Ir al contenido

Ir al índice

“Je kjoatéxomana likui tsʼe i̱ sonʼndebi”

“Je kjoatéxomana likui tsʼe i̱ sonʼndebi”

“Kui xá jaʼainia i̱ sonʼndebi, jméni nga tsjoasínia énna xi tʼatsʼe xi kjoakixi” (JUAN 18:37).

KJOAJNDA 15, 74

1, 2. 1) Jmé kjoani xi xkoa̱ya síkatío je chjota ndʼaibi. 2) Jmé kjoachjonangi xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi.

JNGO tichjaa xi sur de Europa tsʼe itso: “Saʼnda nga sʼa ʼndí kjiʼe̱, ñaki to kjoatsʼen tsaʼbe. Kuinga tsín ya kitsjoanganʼionile je kjoa polítika xi tjín ya naxinandána, kʼoa tosaa ya kitsjoanganʼiole jngo jtín xi tifaʼatonengáni josʼin síkjaʼaitsjen. Kʼoa saʼnda nkjín nó nga jngo chjota terrorista tsakʼamjekoa”. Jngo ndsʼee xi África tsʼe kʼoati nʼio kitsjonjin yaole je kjoatsʼen nga kjesa testigole Jeobá majin. Itso: “Kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga ngisa ngʼa tíjna je ntje̱ jñani kitjenña tikʼoajinni je xi ngikʼa, kuinga jngo partido tsakatejnajinnile. Kʼianga ya tsakatejnajinle tsakʼinyanajin josʼin nichjén je lanza nga koan kinikʼainjin je chjota polítiko xi kontra tsakationajin, ninga je xi tikuini ntje̱ jñani kitjenña an”. Kʼoa ijngo tichjaa xi ya tsʼe Europa central itso: “Nʼio chʼaosʼin kisikjaʼaitsjen tʼatsʼe chjota kʼoa nʼio jtike̱ koan je xi xin naxinandále kao xi kjaʼaí relijión tjíojin”.

2 Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi nʼio nkjín chjota xi kʼoasʼín jokisʼin xi jekanikʼaxkiaa. Sa kjimankjínya sa kjimankjínyaa je chjota xi kjoatsʼen síchjén nga mele ndái koatio. Kʼoa je partido polítiko nʼio síxkoa̱ya je chjota, kʼoa je chjota xi xin naxinandále sa nʼio sa nʼio tíchʼasjengi. Tojo tso je Biblia, nga nichxin fikjetʼa tiyoaa alikui tijme kjoakixi tjínnile je chjota (2 Tim. 3:1, 3). Ñá xi chjotale Cristo maa, jósʼiaan nga tosi tonda jtín sʼin kuiyoaa ninga kʼoachon je sonʼnde. Kuila si̱kjaʼaitsjenjiaan jmeni xi kisʼin je Jesús kʼianga tsakʼejna i̱ Sonʼnde, nga kʼia kʼoati nʼio xkoa̱ya sʼin tsakatio je chjota xi totʼatsʼe kjoa polítika. I̱ kjoaʼmiya jebi jan kjoachjonangi chótʼayajiaan: Ánni nga tsín kjoa polítika kitsjoanganʼionile Jesús. Jósʼin tsakakó nga je xi choʼndale Niná ma alikui tjínnele kjoa polítika tsjoánganʼiole. Kʼoa jósʼin kitsoya nga likui tjínnele kjoatsʼen si̱chjén.

JÓSʼIN TSABEKON JESÚS JE CHJOTA XI KJOANDÁI TSAKÁSJAI

3, 4. 1) Jmé xi kiskoyale je chjota judío nga nichxinle Jesús. 2) Jósʼin tsakʼetʼale kjoafaʼaitsjen jebi je chjotale Jesús.

3 Je chjota judío xi kitsoyale Jesús nkjín xi kʼoasʼin koanmele nga ndái koatiole je naxinandá Roma. Je jtín xi celotes tsakʼin kui kjoafaʼaitsjen kitsjoale chjota. Nkjín koanni xi ya kitjenngile Judas xi Galilea tsʼe. Chjota jebi kʼiaa tsakʼejna nga siglo 1, kʼoa kʼoakitso nga je xi mesías ma kʼoa nʼio nkjín chjota tsakʼanachale. Je chjota judío xi Josefo tsakʼin kʼoasʼin tsakʼéyanajmí nga je Judas xokitsole je chjota judío nga katafine chjota romano, tsakʼéxkó xi tsín mele kʼoechjí tao̱nbasen. Tonga je chjota romano kisikʼieen je Judas (Hech. 5:37). Tonga tjínkʼa je chjota celotes xi kjoatsʼen kisichjén tojoni nga ndái koatio.

