XI TʼATSʼE JNGO CHJOTA
Nrʼoéna Jeobá kʼianga bʼetsʼoale
KʼIANGA te nóna nga tíkotsenle nga kijna xjao xjao je niño ya ngʼá, tsakasenxkónyʼinña nga tsakʼetsʼoale Niná ninga tokʼia kinrʼoe xi tʼatsʼe kʼoa tsakʼeyanajmíle jotjín tokoan. Saʼnda nga kʼia, ntsjaintsjai tsakʼetsʼoale je Jeobá nga̱ ʼbeña nga nrʼoéna (Sal. 65:2). Tsakui nichxin kui nikjaʼaitsjaon ánni nga tsakʼetsʼoaña nga̱ tokʼiaa kinrʼoe títjoán xi tʼatsʼe.
JOSʼIN TSAʼYANIJIN XI TʼATSʼE JEOBÁ
Kʼiaa nga 22 sá diciembre nga nó 1929 kitsian ya Noville, ya chrianle naxinandá Bastoña (Bélgica) jñani cho̱ síjchá je chjota. ʼNde jebi Ardenas sʼin yale. Faʼaitsjenna josʼin tsakiyuijin ya ʼnde jebi, kʼoa je tindsʼe xi maʼndí Raymond ʼmi, ndáchikile nra̱ja̱ chʼasjaijin, tonga kʼianga majchá tsojmintje kui bʼexkuíjin. Tsakinyakaongañáníjin xíngijin kʼianga nganʼio koanchjénnajin.
Je pana Emile tsakʼin kʼoa Alice tsakʼin je mana kʼoa jin jin nichxin fi tsakai mixa̱. Tonga tsínti kʼoakisʼinni kʼianga nó 1939 nga jao precursor jaʼaini ya Inglaterra xi kitsjoale je revista Consolación (xi Despertad ʼmi ndʼaibi). Je pana koanjinle nga ñaki kʼoatjín jmeni xi tsakʼinyale kʼoa kiskotʼaya je Biblia, kʼoa saʼnda nga kʼia, nʼio koanjtikenajin je chjota xi ya tsʼe jñani tsainjin. Kʼoakichotsole je pana nga katafi ijngokʼa mixa̱, tonga tochan to tsakjáoti nga jekoanni.
Nʼio kisikjáojian nga kʼoatsakʼinle je nʼaina, kuinga tsakʼetsʼoanile Niná nga kʼoakixinle jotjín tokoan tojoná kaxian nga títjon. Nda kisʼe tokoan nga tsínti jokitsoninajin je chjota xi ya tsʼe jñani tsainjin kʼoa ñaki tsakʼejngoña tokoan nga nrʼoéna Jeobá kʼianga bʼetsʼoale.
KʼIANGA KJOAJCHÁN KISʼE YA ʼNDENAJIN
Kʼianga te sá mayo nga nó 1940, je naxinandá Alemania tsakʼetʼale naxinandá Bélgica kʼoa nʼio nkjín chjota xi xin naxinandá tsakanga. Jinjin yaa Francia tsangínjin. Kʼianga tjenyandiaijin tsaʼyaníjin nga tjíokján je sondado xi Alemania tsʼe kao xi Francia tsʼe.
Kʼianga kicho ijngokʼaijin ya ndʼianajin alikui tijme xi nanda tjínni nga̱ chjota kichosíché je tsojminajin, tojesa ʼndínianajin xi Bobbie ʼmi
tíjna. Kui kisikjaʼaitsjen ánni nga kjoajchán tjínni kʼoa nga kʼoasikji kjoa bitjatojinñá.Nʼio nda kitsjoanganʼionajin nga kichosíxatʼanajin je ndsʼee Emile Schrantz a xi precursor sʼin tísíxá kʼoa xi chjotajchínga sʼin tíjna. Kʼianga kitsoyanajin Biblia ndsʼee jebi kʼoakitsonajin ánni nga kjoañʼai chjaʼañá kʼoa kitsoyanajin jmesani xi kichjonangilaijin. Nga koanjinna jebi ngisaa kisinʼiotʼa je Jeobá kʼoa koanjinna nga nʼio tsjoakená.
Kʼianga kjesa fetʼajin je kjoajchán xi kisʼejna, nkjínsa ndsʼee tsaʼyaxkuinjin. Nga sá agosto nga nó 1943, je ndsʼee José-Nicolas Minet yaa kichokonnajin jñani tiyuijin nga kichotsjoá jngo kjoanokjoaya kʼoa kʼianga jejetʼa je kjoanokjoayale kiskonangi tsa ʼyani xi mele koaisʼenngindá. Je pana kao an tsakjenngʼaníjin ndsaijin kʼoa yaa tsangínsʼenngindáijin jngo xóngaa xi ya chrian tíjna.
