Kʼiaa nga nó 1935 kitsian ya Darlaston (Inglaterra), yaa tíjna je ʼnde xi Black Country ʼmi, xi “naxinandá jma” sʼin tsoyanile. Kuinga kʼoatsakʼinni ʼnde jebi nga̱ nʼio nkjín fábrica tjín xi nʼio tse niʼndi̱ bʼasje. Kʼiala ño nóna nga tsakʼinyale Énle Niná je xijchána. Kʼoa kʼiala 14 kʼoa tsa 15 nóna nga ñaki kisʼejngo tokoan nga Énle Niná xi tikotʼaya. Kʼiaa nga 16 nóna kisʼe̱nngindá nga nó 1952.

Nga kui nichxin yaa jñani tíjna jngo fábrica kisixá, ánni nga koa̱nnina josʼin manda ki̱cha̱le carro. Tsakʼinyana nga ngisasa ngʼa xá sʼe̱na kʼoa nʼio tsjoa kisʼe tokoan.

Ñandia kʼoakitsona je superintendente xi tsʼe circuito tsa koa̱n nga an xínya nga chotʼayá Biblia nga jinle xomana ya jtín jñani fia jña Willenhall ʼmi. Tsín tsaʼbe jokisʼian nga̱ jao jtín fia nga kui nichxin. Nga jinle xomana yaa fia ya jtín xi tíjnachrian jñani sixá, ya Bromsgrove, xi 32 kilómetro (20 milla) kjin tíjnale ndʼiana. Kʼoa nga tífe xomana nga ya tijnakoa xijchána yaa fia kjoajtín ya Willenhall.

Nga koanmena kitsjoanganʼiole naxinandále Jeobá, kʼoakisʼian jokitsona je superintendente xi tsʼe circuito kʼoa kisikʼéjnaña je xána xi nʼio tsjoake̱ tsakai. Nga kitsjoaʼndele Jeobá nga tsakándiaana nga kʼia, nʼio tsjoa tjín tokoan josʼin tisixále ndʼaibi.

Kʼianga kia ya jtín xi Bromsgrove ʼmi, kʼiaa tsaʼbexkoan je Anne, jngo tichjaa xi nʼio nda tísíxále Jeobá. Kʼiaa chixainjin nga nó 1957. Saʼnda nga kʼia, nkjín koya josʼin tinixálaijin Jeobá, jolani nga precursor regular sʼin kinixáijin, nga precursor especial sʼin kinixáijin, nga viajante koainjin kʼoa nga ya Betel tinixáijin. Nʼio tsjoa tjín tokoan nga je Anne chixankoa.

Kʼiaa nga nó 1966 tsangínjin je Skuela xi tsʼe Galaad xi mani 42 kʼoa nʼio tsjoa kisatio tokuinjin. Yaa Malaui kinikasénnajin, nkjín chjota xi kʼoatso nga nʼio nda biyoná nga ya bichoaa ya ʼnde jebi xi ya África tíjna. Kuinga kʼoatsoni nga̱ nʼio nda chjota kʼoa nʼio ndʼé  xi ya tsʼe. Tonga tochoatsee nga ya tsangínkiyuijin.

Kʼiaa kichuijin ya Malaui nga 1 sá febrero nó 1967. Jngo sá tsakʼinyanajin je én xi ya nokjoa, kʼoa xijekoan, superintendente xi tsʼe distrito koan. Kui carro Kaiser Jeep tsakitsomakoaijin. Kʼoasʼin kinikjaʼaitsjainjin nga koa̱n kuitsomakoaijin tojñani ninga nandá kuitjátojinkoaijin. Tonga toyani koan jaʼatojin je carronajin jñani choa nandá kijna. Sakʼoa ya tsakiyoʼyaijin ndʼiaxi̱ʼnde̱ xi paja kisateni. Kʼianga cha̱njtsí lona tsakjangilaijin ánni nga tsín nandá jaʼasʼenni. Ñʼai koannajin nga tosʼa tsakʼetsʼiakoaijin nga misionero koaijin, tonga tsjoa kisatio tokuinjin.

Kʼianga sá abril kisʼejinna nga kjoa tísʼe ya Malaui. Kinrʼoele je chjotaxá xi tíbatéxoma ya Malaui nga kinchja̱ya ya radio je chjinexki xi Hastings Banda ʼmi, nga kʼoakitso nga tsín jme xi bʼéchjíntjai je testigole Jeobá kʼoa nga kjoa bajngile chjotaxá. Tonga ʼyaníjin nga tsín kʼoatjín jmeni xi kitso. Kuini xi tsín kisasénle nga tsín ʼya chjotaxá bʼainganʼiolaijin kʼoa nga tsín tsakindaijin je tarjeta xi síkʼabíson nga jngo partido kʼoainganʼiolaijin.

Kʼianga sá septiembre, kʼoakitso je periódico xi kitjo nga je chjotaxá kʼoakitso nga kjoa bajngi je testigole Jeobá ngakjijnda. Kʼianga tsakatiojtín kʼoakitso nga tokjitʼanangi kʼoechjoale je testigole Jeobá. Kʼiaa nga 20 sá octubre nó 1967 kisʼechjoale je testigole Jeobá. Nga koanskanni, je policía kao chjota xi tsjoáʼnde nga ma faʼasʼen naxinandá je chjota xi xin tsʼe yaa kicho jñani tíjna sucursal, tsakʼéchjoa kʼoa kʼoakitsole ngatsʼi misionero nga katabitjo ya naxinandá.

 Kʼianga jejan nichxin tiyoʼyaijin ndoyá, yaa Mauricio kinikasénnajin jngo naxinandá xi je Gran Bretaña kjinentsja. Tonga alikui kitsjoaʼndenajin je chjotaxá xi ya tsʼe nga jo misionero sʼin kuiyuijin. Kʼoa je sucursal yaa kisikasénnajin ya Rodesia (xi Zimbabue ʼmi ndʼai). Kʼianga kichuijin jé tsakjákaonajmínajin je chjota xi tsjoáʼnde nga ma faʼasʼen naxinandá je chjota xi xin tsʼe, kʼoa i kitsonajin: “Tsakichonsjeno ya Malaui, alikui tsakʼaiʼndeno nga tsakiyo ya Mauricio, kʼoa tokui nga kjenndiaano nga i̱ kjoaʼaiño”. Je Anne kiskiʼndá kʼoa kʼoasʼin kinikjaʼaitsjainjin nga tsín ʼya xi nda skoéyanajin. Nga kʼia koanmenajin tsangín ijngokʼanijin ya Inglaterra. Je chjotaxá kʼoakitsonajin nga koa̱n ya kuiyo jngo nitjainjin ya sucursal, tonga nga koa̱nnyaonni nga ya koanngínchonlaijin. Ninga jenʼio kijtanajin nga kʼia, jé Jeobá kininʼiotʼaijin nga je koasenkaonajin. Nga koannyaonni nga jekoanxon tokʼoakoannajin nga kʼoatsakʼinnajin nga koa̱n kuiyuijin ya Zimbabue. Likui chajinna jokji tsjoa kisʼe tokoan nga kʼia, ñaki tjínjngo tokoan nga je Jeobá tsakándiaanajin.

Ya sucursal xi tíjna Zimbabue, yaa Departamento de Servicio kisixá nga tsakandiaale je xále Niná ya Malaui kao Mozambique. Je ndsʼee xi tjío ya Malaui kichokjoajinle nga chjota kitjenngike. Je xá xi kisʼian kuinga an kisikʼatoya je xo̱n xi síkasén je superintendente xi tsʼe circuito xi tjío ya Malaui. Ñandia nga jenjio jetʼana nga kisikʼatoya xo̱n, kiskiʼndáña nga tsakʼexkia jokji kjoañʼai tjíofaʼá je ndsʼe kao tichja xi ya tjío nga chjota tjíobʼetʼale. * Tonga kʼoati tsjoa kisʼe kaoni tokoan nga tsaʼbe nga kixi tjíofitʼale Niná, nga nʼio tjío kjoamakjainle kʼoa nga tjíokale (2 Cor. 6:4, 5).

Tsakasjailaijin jokinʼiaijin nga kinikasénlaijin xo̱n xi Énle Niná faʼaitʼa je ndsʼee xi tjío ya Malaui kao xi ya Mozambique kitokachjinga xi totʼatsʼe nga kjoatsʼen tjín ya ʼndele. Je ndsʼee xi síkʼatoya nga én chichewa, én xi ngisa nokjoa ya Malaui, yaa kikatio ya Zimbabue, jngo ʼnde jñani kitsjoa jngo ndsʼee. Ndsʼee jebi nʼio nda chjota, tsakʼéndale ndʼia jñani tsakationi je ndsʼee xi kui én jebi kisikʼatoya kao jñani kisixá. Kʼoa tosi tonda kisikʼatoya xo̱n xi Énle Niná faʼaitʼa.

Kʼoasʼin tsakʼendajinjin nga koa̱n koai je superintendente xi tjío ya Malaui kʼianga xki̱ nó ya Zimbabue nga satío kjoajtíntse xi jan nichxin nga én chichewa. Kʼiaa bʼaile je xo̱n jñani faʼaitʼa je kjoanokjoaya xi tsjoá ya kjoajtíntse kʼianga jebichó. Kʼianga jefini ya Malaui kʼiaa fákaonajmíni je ndsʼee jmeni xi jaʼa ya kjoajtíntse. Ñandia kʼianga jngo Skuela jña nichjine je ndsʼee xi xá kjinele kisʼejna ya Zimbabue nga kininʼiojin je superintendente xi tsʼe circuito xi tjío ya Malaui.

Kʼianga sá febrero nó 1975 yaa Mozambique kʼia, ya ʼnde jñani bichókatio chjota xi xin naxinandále nga kichosixatʼa je ndsʼee xi ya Malaui jaʼaini. Je ndsʼee jebi kʼoasʼin tjíofitjenngi josʼin bándiaa naxinandále Niná, saʼnda jetsakinyánda xi chjotajchínga sʼin tjío. Je xi chjotajchínga sʼin tsakatio jetse jmeni xi kisʼin, jolani nga kitsjoa kjoanokjoaya, nga kitsoya je texto xi maxkia nga nyaon nyaon, kiskotʼaya je Xo̱n xi Bájinkonná kʼoa saʼnda tsakatío kjoajtíntse. Ya ʼnde jebi kʼoakoan joma kʼianga satíoná kjoajtíntse, tsen tsen kisatio je departamento, jolani xi kisitsje, xi kisikʼabí tsojmi xi ma chine kao xi kisikuinda. Tokʼoakoanna ngayeje jmeni xi kisʼin je ndsʼee nga je Jeobá kisichikontʼain. Nʼio tsakasenkaona jmeni xi tjíosʼín je ndsʼee.

Kʼianga chrianle nó 1979, jé sucursal xi tíjna Zambia tsakánentsja Malaui. Tonga tojo nʼio jaʼaitsjenna je ndsʼee xi tjío ya Malaui kʼoa tsakʼetsʼoantjaiña, kʼoa ʼbeña nga kʼoati tjío kon tsanda je. Nga ya tsakatejnajinle je Comité xi tsʼe Sucursal ya Zimbabue nkjín kʼa tsakiyojtínjin kao je ndsʼee xi ya faʼaini jña tjen tísʼendiaanile xále Niná, kao je ndsʼee xi bándiaale josʼin tíʼmiyason ya Malaui, Sudáfrica  kao Zambia. Kui kichjonangijin ngantsjai jmésani xi koa̱n sʼiainjin nga kuinyakoaijin je ndsʼee xi Malaui tsʼe.

Nga jeki nichxin, me tsín tinanda ʼya xi kitjenngikeni je ndsʼee kʼoa chaan kini je ndsʼee ya ʼndele. Tsín tinʼio tse kjoañʼai tsakjaʼáni je ndsʼee xi ya tsakatio. Je ʼnde xi ya tjío jekisʼeya xo̱n ngixko̱n kjoatéxoma je xá xi nʼia kʼoa tsín titsakʼéchjoani nga tsakʼinyason. Kʼoati koan ya Mozambique nga nó 1991. Tonga tojo kui kinikjaʼaitsjainjin kʼiáni nga ndái koatio je testigole Jeobá ya Malaui.

Ya Malaui alikui tikjoasi kisʼeni. Kʼianga nó 1993 kitsjoaʼnde chjotaxá nga tsakʼinyason Énle Niná ya Malaui. Tochoatsee jaʼato nga jngo misionero xi i̱ kitsona: “A tsí kʼuín ijngokʼai ya Malaui”. Nga jeñachanxjaʼaonño nóna i kixinle: “Maijin nga̱ jenʼio jchínga”. Nga tikuini nichxin, jngo fax kichonajin xi kisikasén Cuerpo Gobernante jñani kʼoatso nga koanngín ijngokʼaijin ya Malaui.

Alikui choa ñʼai koannajin nga̱ nʼio tsjoachaijin nga ya Zimbabue tibʼainganʼiuijin. Jekoannganajin kʼoa jetjínnajin miyo. Je Cuerpo Gobernante kʼoakitsonajin nga koa̱n kuiyuijin ya Zimbabue tsa jin xi menajin. Koanjin nga tojin kichjoejinjin jmeni xi kinʼiaijin kʼoa toya tsakiyuijin, tonga kui kisikjaʼaitsjen tʼatsʼe Abrahán kao Sara nga kisikatío jme xi tjínle nga kisitjoson jmeni xi kitsole Jeobá ningalani jejchínga (Gén. 12:1-5).

Kinitjosonníjin jokitsonajin naxinandále Niná, kʼoa kʼiaa nga 1 sá febrero nó 1995 tsangín ijngokʼaijin ya Malaui. Nandakjoan 28 nó jaʼato nga kichotítjuinjin ya Malaui. Kʼiaa kisʼendajin nga jngo Comité xi tsʼe Sucursal kisʼejna kʼoa jan koannijin xi ya tsakiyojinjin. Tochoatsee jaʼato nga tsakʼendajinjin josʼin sixá je testigole Jeobá ya ʼnde jebi.

Je Jeobá kisichikontʼain je xá xi koan nga̱ ngotjo koannkjínyani je xi kiskotʼaya Énle Niná. Tjen nó 1993 saʼnda nó 1998 ngotjo koannkjínyani je xi kitsoyason. Nga títjon 30,000 mani, xijekoan tsʼato 42,000 koanni. * Nga sa tse sa tse xá kisʼe, je Cuerpo Gobernante kʼoakitso nga jngo sucursal sʼe̱nda. Jngo nangi tsakindaijin xi 12 hectárea (30 acres) tjínle ya Lilongüe, kʼoa yaa tsakatejnajinle je Comité xi tsʼe Construcción.

 Kʼianga sá mayo nó 2001, je ndsʼee Guy Pierce, xi tíjnajinle Cuerpo Gobernante, jé kitsjoa kjoanokjoaya kʼianga jekoanjngo je sucursal. Tsʼato 2,000 koanni ndsʼee xi ya tsʼe kicho. Me ngatsʼi nga jetsʼato 40 nó nga kisʼenngindá. Nga chjota kitjenngike je ndsʼee kao tichjaa jebi kichokjoajinle kjoa xi jaʼatojin. Ningalani tochoa tao̱n tjínle nʼio tjío kjoamakjainle kʼoa nda tjío ngixko̱n Niná kʼoa nʼio tsjoa kisatio kon nga kichokotsen ya Betel. Kʼianga tjíokotsen ngakjijnda sucursal tjíosekaoni canción xi bʼasje naxinandále Niná kʼoa kʼoasʼin kise josʼin ngale chjota xi África tsʼe. Kui xi ngisasa tsjoa tsakʼé tokoan nga kʼoakoan. Choa̱le ndsʼee jebi kui bakóyaná nga síchikontʼain Jeobá je xi chókjoajinle nga kjoa faʼatojin nga nʼio tjío kjoamakjainle.

Kʼianga jekoanjngo je sucursal an kinikasénna nga kitsjoa kjoanokjoaya kʼianga majngo Ndʼia jña chotʼayá. Je ndsʼee xi Malaui tsʼe nʼio tsakinyakao nga kʼoasʼin kisʼendajin nga sʼe̱nda Ndʼia jña chotʼayá jñani machjénle je ndsʼee ningalani tochoa tao̱n tjínle. Ngasʼa, je ndsʼee tojé tsakʼénda jñani kiskotʼaya Énle Niná. Kui xi yá eucalipto ʼmi tsakʼéndani, li̱ji̱ tsakájtsa kʼoa niʼnde tsakʼéndani jñani tsakatione. Tonga xijekoanni, tijé ndsʼee tsakʼéndani je horno jñani kisichján je ladrillo kʼoa kui ladrillo jebi kisichjén nga tsakʼénda Ndʼia jña chotʼayá. ʼNdele nga yáxile koatione je ndsʼee, tosaa kui yábanka batione nga̱ kʼoatso nga ngisa nkjín chjota chóya.

Tsjoa sʼe tokoan josʼin tíbasenkao Jeobá je chjota nga makjainle xi tʼatsʼe. Kʼoati tsjoa sʼe tokoan nga tsjoánganʼio je ndsʼee xi sʼa xti kʼoa ngotjo manile jmeni xi tsoyale naxinandále Niná. Kʼoa nga kʼoasʼin sakóyale ngisaa tse xá sʼenele ya Betel kao ya jinjtín. Je xi chriansʼa superintendente xi tsʼe circuito koan nʼio tsjoánganʼiole je ndsʼee. Nkjín ndsʼee jebi xi jechixan. Nga ngisa tse sixále Niná, je ndsʼee jebi alikui xti tjíosʼele ningalani kʼoatsole chjota kao xínkjín nga xti katasʼele.

Kʼianga jeñachantejao nó titsjoanganʼioa ya África chaan chʼin tsakʼetʼana. Je Cuerpo Gobernante kitsjoaʼnde nga kʼoakitso je Comité xi tsʼe Sucursal nga koa̱n ya Gran Bretaña koanngínkiyuijin. Ba kisatio tokuinjin nga kinikatuíjin xá xi kinʼiaijin nga̱ nʼio tsjoachaijin tsakai. Tonga je ndsʼee xi tjío ya Betel xi tíjna ya Gran Bretaña nʼio nda tjíosíkuindanajin nga jekoanjchíngaijin.

Ñaki tjínjngo tokoan nga nda tisʼian nga titsjoaʼndele Jeobá nga je tíbándiaana. Tsa to yaona kiña jmeni xi kisʼian alikui ʼyaa jñani tijna ndʼaibi. Jé Jeobá xi nʼio nda be josʼin kisikixiya je ndiaana (Prov. 3:5, 6). Kʼianga sʼa xtia kui nʼio koanmena tsaʼbe jósʼin maxá jñani nʼio nkjín chjota kjinentsja jngo xá. Tonga kui xá xi kitsjoana naxinandále Jeobá xi nʼio tsjoa bʼé tokoan. Nʼio tsjoa tjín tokoan nga je Jeobá kisixále kʼoa nga tojo kʼoatisʼian saʼnda ndʼaibi.