsoyason ya ʼndenajin je testigole Jeobá xi ya Angat tsʼe. Jngo chjota xi jejchínga kicho ya ndʼianajin kʼoa kui kitsoyanajin jme xi tso Biblia tʼatsʼe nichxin xi totífetʼa (2 Tim. 3:1-5). Kʼoakitsonajin tsa menajin koanngínjin nga batiojtín ya ʼnde xi tiya tíjna chrianni. Je xijchána likui ki, tonga an kiña. Kanla mani chjota xi tjíojtín kʼoa tjínkʼa xi kui tjíokjonangi jme xi tso Biblia.

Alikui koanjinna jmeni xi tjíotso kuinga koanmesínina kitjoa. Nga jetibitjoa kisee kʼoa nʼio  kisasenna jotso xi tjíose kuinga tsakatejnaña. Kʼianga jekise, jngo kjoabʼetsʼoa kisʼejna kʼoa kʼoatsakʼinnajin nga jngo kjoajtín sʼe̱jna ya Angat nga taingo.

Jinla kilómetro kjin tsanginnijin ndso̱kuijin saʼnda nga kichuijin ya ndʼiale familia Cruz, jñani kisʼejna kjoajtín. Ñachantela mani chjota xi kicho kjoajtín kʼoa tokʼoakoanna nga saʼnda je xtiʼndí tsjoá énle tʼatsʼe xi ñʼai tjín xi faʼaitʼa Biblia. Kʼianga jejao jan kʼa kia kjoajtín, je ndsʼee Damián Santos kʼoakitsona nga koa̱n ya koatejnaña ya ndʼiale. Je ndsʼee alcalde koan kʼoa nga kʼia, precursor sʼin tísíxá. Me tsʼajndanajin nitje̱n nga tʼatsʼe Biblia kichobayanijin.

Nga kui nichxin, jmeni xi koanjinnajin xi tsʼe Biblia sasa kinitjosonnijin. Tosʼaa choatse nga mangínjin kjoajtín kʼianga kʼoatsakʼinnajin tsa menajin nga koanngínsʼenngindáijin. Jaon kixinña, nga̱ jekʼoatjín tokoan nga choʼndale Cristo koa̱n (Col. 3:24). Yaa tsangínsʼenngindáijin jngo xo̱ngá xi ya kijnachrian. Jao koannijin xi tsangínsʼenngindáijin nga 15 sá febrero nó 1946.

Nga jetsangínsʼenngindáijin tsaʼyaníjin nga tjínnele chjénngilaijin Cristo kʼoa tjínnele kʼuínyasuinjin. Nitséjin kisasenle pana jebi kʼoa i kitsona: “Sʼaa tiní, alikui koa̱n kʼuínyasuin. Ninga ya xo̱ngá kinosʼenjinli alikui xi tsonile nga koa̱n kʼuínyasuin”. Kʼoakixinle nga kui xi mele Niná nga kʼuínyasoán tʼatsʼe Chjotaxále (Mat. 24:14). Xijekoan, i kixinle: “Tjínnele sitjosoan jme xi kixinle Niná”. Kʼoa kʼiaa kʼoakitsona jmenáni xi kaxian nga títjon. Ñaki tsín koanmele nga kixinyasoan. Nga kui nichxin, tokʼiaa kinroatsʼiani nga kisikʼéjna ngayeje kʼianga kui kitjenngia xá xi tʼatsʼe Niná.

Yaa kikatejnakoa je familia Cruz ya Angat. Kʼoa ndsʼee jebi kʼoakitsonajin an kao Nora, je tsotile xi maʼndí, nga koa̱n precursor sʼin si̱xáijin. Nga joaijin kʼiaa tsakʼetsʼiakoaijin nga precursor koainjin nga 1 sá noviembre nó 1947. Je Nora xin ʼnde kitsoyason kʼoa an yaa tsakatejna ya Angat.

Jejan nó nga precursor sʼin tisixá kʼianga jngo kjoanokjoaya kitsjoa je ndsʼee Earl Stewart, xi ya sucursal jaʼaini. Tsʼato aon siento koan chjota xi kinrʼoé kjoanokjoaya jebi ya jña ma ndi̱tsi̱n ya Angat. Je ndsʼee én inglés kitsjoa kjoanokjoayale kʼoa an kisikʼatoya choa nga koanskanni nga én tagalo. To ñato nó kia skuela, tonga nga me to én inglés tsakjákaonajin maestro, tsakasenkaona. Ijngosa koya xi tsakasenkaona nga koanjinna én inglés kuinga kiskotʼaya je xo̱n xi Énle Niná nroatʼa nga kui én, nga̱ tochoa xo̱n kjionajin xi én tagalo nroatʼa. Nga koanjinna én inglés kui xi tsakasenkaona nga koannina kisikʼatoya kjoanokjoaya jebi kao xi kjaʼaísanile.