Kʼianga sá diciembre nga nó 1944 kʼiaa kichokʼétʼangánile sondado xi Alemania tsʼe ya ʼnde jñani tiyuijin kʼoa je kjoajchán xi kisʼejna nga kʼia Ardenas tsakʼin. Nga ya chrian tiyuijin jñani tsakixkan ngosá tsakiyoʼmaijin. Kʼianga tifisikjien je cho̱ xi nyanajin kʼiakjoán kitjotsin chʼinsá kʼoa kitjokason je nyʼoácho̱. Je sondado xi ya séjnachrian kʼoakitsona nga sikʼatjenjinʼnde yaona, kʼoakisʼian jokitsona kʼoa kitsjoana je cascole nga tsakʼeya.
JOSʼIN KISIXÁLE JEOBÁ
Kʼianga jejetʼa kjoajchán yaa tsangínjin jtín jña Lieja ʼmi, xi 90 kilómetro kjin tíjnale ya ʼnde jña tiyuijin. Nga jekoanni jeya tsakiyojtínjin ya ʼndenajin ninga tochoa koannijin. Yaa kisixá jñani machjíntjai tsojmi, tonga kʼoati kiskotʼayakaoña nga mena abogado koa̱n. Xijekoan, yaa kisixákoa je chjotaxá. Kʼianga nó 1951 jngo kjoajtíntse kisʼejna ya Bastoña kʼoa 100 koan chjota xi kicho. Jngo tichjaa xi 50 kilómetro kjin kinroani, xi Elly Reuter ʼmi xi precursora sʼin tísíxá kʼoa bicicleta tíjnason nga kicho kjoajtíntse jebi. Jé koantsjoake̱ tichjaa jebi kʼoa kʼoakixinle nga mena kuixankoa. Nga tikʼiani, je tichjaa kʼoatsakʼinle nga ya Skuela xi tsʼe Galaad koai xi kisʼejna ya Estados
Unidos, tonga kisikasénʼén nga kʼoakitso ánni nga tsín kʼoakoa̱nnile koai. Je ndsʼee Knorr kʼoakitsole tsakui nichxin koa̱n koai skuela jebi nga koa̱nskanni kao xʼinle. Kʼiaa chixainjin nga sá febrero nó 1953.Je Elly kao an tsangínníjin je kjoajtíntse xi kisʼejna nga tikuini nó je xi “Sociedad del Nuevo Mundo” tsakʼin ya Estadio de los Yankees (Nueva York). Jngo ndsʼee kiskajian ya kjoajtíntse jebi xi kʼoakitsona nga ya Estados Unidos koanngínnixáijin tonga tsakʼetsʼoalaijin Jeobá kao chjoónna kʼoa alikui tsangínjin, tosaa kinroa ijngokʼanijin ya Bélgica. Yaa tsakʼainganʼiuijin ya Bastoña jñani to te mani ndsʼee xi batiojtín. Kʼianga kicho ñanó, kʼiaa kitsin je ʼndíleenajin xi Serge tsakʼinlaijin tonga to ñato sá tsakʼejnakon, kʼoatsakʼinlaijin Jeobá jokji ba kisʼe tokuinjin kʼoa kitsjoanganʼionajin nga kʼoatso je Énle nga kjoaʼáyanile xi jekʼien.
ÑAKI TO XÁLE NINÁ KINʼIAIJIN
Kʼianga sá octubre nga nó 1961 kisokoxána kʼoa koan precursor sʼin kisixá kʼoa nga tiʼakʼiani, je ndsʼee xi ya síxá jña tjen sʼendianile xále Niná ya Bélgica kinchja̱najin kʼoa kʼoakitsonajin tsa koa̱n nga siervo de circuito koai̱njin (xi superintendente xi tsʼe circuito sʼin ʼyale ndʼaibi). Tonga kʼoatsakʼinlaijin tsa koa̱n kjoanla nga precursor sʼin si̱xáijin, je ndsʼee kʼoakitsonajin nga koa̱n kʼoasʼin si̱xáijin, jin sá nga precursor koainjin kʼoa kʼianga sá septiembre nga nó 1962 kʼiaa nga superintendente sʼin kinixáijin.
Nga jejao nó jaʼato, kʼoatsakʼinnajin nga ya koanngínjin ya Betel xi tíjna Bruselas kʼoa kʼiaa nga sá octubre nga nó 1964 tsangínjin. Nʼio tse kjoanda kisokonajin nga ya kichonixáijin. Kʼianga nó 1965 kʼiaa kichosíxatʼa je ndsʼee Knorr ya Betel xi tíjna Bélgica kʼoa tochoatsee jaʼato kʼianga kʼoatsakʼinna nga an koandiaale je xá xi kjima ya Betel. Xi koanskanni, kʼoatsakʼinnajin nga ya koanngínjin Skuela xi tsʼe Galaad xi mani 41. Kitjoson jmeni xi 13 nó tongini kʼoakitso je ndsʼee Knorr. Xijekoan, kʼiaa tsangín ijngokʼaijin Betel xi tíjna Bélgica.