4 Nga kʼia, je chjota judío kui xi koanmele nga katafaʼai je Mesías, nga̱ kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga je sikʼéjnandái naxinandá nga chjota romano kjinentsja kʼoa nga nda sikʼéjna ijngokʼani je naxinandá Israel (Luc. 2:38; 3:15). Nʼio nkjín chjota judío xi kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga je Mesías jngo chjotaxá sikʼéjna ya Israel ánni nga kjoaʼaí ijngokʼani je chjota judío xi kjin tjíole naxinandále. Je Juan Bautista saʼnda i kitso ñandiale Jesús: “A ji ní je xi kjuinroa, axo chóyalaijin xi kjaʼaí” (Mat. 11:2, 3). Tsakui nichxin kui xi mele skoe̱ je Juan Bautista tsa kjaʼaí chjota xi sikatíondái je chjota judío. Kʼianga jejaʼáyanile je Jesús, jao chjotale kisatejin ya ndiaa xi fi ya Emaús, kʼoa kʼoakitsole nga je Mesías alikuini kʼoakisʼin josʼin tjíokoyale tsakai (tʼexkiai Lucas 24:21). * Kʼoa xijekoanni itso xi kiskonangile Jesús je pastrole: “Señor, a kʼoéndaya ngijngokʼalai chjota Israel je kjoatéxoma kui nichxinbi” (Hech. 1:6).

5. 1) Ánni nga koanmenile je chjota xi ya tsʼe Galilea nga reyle koa̱n je Jesús. 2) Jósʼin kisikixiyanda je Jesús.

5 Je chjota judío kui xi koanmele nga je Mesías kʼoendajin kjoa xi tjínle. Kʼoa kuinga koanmenile je chjota xi Galilea tsʼe nga rey sʼin kʼoéjnale. Kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga nʼio nda koatexoma je Jesús. Nga̱ nda koanle kinchja̱yajin, kisindayaa je xi tjíomʼe kʼoa kisikjén je chjota xi baole. Ñandia, 5,000 koanni chjota xi kisikjen. Xijekoanni, “tsen koanle Jesús nga mele [chjota] nga kjoaʼaítsoa, nga chjotatítjonle sʼin”, kʼoa kuinga tosa ya nindo kini toje (Juan 6:10-15). Kʼoa nga koannyaonni, nga kicho ya xingoatʼa ndáchikon Galilea, tsakui nichxin likui tikʼoakji tsjoa tjíoni kon je chjota. Kuinga Jesús kʼoakitsosínile je chjotankjín nga kui xá jaʼaini i̱ Sonʼnde nga kuitsoyale xi tʼatsʼe Niná. I kitsole: “Tixáo ali totʼatsʼe je xi bichaa xi fitson, tonga tʼatsʼe je xi bichaa xi tíjnantsjai xi tsjoá kjoabijnachon ngantsjai” (Juan 6:25-27).

6. Jósʼin tsakakó je Jesús nga tsín xále chjotatítjon koanmele i̱ Sonʼnde (chótsenlai sén xi fitsʼiani kjoaʼmiya jebi).

6 Kʼianga tojeme ni̱kʼien Jesús, koanjinle nga kui kiskoya kʼale chjotatjenngile nga rey sʼin kʼoéjna ya Jerusalén. Nga katamajinle chjotale nga tsín i̱ Sonʼnde koatexoma Jesús kui choa̱le mina kitsoyale. Yaa kisingósonkao yaole “jngo chjota xi ngʼa tíjna nga kʼoasʼin kitsin” xi nʼio tse koai (Luc. 19:11-13, 15). Je Jesús kʼoati kitsole je chjotaxá romano nga tsín ʼya chjotaxá tsjoánganʼiole. Je chjotaxátítjon Poncio Pilato itso xi kiskonangile: “A ji ní chjotatítjonle chjota judíos” (Juan 18:33). Kʼianga kisʼele xá je Poncio Pilato, xi nʼio koankjáojinle kui tsa chjota kuisótjenne je chjotaxá. Kʼoa tsakui nichxin kui xi kitsokjonle nga je Jesús xosikao chjota nga kontra koatiole je chjotaxá romano. Tonga je Jesús i kitsole: “Je kjoatéxomana likui tsʼe i̱ sonʼndebi” (Juan 18:36). Alikui kjoa polítika kitsjonjin yaole nga̱ yaa ngʼajmi koatexoma. Kʼoa kʼoakitsole je Poncio Pilato nga kui xá jaʼaini Sonʼnde nga kuitsoya “tʼatsʼe xi kjoakixi” (tʼexkiai Juan 18:37). *

Jméni xi ngisa nisiaan, a kui kjoa xi tjín sonʼnde axo kui tʼatsʼe Niná (Chótsenlai párrafo 7)

7. Ánni nga ñʼai ma sakʼoaniná nga tsín bʼainganʼiolee je kjoa polítika ninga toya jinkjoafaʼaitsjenná.

7 Je Jesús bení jme xá jaʼaini i̱ Sonʼnde. Tsa kʼoati ʼyaa tsanda ñá jme xá xi tjínnele sʼiaan, alikuijin ya kuinójiaan yaoná je kjoa polítika, saʼnda tsínjin kui si̱kjaʼaitsjeen. Tonga tsakui nichxin ñʼai maná nga kʼoanʼia. Jngo superintendente xi i̱ tso: “Je chjota xi ya tsʼe ya jñani tiyuijin tongisaa nʼio tsʼen kjima. Nʼio ngʼa male tʼatsʼe naxinandále kʼoa kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga ngisa nda koatio tsa je chjota xi ya tsʼe koatexomale. Je xi chjotale Cristo ma jtín tjío nga̱ kui ngisa kuenta sʼín nga tsoyason énnda chjotse. Bení nga toje Niná xi koa̱nle kʼoendajin je kjoa xi tjínná”.

JÓKISʼIN JESÚS XI TʼATSʼE KJOA POLÍTIKA

8. Jmé kjoa xi kisʼele chjota judío kʼianga siglo 1.

8 Kʼianga tsín kixi jme xi matʼain chjota ngisaa ya tsjonjin yaole kjoa polítika. Kʼianga nichxinle Jesús, nga tao̱nbasen tsakʼéchjí chjota kui xokisikao nga partido kitsjoanganʼionile. Kʼoa nga jngo senso kiskoé chjota romano tojoni nga katabʼéchjí ngatsʼi chjota judío je tao̱nbasen kui xokisikao je Judas xi Galilea tsʼe nga kjoajchán tsakʼétsʼiakaoni. Je chjota xi je naxinandá Roma tsakánentsja kʼoa kao chjota xi kinrʼoéle Jesús, nkjín koya xi tsakʼéchjíntjai, tsakʼéchjíntjai tsojmi xi tjínle, nangile kʼoa kao niʼyale. Kʼoa nga nʼio kisichéson je chjota xi tao̱nbasen tsakʼéxkó nʼio ai koanle je naxinandá. Je chjota xi tao̱nbasen tsakʼéxkó, tsakʼéchjíle je chjotale gobierno nga katabʼaile xá jebi kʼoa nga jekitjoéle xá kui kisichjén nga kisinyiná yaole. Tobʼelañá, je Zaqueo xi tsakasentítjonle chjota xi tao̱nbasen bʼéxkó ya Jericó, nʼio nyiná koan nga tsakʼanachale chjota (Luc. 19:2, 8). Kʼoa tsínjin tsa toje xi kʼoakisʼin.

9, 10. 1) Jmé xi kisʼin je chjota kontrale Jesús tojoni nga kjoa polítika katafajin je Jesús. 2) Jméni xi bakóyaná jokisʼin je Jesús (chótsenlai sén xi fitsʼiani kjoaʼmiya jebi).

9 Je chjota kontrale Jesús tsakjásjaile jokisʼin tojoni nga katafajin je Jesús kjoa xi tsʼe tao̱nbasen. Kui kiskonangile tʼatsʼe “tao̱nsá”, jngo tao̱n denario xi tjínnele kʼoechjí ngatsʼi chjota xi ya tjío jña kjinentsja naxinandá Roma (tʼexkiai Mateo 22:16, 17). * Nga tsakʼéchjí tao̱nbasen jebi je chjota judío kui xi ngisasa kisijtile nga̱ kʼoasʼin kitsoyanile nga naxinandá Roma kjinentsja. Je xi koanmele chjotale Herodes kuinga tsa tsín nda sikʼaxki̱ Jesús nga tao̱nbasen machjí koaan kui jée sʼe̱ne nga kontra tíbʼejnale chjotaxá xi tsʼe Roma, kʼoa tsa kʼoakuitso nga tjínnele sʼe̱chjí tao̱nbasen, je chjota alikui tiya koaitjennginile.

10 Nga tsín kjoa kitsjonjin yaole Jesús nʼio nda kisikjaʼaitsjen nga i̱ kitso: “Tʼailao tsokʼoa César je xi tsʼe César, kʼoa tʼailao Niná je xi tsʼe Niná” (Mat. 22:21). Ninga be je Jesús nga síchéson je chjota xi tao̱nbasen síkʼéchjí, alikui kui kuenta kisʼin. Je xi ngisa kitsjoale kjoandosin kui tʼatsʼe Chjotaxále Niná, je xi koa̱nle kjoaʼaxin ngayeje kjoa xi tjínle chjota. Jngo choa̱ tsakʼéjnaná xi koanngíntjenngiaa. Ninga ndatjín jme xi tjíosʼín je chjota koa̱nná, alikui koa̱n nga kjoa polítika kuinójiaan yaoná. ʼNdele nga kʼoakuixoán jme xi kixi kʼoa xi tsín kixi kjima kʼoa tsa chʼaosʼin si̱kʼaxkiaa, ñá xi chjotale Cristo maa kui títjon nikʼéjnaa Chjotaxále Niná kʼoa kao kjoatéxomale (Mat. 6:33).

11. Jósʼiaan nga chja̱ʼaxinlee yaoná je xi tsín kixi tjín.

11 Nʼio nkjín xi testigole Jeobá ma ndʼaibi xi xin kisikatío je kjoa polítika. Jngo tichjaa xi Gran Bretaña tsʼe itso: “Kʼianga Sociología kiskotʼaya ya universidad ñaki kjaʼaísʼin kisikjaʼaitsjen. Koanmena kisitoánntje je chjota xi jma kjoan yaole, nga̱ nʼio tse kjoa kitjatojinjin. Ninga njena ngantsjai nga bʼekjaoʼakoa xi kjaʼaí, alikuini nda sʼe tokoan. Alikui ʼbe nga ya ni̱ma̱le chjota nroajinni nga bʼasjengi xínkjín, kʼoa nga kuikjoanla títjon tjínnele si̱ndayaa ni̱ma̱ná nga kʼoantjaiyaa. Tonga kʼianga kiskotʼaya je Biblia koanjinna nga kui xi títjon sʼian nga kjoaʼaxian jinni̱ma̱na xi chʼaotjín. Kʼoa jngo tichjaa xi chxoa sʼin tsen yaole ngasin nganda tsakasenkaona. Ndʼaibi precursora regular sʼin tisixá kʼoa jngo jtín xi tsʼe én seña tijnajinle. Kʼoa tixinyasonle toʼya chjotani”.

“CHA̱NISʼAIN KI̱CHA̱LI YAXJOA̱LE”

12. Jméni xi naʼyo̱san kitsole Jesús xi tjínnele kisikuindale yaole je chjotale.

12 Kʼianga tsakʼejna Jesús i̱ Sonʼnde, je chjota kjoa polítika kisikʼójin je relijión. Je libro xi La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús ʼmi kʼoatso nga je chjota judío kjaʼaí kjaʼaí jtín xi tsʼe relijión tsakatiojin, kʼoa jtín jebi jngoyanile partidole chjota polítiko. Kuinga i̱ kitsonile Jesús je chjotale: “Chótsaon, tikuindao yaono xi tʼatsʼe naʼyo̱sanle chjota fariseos, kao naʼyo̱sanle Herodes” (Mar. 8:15). Kʼianga Herodes kisikʼaxki̱ tsakui nichxin je xokitsole je jtín xi kitsjoanganʼiole Herodes. Je jtín xi tsʼe chjota fariseo koanmele nga je chjota judío ndái katabatiole chjota romano. Ya Evangelio xi tsʼe Mateo kʼoatso nga Jesús kʼoati kisikʼaxki̱ je chjota saduceo. Chjota jebi kui xi koanmele nga tosi tonda je chjota romano koatexomale nga̱ nʼio nkjín mani xi xá kisʼele. Je Jesús kʼoakitsole chjotale nga katasíkuindale yaole je “naʼyo̱sanle” nga jan jtín jebi, xi tsonile, jmeni xi tsakakóya chjota jebi (Mat. 16:6, 12). Kʼoa nʼio tjínle kjoandosin nga tiʼakʼia kʼoakitsoni Jesús én jebi kʼianga koanmele chjota xi Galilea tsʼe nga rey sʼin sikʼéjna.

13, 14. 1) Jmé xi ma kʼianga kjoa polítika mʼójin je relijión. 2) Ánni nga tsín kjoatsʼen si̱chjénsíñá kʼiatsa tsín kixi jmeni xi kjimatʼeen (chótsenlai sén xi fitsʼiani kjoaʼmiya jebi).

13 Kʼianga kjoa polítika mʼójin je relijión ngisaa sʼe kjoatsʼen. Je Jesús kʼoakitsole chjotale nga nitsejin ya katatsjonjin yaole kjoa polítika. Kuinga koanmenile naʼmitítjon kao chjota fariseo nga kisikʼien Jesús. Nga̱ kui kitsokjonle nga tsín tiya sisinnile chjota tsa je Jesús kjuinrʼoéle. Kʼoa tsa kʼoalani koa̱n tsín tijme nganʼio sʼe̱nile. I kitso: “Tsa tokʼoasʼin si̱kʼéjnaa, ñaki ngatsʼi koa̱nkjainle xi tʼatsʼe. Kjoaʼaí chjota romanos, kjoaʼaxinná ʼndená kao naxinandáná” (Juan 11:48). Kuinga tsakʼéndajinni Caifás, je xi naʼmitítjon koan, josʼin sikʼien je Jesús (Juan 11:49-53; 18:14).

14 Je Caifás kisikasén sondado nga katatsoa je Jesús kʼianga njio. Tonga je Jesús jebe nga kʼoakoa̱ntʼain. Kuinga kʼoakitsonile chjotale kʼianga tokʼoatjínni tsakjenkao nga katabʼa espada. To jao espada tsakʼa kʼoa kao kui tsakakóyanile Jesús nga tsín koa̱n ki̱cha̱ sichjén (Luc. 22:36-38). Nga tikuini nitje̱n, je Pedro nʼio koanjtile nga tsín kixi jme xi tínikao Jesús kʼoa kui espada tsakále jngo chjota xi kichotsoa Jesús (Juan 18:10). Tonga je Jesús i kitsole: “Cha̱nisʼain ki̱cha̱li yaxjoa̱le, nga̱ ngatsʼi xi skoé ki̱cha̱, ki̱cha̱ kuiyáni” (Mat. 26:52, 53). Jméni xi kitsoyale Jesús je chjotale nga kʼoakitso. Kuinga tsín koa̱n ya tsjónjin yaole je kjoa xi tjín sonʼnde. Kʼoa kui xi tongini kitso je Jesús kʼianga tsakʼétsʼoa (tʼexkiai Juan 17:16). * Tjínnele kitsjoaʼnde je chjotale Jesús nga je Niná tsakʼéndajin kjoa xi tsín kixi kjima.

15, 16. 1) Jósʼin tjíobinyakao Biblia je chjotale Cristo nga tsín kjoa tjíofijin. 2) Jméni xi be Jeobá kʼianga kotsenle je chjotasonʼnde.

15 Je tichjaa kao je ndsʼee xi kanikʼaxkiaa ya párrafo xi títjon tsabee nga toje Niná xi koa̱nle kʼoendajin kjoa xi tjínná kuinga kisikʼantjaiyani yaole nga̱ kui xi koanmele kʼoakoa̱nkjoan jokjoan Cristo. Je tichjaa xi ya sur de Europa tsʼe itso: “Je kjoatsʼen alikui faʼáxin xi tsín kixi kjima. Je xi kjoatsʼen sʼín me tokui mʼejin kʼoa tjínkʼa xi tosatíongijti kon. Kʼianga tsaʼbe jotso Biblia nga toje Niná xi koa̱nle kʼoendajin je kjoa xi tsín kixi tjín nʼio tsjoa kisʼe tokoan. Kʼoa kui xi xinyale chjota xi jekjoan 25 nó”. Je ndsʼee xi ya sur de África tsʼe kisikʼéjnaa lanzale kʼoa tosa kui kiskoé espada “xi tsʼe je Espíritu Santo”, xi kui tsoyanile, Énle Niná (Efes. 6:17). Ndʼaibi, kui én xi kjoanyʼán tjenkao tsoyasonle ngatsʼi chjota tojme ntje̱ kitjenni. Kʼoa je tichjaa xi Europa central tsʼe, kʼianga jetestigole Jeobá koan, jngo ndsʼee xi kjaʼaísʼin tsen yaole chixankao.

16 Nʼio chjíle nga nikʼantjaiyaa yaoná. Je Biblia kʼoatso nga je chjota xi tjín sonʼnde yaa mangóson je ndáchikon, nga tsínkʼia jyó nya je nandále (Is. 17:12; 57:20, 21; Apoc. 13:1). Je kjoa polítika síxkoa̱yaa chjota, síkján kʼoa kjoatsʼen kaníjin. Tonga ñá jtín sʼin tiyoaa kʼoa tjínná kjoanyʼán. Nʼiojin tsjoa sʼe kon je Jeobá nga be kʼianga jtín sʼin tiyoaa ninga xkoa̱ya sʼin tjío je chjotasonʼnde (tʼexkiai Sofonías 3:17). *

17. 1) Jméni xi jan koya xi koa̱n sʼiaan nga jtín sʼin kuiyoaa. 2) Jméni xi chótʼayá ya kjoaʼmiya xi ijngo.

17 I̱ kjoaʼmiya jebi, jan koya kaʼyaa jmeni xi sʼiaan nga jtín sʼin kuiyoaa. Xi títjon, nga ñaki kʼoakʼoé tokoán nga je Chjotaxále Niná kjoaʼaxin jmeni xi tsín kixi kjima. Xi majaoni, nga tsín kjoa polítika kʼoainganʼiolee. Xi majanni, nga tsín kjoatsʼen kjuinjiaan. Tonga je xi kʼoati tsín jtín sʼin síkatíoná kʼiaa nga chʼasjengiaa xíngiaa. Je chjotale Cristo xi títjon tsakatio tsakʼénele yaole nga tsín xínkjín tsakʼasjengi, ya kjoaʼmiya xi ijngo kui chótʼayá jméni xi sʼiaan nga tsín xíngiaa chʼa̱sjengiaa.

^ párr. 4 Lucas 24:21: “Tonga jainjin kichoyalaijin nga tijeni xi kʼoechjíntjai chjota Israel. Kʼoa je xi kjimasa, ndʼai jan nichxin nga kʼoakoan kui kjoabi”.

^ párr. 6 Juan 18:37: “Kʼia Pilato kʼuikitsole: A chjotatítjon ʼmili tsokʼoa. Kinchja̱ Jesús: Kʼoatjín xi tisibe nga chjotatítjon ʼmina. Kui xá kitsinnia, kui xá jaʼainia i̱ sonʼndebi, jméni nga tsjoasínia énna xi tʼatsʼe xi kjoakixi. Je ngatsʼi xi tsʼe kjoakixi nrʼoé jta̱na”.

^ párr. 9 Mateo 22:16, 17: “Chjota fariseos kisikasénkonle Jesús chjotale xi tijeni kao chjota herodianos, xi kitso: Maestro, ʼyaníjin nga ji xi ñaki kjoakixi, kʼoa nga bakoyai je ndiaale Niná kao xi kjoakixi, kʼoa nga niʼyajin xi jkonlai, nga̱ tsín tsa chotsenlai jo kji chjota. Kʼoatʼinnajin tsokʼoa: Jó mali. A nda tjín nga kʼoéchjílee taonsá César, axo mai”.

^ párr. 14 Juan 17:16: “Ali tsʼe sonʼndejin, joni nga kʼoati an li tsʼe sonʼndejian”.

^ párr. 16 Sofonías 3:17: “Je Jeobá Nináli yaa tíjnajinbasenli. Nʼio tjínle nganʼio, jé kʼoasjentjaili. Nʼio tsjoa sʼe̱le xi tʼatsi. Tojyó kʼoéjna nga koakoli kjoatsjoacha. Ñaki skíʼndáxá nga nʼio tsjoa sʼe̱le xi tʼatsi”.