Kʼianga kisikʼatoya je kjoanokjoayale ndsʼee Stewart, kʼoakitsole je jtín nga jngo kʼoa tsa jao precursor tíbásjai je sucursal nga ya Betel koaisíxá. Kuinga nganʼio koanchjénni ya Betel nga ya ki misionero je kjoajtíntse xi “Aumento de la Teocracia” tsakʼin. Kjoajtíntse jebi kʼiaa kisʼejna nó 1950 ya Nueva York (Estados Unidos). An jngoa ndsʼee xi kitjoejin, kʼoa ijngokʼa tikisikʼéjnangáña jñani jekoanngana nga ya Betel kia.

Kʼiaa jeʼe̱ Betel nga 19 sá junio nó 1950. Nga kʼia, jngo hectáreala mani jñani tíjna Betel kʼoa je ndʼia nʼioje kji kʼoa jekjoatse kisʼenda kʼoa nkjín yá xi yʼai kjoan nyandai. Tejaola mani xti xi tjíosíxá. Nga tanjio yaa tsʼakaona ya jñani sʼenda tsojmi. Kʼoa nga las nueve yaa tsʼakaona jña sané najño kʼoa najño kisixjeʼe. Kʼoati kisʼinngáña nga koanxon. Tojo i kisixá ninga jejaʼaini misionero xi ki kjoajtíntse. Kui rebista xi nikasén correo tsakationda, an tsakʼetʼaxoan je xi kisijé rebista kʼoa an tsakatejnaʼnda jña koya chjota xi faʼai i̱ Betel. Kʼoakisʼian tojmeni xi tsakʼinna.

Nga nó 1952, nʼio nda tso én tsakʼainajin an kao jaon ndsʼee xi ya tsʼe. Kʼoatsakʼinnajin nga ya koanngínjin Skuela xi tsʼe Galaad, xi mani 20. Nʼio kjaʼaí chon ya Estados Unidos kao jochon ya ʼndenajin. Jme xi tjín ya likui ʼyaxkuinjin.

 Tobʼelañá, kui kinichjáinjin tsojmi xi lʼí sʼetʼale kʼoa xi likui ʼyaxkuinjin. Kʼoa ñandia nga ñaki chon xóxó nga kitjoa ya kaye. Tokʼiaa tsaʼbe títjoan jokjoan je nyʼán. Kʼoa tokʼiani tsaʼbe nga nʼioni nyʼán chon.

Ningalani ñʼai koannajin, nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga tsangínjin Skuela xi tsʼe Galaad. Je xi tsakakóya nʼio nda kitsoyanajin. Kʼoakitsonajin josʼin kjoásjaiyaijin kʼoa josʼin chótʼayaijin. Josʼin tsakʼinyana ya Galaad nʼio tsakasenkaona nga koanjinsana xi tʼatsʼe Niná.

Nga jejetʼa skuela jebi, yaa kinikasén choatsena ya Bronx, ya naxinandá Nueva York. Precursor especial koan. Kʼoa kʼianga sá julio nó 1953 kiña kjoajtíntse xi “Sociedad del Nuevo Mundo” tsakʼin, xi kisʼejna ya Nueva York. Nga jejetʼa kjoajtíntse, ki ijngokʼaña ya Filipinas.

Je ndsʼee xi tjío ya sucursal kʼoakitsona nga superintendente koa̱n. Nga kui xá kisʼian ngisaa koan kiskenngia choa̱le Cristo, nga̱ je xki̱ naxinandá ki nga tsakasenkao je barréle Jeobá (1 Ped. 2:21). Je ʼnde xi tsʼakaona me kui ngayeje naxinandá Luzón, je ʼnde xi ngisa je kji xi tíjnajin ndáchikon, xi ya nchja̱ni Filipinas. Kʼoati tsʼakaona ʼnde xi Bulacán ʼmi, kao Nueva Écija, Tarlac kao Zambales. Nga kia ʼnde jebi yaa jaʼa̱ nindo xi tjín ya Sierra Madre jñani nʼio ñʼai chon. Tsín karro xi fi ʼnde jebi, toje kʼoaxinle nga katafikaona je xi yá tsokjón kao karrole. Yaa batejnasoan je yá xi yʼale karrole. Me tongantsjai nga je kikoa ninga tsín nda bijnaya.

Je jtín xi tjío ʼnde jebi me ʼndí kjoan ngayeje kʼoa sʼa choatsele. Je ndsʼee nda kisʼe kon nga tsakasenkoa nga tsakʼéndajin josʼin satío kjoajtín kʼoa josʼin nga ngisa nda kuitsoyason.