KINITOÁNNTJAINÍJIN NGIXKO̱N KJOATÉXOMA JE NAXINANDÁLE JEOBÁ
Nga abogado kiskotʼaya kisitoánntjaiña je naxinandále Niná ya ngixko̱n kjoatéxoma jolani, ya jña Europa ʼmi kʼoa jña xinsa naxinandá (Filip. 1:7). Tsʼato 55 naxinandá tjínni jñani tíchjoale xále Niná kʼoa an kichositoánntje ngixko̱n kjoatéxoma. Kʼianga kichoa ngixko̱n chjotaxá kui ngisa nʼio kisikʼaxkia nga xále Niná sʼian, ali tsakuijin nʼio kinchjaña nga ʼbe jotjínni kjoatéxoma. Jé Jeobá kisijéle nganʼio nga̱ ʼbeña nga je bándiaale xi rey sʼin tjío kʼoa xi juez sʼin tjío. Je Biblia itso: “Je kjoafaʼaitsjenle rey yaa mangóson joni nandá xi tífaʼaya ya ntsja Jeobá, kʼoasʼin fi josʼin bándiaale” (Prov. 21:1).
Romanos 13:4, kuinga basen hora kichobanajmínijin. Kʼoati kitsona nga sasénle je xá xi nʼia.
Koanmena tsakjakaonajmía chjota xi ya tíjnajinle xi Parlamento Europeo ʼmi. Kʼianga kisijyo chjota jebi, i kitsona: “To aon kjoan minuto nga koa̱n cho̱banajmiá”. Nga kʼoakitsona tokjoan tsakʼetsʼoale Niná. Chjota jebi kui kiskonangina ánni nga kʼoatisʼinña kʼianga tsabena nga tibʼetsʼoa. I kixinle: “Jé Niná titsjoale kjoanda nga̱ choʼndale mai”. Kui kiskonangina ánni nga kʼoatixinnile. Nga be jotso Biblia chjota jebi tsakakole jotsoJokji tífaʼato nó, je naxinandále Niná tjíosítoánntjai yaole ngixko̱n kjoatéxoma ya Europa, jolani xi tʼatsʼe nga tsín toxkia si̱kʼéchjíntjai tsa jmeni kʼoa nga tsín servicio militar sʼin. Nga titsjoanganʼiole je ndsʼee ngixko̱n kjoatéxoma tiʼbeña josʼin tíbasenkaonajin Jeobá. Kʼoa jetsʼato 140 kʼa njenajin nga sʼendajin kjoa ngixko̱n kjoatéxoma jñani tíjna je Tribunal Europeo de Derechos Humanos.
KITJOʼNDELE NDSʼEE XI CUBA TSʼE NGA KITSOYASON
Kʼianga ñatjen kinixáijin je ndsʼee Philip Brumley kao ndsʼee Valter Farneti kichobayanijin jósʼiainjin nga katatjoʼndele je ndsʼee xi Cuba tsʼe nga katatsoyason. Kisikasénle jngo xo̱n je chjotaxá xi Cuba tsʼe xi ya Bélgica tíjna kʼoa xijekoan, kʼiaa tsangínchonlaijin je chjota xi tiya síxákaoni tsa koa̱n kui cho̱bayanijin ánni nga kisʼechjoanile je xále Niná. Nga títjon, alikui jme xi kisʼendajinnajin.
Jé Jeobá kinijélaijin nganʼio kʼoa kinijékjoaníjin nga 5,000 Biblia si̱kasénlaijin je ndsʼee xi Cuba tsʼe. Nga nda kicho je Biblia kʼoa nga tsakʼaile je ndsʼee koanjinnajin nga je Jeobá kisichikontʼainnajin kʼoa ijngokʼá kinijékjoaijin nga 27,500 Biblia si̱kasáinjin. Nʼio tsjoa kisʼe tokoan nga kitsʼaile Biblia je ndsʼee xi Cuba tsʼe.
Jenkjín kʼa fia ya Cuba nga fikjakaonajmía je chjotaxá nga katatsjoáʼndele ndsʼee nga katatsoyason. Kʼoa nga kʼoasʼian, jenkjín chjota xi ya síxákao gobierno ʼbexkoan.
TSAKINYAKAONÍJIN JE NDSʼEE XI RUANDA TSʼE
Kʼianga nó 1994 ts’ato 1,000,000 chjota k’ien k’ianga kichonikjeson chjota tutsi ya Ruanda kʼoa kʼoati kʼien kʼa je ndsʼee. Je naxinandále Jeobá kjitʼanangi tsakʼéndajin josʼin kuinyakao je ndsʼee xi Ruanda tsʼe.
Kʼianga kichuijin ya Kigali, ya ndʼia jña faʼatoya je Énle Niná ñaki tixʼa̱kjá ngakjijnda nga chʼinsá tsakʼé chjota kʼoa kʼoati chon jña nya je xo̱n xi Énle Niná yʼangini. Kʼoatsakʼinnajin nga tjínkʼa ndsʼee xi ki̱cha̱ndo kinikʼienni. Kