Nga koanñanóni, kʼoatsakʼinle je familia Betel nga machjén je ndsʼee xi ya koaitsjoánganʼio ya sucursal xi tíjna Sudáfrica, nga̱ jngoo imprenta sʼe̱jna chjotse. Kʼoakixian nga mena kjuítsjoanganʼioa kʼoa nʼio tsjoa kisʼe tokoan nga kʼoatsakʼinna nga koa̱n kjuía. Kʼoati jan mani ndsʼee xi Canadá tsʼe xi ki, je Dennis Leech, Bill McLellan kao Ken Nordin. Kʼoatsakʼinnajin nga tse koanngínkiyuijin ya Sudáfrica.

Nga kinchjale teléfono je mana i kixinle: “Ma, yaa Sudáfrica tifia”. Je mana alikui tsen nchja̱, tonga nʼio kisʼejna kjoamakjainle nga̱ ndasʼin tsakʼejna ngixko̱n Jeobá. Alikui jokitsona, tonga ʼbeña nga tsjoánganʼiona. Alikui jokitso je pana kao mana tʼatsʼe jmeni xi kiskoejian, ningalani ba kisatio kon nga nʼio kjin kjuíkatejna.

Títjon ya Betel xi tíjna Brooklyn tsangínjin, kʼoa jan sá tsakʼinyanajin josʼin si̱xákoaijin je máquina xi tsʼe imprenta. Xijekoan, kui barco xi chʼá bʼa tsangínyaijin nga tsangínjin ya Ciudad del Cabo (Sudáfrica). Tokʼiaa 20 nóna nga kʼia. Kʼianga jekichuijin ya Ciudad del Cabo nga jekoannjio, tren kichjoaijin nga kichuijin ya Johannesburgo. Ya ʼnde jñani kichuijin nga jekoanʼisen Karroo ʼmi kʼoa ʼndekixí chon, nʼio sjeya kʼoa chaoʼnde chon. Kʼianga kichjoʼaijin je ventanale tren nga ñuijin tokʼoakoannajin nga koanchon ʼnde jña titsomaijin, kʼoa kui kinikjaʼaitsjainjin ánni nga ya tsangínnijin. Nga koanskanni, jaʼai ijngokʼaijin ya ʼnde jebi kʼoa nʼio nda chjota je xi ya tsʼe.

Nkjín nó nga kui kisixákoa je máquina xi linotipia ʼmi, kʼoa máquina jebi nʼio ñʼai josʼin maxákao. Kui tsakationda je letra xi machjénle je revista La Atalaya kao ¡Despertad! Je sucursal nkjín revista tsakʼasje xi kjaʼaí kjaʼaí én xi nokjoa ya África, ali tsa tokuijin je én xi nokjoa ya Sudáfrica. Nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga ndasʼin koanchjén máquina jebi, kʼoa nga koan tsangínkʼainganʼiuijin jñani xin ʼnde.

Nga koanskanni, yaa Oficina de la Fábrica kisixá. Nkjín koya je xá xi ma, jolani nga bitjo je xo̱n xi Énle Niná yʼangini, nga nikasén kʼoa nga nikʼatoya xi kjaʼaí én. Tsjoa kisʼe tokoan nga kʼoasʼin kisixá.

Kʼianga nó 1968, kʼiaa chixankoa je Laura Bowen xi ya chrian Betel tíjna. Precursora sʼin tísíxá kʼoa kʼoati ya kitsjoanganʼio nga kichji je xo̱n xi Énle Niná faʼatoya nga kjaʼaí én. Nga kui nichxin, je xi tokʼia chixan alikui koan nga ya Betel kinikatío, kuinga precursor especial sʼin kinikasénninajin. Koankjáojinna nga̱ te nó nga ya Betel tsakatejna, kʼoa nga ya tsakatejna tsakʼaina tsojmi xi kiskine kao jña tsakatejnaña, kui kisikjaʼaitsjenjian tsa koa̱nsonninajin tao̱n nga precursor especial sʼin si̱xáijin, nga̱ 25 rands tsakʼainajin nga jngó jnguíjin nga xki̱ sá (nga kʼia 35 dólar tjínni). Tonga tokʼiaa nga kʼoatjín tsakʼainajin tsa kichotjenngijin jotjín xo̱n tjínnele kʼoaijin, jotjín hora kʼuínyasuinjin kʼoa jotjín chjota koanngínni̱xatʼaijin. Je tao̱n xi tsakʼainajin kui tsakʼechjínijin jña tsakiyonijin, kui tsakindanijin je tsojmi xi kichjinaijin, kui tsakʼechjínijin carro kʼoa kui tsakindanijin xki kʼoa tsa jmesa gasto xi kisʼenajin.

Yaa kinikasénnajin ya jngo jtín xi tíjna ya Durban, ndaile ndáchikon Índico. Nʼio nkjín chjota tjín ya naxinandá jebi. Nʼio nkjín chjota xi ya kitjenni je chjota xi ya kisixá ya fábrica jña koannda soka kʼianga tífikjetʼa siglo 19. Ningalani kjaʼaí kjaʼaí xá sʼín chjota jebi, tsín chajinle josʼin ngale kʼoa jokjoan tsojmi xi kjine, jolani je xi curry ʼmi. Én inglés nchja̱ kʼoa ngisaa choa ñʼai koannajin nga tsakʼinyalaijin Énle Niná.

Nga precursor especial sʼin kinixáijin tjínnele 150 hora kinikasʼainjin nga xki̱ sá. Kuinga kʼoasʼin tsakʼendajinña kao chjoónna nga jaon hora kʼuínyasuinjin nga jngó jngó nichxin. Nga kjesa ʼya chjota bʼaijinlaijin estudio kʼoa tsa xi nixatʼa ijngokʼaijin, tjínnele nga jaon hora kʼuínyasuinjin nga xki̱ ndʼia xki̱ ndʼia ninga nʼio sjeya. Kʼianga jetiʼmiyasuinjin, kiskotʼaña je relojna kʼoa tosʼani 40 minuto jaʼato, kui kisikjaʼaitsjenjian tsa kuichotjenngijin jotjín hora si̱kʼasʼainjin nga precursor especial sʼin tinixáijin.

Tochoa tsee jaʼato nga nda tsakʼendajinjin josʼin kʼuínyasuinjin. Nga nyaon nyaon tsakatíondaníjin je sándwiches xi tsakichijin, kʼoa kichʼaníjin sopa kʼoa tsa café. Kʼianga kinikjáyaijin yaa ngi yá bajnangʼiáinjin carronajin. Sakʼoaa ñaki matjainndainajin je xtiʼndí xi ya tsʼe. Nga koanskanni, tokʼiaa nga tosʼa jao jan hora tiʼmiyasuinjin nga ñʼai koannajin, tonga xi jemani sasa jaʼani nichxin.

Nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga kʼoasʼin tsangínkʼinyalaijin Énle Niná je chjota xi ya tsʼe. Tsaʼyaníjin nga je chjota xi ya tsʼe bakó kjoaxkóntokon, ndʼé, nda chjota kʼoa tsjoake Niná. Nʼio nkjín chjota hindúes xi kinrʼoé Énle Niná nga tsakʼinyalaijin. Nʼio tsjoake nga kui ʼmiyale xi tʼatsʼe Jeobá, tʼatsʼe Jesús, tʼatsʼe Biblia, tʼatsʼe jmeni xi koa̱nchon nichxin xi sʼa nroa kʼoa nga kjoaʼáyanile xi jekʼien. Kʼianga jekicho ñanó 20 koansonni chjota xi Biblia tsakʼinyalaijin. Nga nyaon nyaon yaa bʼendaijin je tsojmi xi chinaijin ya ndʼiale chjota xi Biblia ʼmiyalaijin. Nʼio tsjoa kisatio tokuinjin.

Tonga tochoatsee jaʼato nga kjaʼaí xá tsakʼai ijngokʼanajin. Superintendente xi tsʼe circuito sʼin kinikasénna ya chrian ndáchikon Índico. Nga xki̱ xomana yaa tsakiyonijin ya ndʼiale ndsʼee ya jtín jña kinixatʼaijin, kʼoa ñatjen tsakʼinyasonníjin kao je ndsʼee nga kininʼiojinjin. Jo familiale sʼin tsabekonnajin kʼoa nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga ya tsakiyokoaijin ndsʼee kao ʼndíxtile kʼoa kao cho̱ xi tjínle. Jao nó nga kʼoasʼin kinixatʼaijin je ndsʼee. Tonga kʼianga kinokjoanajin teléfono ya Betel kʼoatsakʼinnajin nga ya koanngín ijngokʼaijin. I kixinle: “Xi kjoaixi nʼio tsjoa tjío tokuinjin nga i̱ tiyuijin”. Tonga tiyondaníjin nga koanngínjin jña kuinókjoanajin.

Yaa Departamento de Servicio kisixá ya Betel, yaa kisixákoa je ndsʼee xi jenʼio nda be josʼin maxá. Nga kui nichxin, kʼianga jesíxatʼa je superintendente xi tsʼe circuito je jtín síkasénʼénle je sucursal kʼoa ya Departamento de Servicio carta síkasén ijngokʼale je jtín. Kʼoa kui xá nikasénnile carta je jtín nga sinʼiojin je  ndsʼee kʼoa yaa kʼoatso jmesani xi tjínnele sʼin. Je ndsʼee nʼio kisixá nga kisikʼatoya nga én inglés je informe xi tsjoá je superintendente xi tsʼe circuito nga én xhosa kao zulú. Xijema, sakui je én xi nokjoa ya África síkʼatoyangá je carta xi síkasén je sucursal nga én inglés. Nʼio chjí tsaʼbe je xá xi sʼín je ndsʼee xi kjaʼaí én síkʼatoya, nga̱ kui xi tsakasenkaona nga koanjinna je kjoa xi tjíofaʼatojin je ndsʼee xi jma sʼin tsen yaole.

Nga kui nichxin, je chjota xi Sudáfrica tsʼe jé tsakánentsja jtín xi apartheid tsakʼin. Tsen tsen tsakatio je chjota josʼin tsen yaole kʼoa likui nda kikao xínkjín. Je ndsʼee xi jma sʼin tsen yaole kui kinchja̱ je én xi male, tsen tsakatiojtín kʼoa tsen kitsoyason.

Nga me toya kinikasénna jñani nga én inglés nokjoa, likui nanda tsaʼbexkoan chjota xi jma sʼin tsen yaole. Tonga nga ya Betel tsakatejna tsaʼbeña josʼin ngale kʼoa jme costumbre xi tjínle. Kisʼejinna jokji kjoañʼai tsakjaʼá je ndsʼee xi totʼatsʼe costumbre xi tjínle je chjota kʼoa josʼin makjainle. Nʼiojin koan je ndsʼee, alikui kui costumbre xi tsín ya Biblia faʼaitʼa kitjenngi kʼoa tsín kjoabʼenda kisisin. Kichokjoajinle je ndsʼee ninga tsakatiochjoa je xínkjín kao chjota xi ya tsʼe. Ya jña kjintʼa nʼio ma̱ kisijchá yaole chjota. Nkjín xi tsín xo̱n male tonga bexkón je Biblia.

Kʼoati ya kitsjoanganʼioa nga kisʼendajin je kjoa nga koan kitjoʼndele je ndsʼee nga tsakʼétsʼoale Niná kʼoa nga tsín ʼya chjotaxá tsjoánganʼiole. Kʼoati kisinʼiojinna nga tsaʼbe nga nʼiojin kjima je xti kʼoa nga kixi tjíofitʼale je Niná ninga tsakichonsje ya ndʼiaskuelale xi totʼatsʼe nga tsín kise jmeni xi se je religión kʼoa nga tsín kʼoakitso je oración xi batío.

Kʼoati tsesa kjoa jaʼatojin je ndsʼee xi ya tsʼe jñani Suazilandia ʼmi nga kʼia (Esuatini ʼmi ndʼaibi). Kʼianga kʼien je rey Sobhuza II, kʼoatsakʼinle je naxinandá jotjínnele kjoáyo kʼianga kjoaba tjíojin. Kʼoatsakʼinle je xi xʼin nga kʼoejon kʼoa je xi yánchjín nga nʼio koto koate ntsja̱jko̱, nga̱ kʼoasʼin síkjaʼaitsjen je chjota nga kʼoasʼin bexkónni je ʼndíkʼienle. Nkjín chjota xi kitjenngike je ndsʼee kao tichjaa nga tsín kisitjoson jotsakʼinle. Nʼio kitsjoanganʼionajin nga kʼoasʼin kixi kitʼale Jeobá je ndsʼee jebi. Je  ndsʼee xi África tsʼe kui tsakakóyanajin josʼin tíjna nga kixi mangíntʼalee Niná, nga tsejta maa kʼoa tsakinyakaonajin nga nʼio kisatio kjoamakjainnajin.

Kʼianga nó 1981, yaa imprenta kisixá ijngokʼa kʼoa yaa kitsjoanganʼioa nga koanxákao je computadora nga ngisa nkjín xo̱n katabitjo. Nga kʼia nʼio nkjín koya jmeni xi koan. Je chjota xi máquina baténa kʼoakitsole je sucursal nga katakotʼayakaola je máquina xi fotocomponedora ʼmi. Je sucursal aon máquina jebi tsakatse, kʼoa kui kisikatíoyangajaole je máquina xi linotipias ʼmi, xi ñajan mani, kʼoa kʼoati ijngo máquina xi bʼasje xo̱n tsakinnda. Nga kʼoakoan ngisaa nkjín xo̱n kitjo.

Nga kʼoasʼin computadora kinichjainjin, tsakationdaníjin je programa xi MEPS ʼmi (Sistema Electrónico de Edición Plurilingüe). Kʼoa kui programa jebi koanchjén nga nda koa̱nkjoan je xo̱n xi kuitjo nga kjaʼaí én. Jenʼio tsʼantjaiya jokjoan máquina koanchjén xi bʼasje xo̱n josaʼnda nga kichuijin ngañuijin ya Sudáfrica (Is. 60:17). Nga kʼia tokʼoa jechixainjin nga ñuijin, jé tichjaa xi precursora sʼin tjíosíxá chixankoaijin. Je Bill kao an tojo yaa Betel tiyuijin, kʼoa je Ken kao Dennis yaa chrian tjío jñani tjío je familiale.

Sa nkjín sa nkjín én jaʼatoya je xo̱n xi Énle Niná yʼangini kʼoa sa nkjín sa nkjín xo̱n kitjo. Kʼoa je xo̱n xi kitjo kʼoati kinikasénlaijin jñani xin sucursal. Kuinga koanchjénni nga ijngo Betel kisʼenda chjotse. Je ndsʼee yaa tsakʼénda Betel jngo ʼnde xi tíjna ya Johannesburgo, kʼoa kʼiaa koanjngo nga nó 1987. Nʼio tsjoa kisʼe tokoan nga kʼoasʼin kitsjoanganʼioa jokjitse koanxá kʼoa nga nkjín nó nga ya tsakatejnajinle je Comité xi tsʼe Sucursal ya Sudáfrica.

Kʼianga nó 2001, tokʼoakoanna nga kʼoatsakʼinna nga ya koatejnajinle je Comité xi tsʼe Sucursal ya Estados Unidos, kʼoa to chriankʼiaa nga kʼoasʼin kisʼendajin nga comité sʼe̱le je sucursal. Ningalani ba kisatio tokuinjin nga kinikatíuijin je xánajin kao miyonajin ya Sudáfrica, kʼoati tsjoa kisatio tokuinjin nga ya kuiyojinlaijin je ndsʼee ya Betel xi tíjna ya Estados Unidos.

Je xi koankjáojinnajin kuinga kjin tiyolaijin je na̱chána nga̱ jenʼio jchínga. Nga ya Nueva York tiyuijin alikui koan tsakinyakoaijin. Tonga nga jan je yánchjínxo̱ngóna kʼoakitsonajin nga je sikuinda. Ningalani tsín kʼoakoa̱nle nga ñaki to xále Niná sʼin, kʼoakitsonajin nga koa̱n kuinyakaonajin nga ñaki to xále Niná sʼiainjin. Nʼio bʼailaijin kjoanda nga kʼoasʼin tsakinyakaonajin.

Je ndsʼe kao chjoónle xi ya Toronto (Canadá) tjío, kʼoati tsakinyakao je mana nga kisikuinda nga tojesa tíjna. Jela tsʼato 20 nó nga je tjíosíkuinda. Nʼio bʼailaijin kjoanda nga kʼoasʼin kisikuinda josaʼnda nga kʼien je mana, kʼiaa kʼien nga to chriankʼia jaʼaijin Nueva York. Tsee kjoanda tjenkao nga kʼoasʼin tsjoánganʼioná xíngiaa, nga síkuinda je xijcháná ninga tse xá tjenkao jebi.

Nga Estados Unidos tijna, nkjín nó nga ya kitsjoanganʼioa ya jñani bitjo je xo̱n, ndʼaibi jetíbʼantjaiyajin josʼin kjimaxá kʼoa ngisaa choa xá tísʼe. Kʼoa ndʼaibi, yaa tisixá ya Departamento de Compras. Nʼio tsjoa tjín tokoan nga jekan nó nga i̱ Betel jebi tisixá. Ndʼaibi aonla jmi mani je ndsʼee xi i̱ Betel tjíosíxá kʼoa jaola jmi mani xi faʼaitsjoánganʼio.

Nichxin kjoan 60 nóján, alikui kui kiya jkoa tsa i̱ kjoeʼe̱ sixá i̱bi. Je Laura nʼio tíbasenkaona, nʼio ndasʼin tiyuijin. Nʼio chjí ʼyatokuinjin je xá xi tíbʼainajin, kʼoa kʼoati chjí ʼyatokuinjin ngatsʼi ndsʼee xi ñatjen nixáijin, kao xi ya tjíosíxá jña xin sucursal jñani tsangínnixatʼaijin. Ndʼaibi, jetochoasa xá kjinena nga̱ jetsʼato 80 nóna kʼoa nkjín ndsʼee xi sʼa xti tjío xi koa̱nle kʼoasʼin xá jebi.

Jngo xi salmo kiski i kitso: “Tsjoa tjínle je naxinandá xi je Jeobá Ninále” (Sal. 33:12). Kʼoatjín jotso én jebi. Nʼio tsjoa tjín tokoan nga je Jeobá tisixále kʼoa nga titsjoanganʼiole je naxinandále.