Xijekoan, yaa kinikasénna ya ʼnde xi Bicol ʼmi, me ngayeje je jtín nga kjintʼa tjío, kʼoa je xi precursor especial ma yaa tjíotsoyason ʼnde xi kjesa ʼmiyasonjin. Ya ndʼia jña tsakatejnaña, je baño tojngoo nga̱jao̱ xi jao yáte kjiojchxo jñani binyane ndso̱koaa. Kʼianga tsakasenne je yáte kitjotʼáokaona kʼoa yaa kiskasʼenjian. Tse tsʼachxinna nga kisitsje yaona.

Nga kʼia, jaʼaitsjenna tʼatsʼe Nora. Precursora sʼin kisixá ya Bulacán, tonga nga kʼia, precursora especial sʼin tísíxá ya naxinandá Dumaguete. Kikonle kʼoa xijekoan kichjilaijin xíngijin. Kʼiaa chixainjin nga nó 1956. Xomana nga jechixainjin jngo jtín tsangínnixatʼaijin ya Rapu Rapu, ʼnde xi ya tíjnajin ndáchikon. Kjin tsangínjin kʼoa tsangínmijonníjin nindo, tonga nʼio tsjoa kisatio tokuinjin  kao chjoónna nga kʼoasʼin tsakinyakoaijin je ndsʼee xi kjintʼa tsʼe.

Jelame ño nó nga tinixatʼaijin je jtín kʼianga kʼoatsakʼinnajin nga i̱ si̱xáijin Betel. Kʼiaa jaʼai̱jin nga sá enero nó 1960, kʼoa tojo i tiyuijin saʼnda ndʼai. Nʼio tse jme xi kjimajinna nga je tisixákoa je ndsʼee xi tse xá kjinele. Je Nora nkjín koya xá xi tísʼín i̱ Betel.

Kʼianga i̱ Betel tisixá tiʼbeña josʼin nga sa tse sa tse tíʼmiyason i̱ Filipinas. Kʼianga tosʼa títjon jeʼe̱ i̱ Betel, nga sʼa toʼan tijna, 10,000 mani je xi tsoyason ngakjijnda naxinandá. Tonga ndʼaibi jetsʼato 200,000 mani kʼoa yaa majngokao je xi i̱ Betel tjíosíxá, xi kʼoati tjíotsjoánganʼio nga tíʼmiyason.

Nga jengisa tse xá kisʼe, ngisaa tse ʼnde koanchjénnajin. Kʼoa je Cuerpo Gobernante kʼoakitso nga jngo ʼnde kuijnyísjaijin jñani jngo sucursal xi ngisa je kji kʼoéndaijin. Je superintendente xi tsʼe imprenta kao an xki̱ ndʼia tsangínjin nga kichjonangilaijin chjota xi tjíochrian tsa koatena je nangile. Aliʼya xi koanmele tsakaténa. Saʼnda i kitso jngonajin chjota xi China tsʼe: “Jin xi chino maijin alikui batenaijin, tosaa tobindaijin”.

Tonga ñandia nga jngo chjota xi ya chrian tsʼe kʼoakitsonajin nga koatena je nangile nga̱ yaxó Estados Unidos tífi. Xijekoan, ijngo xi kʼoati tsakaténanajin nangile kʼoa kʼoakitsole xi ngikʼa nga kʼoati katabaténa. Saʼnda tsakaténanajin nangile je chjota chino xi tsín mele koatena tsakai. Tochoatsee jaʼato nga janya kʼoakjije koan je sucursal. Jéjin Jeobá xi kʼoasʼin koanmele nga kʼoakoan.

Kʼianga nó 1950, anña xi ngisa xtia i̱ Betel. Tonga ndʼaibi, kao je chjoónna jinníjin xi ngisa jchíngaijin. Alikui kʼoamanina nga kisitjosonle Cristo tojñani tsakándiaana. Ninga tsakʼaontjenngina xijchána, je Jeobá jngo familia xi nʼioje kji kitsjoana. Alikui jao tjínna nga je Jeobá tsjoáná jme xi machjénná tojme xá xi tinʼia ya jinnaxinandále. Je Nora kao an nʼio bʼailaijin kjoanda Jeobá tʼatsʼe ngayeje jme xi títsjoánajin, kʼoa kʼoaʼmilaijin xi kjaʼaí nga katakotʼayakao Jeobá (Mal. 3:10).

Ñandia kʼianga i̱ kitsole Jesús je xi tao̱nbasen bʼéxkó, xi Mateo Leví tsakʼin: “Nroatjennginái”. Jókisʼin je Mateo. Je Biblia itso: “Leví tsakʼéjna ngayije, tsakisótjen, kitjenngile” (Luc. 5:27, 28). Jekjoan nkjín kʼa nga sikatíoa ngayeje nga Cristo fitjenngile, kʼoa kʼoaxinle ngatsʼi nga kʼoati katasʼín ánni nga nʼio tse kjoanichikontʼain sʼe̱nile.