Jñá kinroatsʼiani nga ndʼia sinagoga kisatio

JE ÉN xi sinagoga tso én griego kinroani, kʼoa “jña batiojtín” chjota sʼin tsoyanile. Kuinga kʼoasʼin tsaʼyanile, nga̱ saʼnda nichxin kjoatse kʼoasʼin koanchjén nga ya tsakatiojtín je chjota, kʼoa kʼoati ya tsakakóya kʼoa tsakʼétsʼoale Niná je chjota judío. Ya Escrituras Hebreas likui nʼio tse xi tsoyaná tʼatsʼe ndʼia sinagoga, tonga ya Escrituras Griegas Cristianas kʼoatso nga tokʼoa jetjío ndʼia jebi saʼnda nga siglo 1.

Me tongatsʼi je chjota xi kotʼayason kʼoatso nga kʼia kinroatsʼiani nga kisʼe ndʼia sinagoga nga kinikatíonʼio je chjota judío ya Babilonia. Je Encyclopaedia Judaica itso: “Je chjota xi ya yo̱ngo̱ sísin xin ʼnde kinikatíonʼio kʼoa nʼio ba kisatio kon, kuinga koanchjénnile kjoanʼiojin, kʼoa kuinga tsakatioxkó sakʼoani nga tsakʼéxkia je xo̱n Escritura, tsakui nichxin kʼia kʼoakisʼin nga xoto”. Kʼoa kʼianga jekinikatíondái tosi tonda tsakatiojtín nga tsakʼétsʼoale Niná kʼoa nga tsakʼéxkia je Biblia, kʼoa jñani kichokatio kʼoati tsakatío ndʼia sinagoga.

Kʼianga siglo 1 ya ndʼia sinagoga kʼoasʼin kisichjén nga ya tsakatío tojme sʼuíni, kʼoa kʼoati ya tsakʼétsʼoale Niná je chjota judío xi ya tsakatio ya Mediterráneo, ya Medio Oriente kʼoa kao ya Israel. Jngo maestro xi Lee Levine ʼmi xi ya Universidad Hebrea de Jerusalén kitsoya, itso: “Ya ʼnde jebi kʼoasʼin koanchjén nga ya kisakoya, nga ya kichine je tsojmi xi tsje tsaʼyakon, kʼoati ya kisʼendajin tojme kjoani, kʼoa kʼoati ya kisʼexkó tao̱n xi tsʼe naxinandá, kʼoa yaa tsakatioxkó je chjota político kʼoa xi kjaʼaísanile”. Kʼoa itsosa: “Tonga ngisaa kʼoasʼin koanchjén nga ya kisʼetsʼoale Niná”. Kuinga tsín tokʼoamaniná nga kjitʼa ya kicho je Jesús (Mar. 1:21; 6:2; Luc. 4:16). Ya ndʼia jebi je Jesús tsakakóyaa, kitsjoa kjoafaʼaitsjen kʼoa kisinʼiojin je chjota xi ya kicho. Kʼianga jekisʼejna je jtín xi tsʼe chjotale Cristo, je pastro Pablo kʼoati ya kichokakóya ya ndʼia jebi. Nga ya kicho je chjota xi koanndosinle tʼatsʼe Énle Niná, je Pablo yaa títjon tsoya ya ndʼia sinagoga kʼianga tosʼa fichó nga jngó jngó naxinandá (Hech. 17:1, 2; 18:4).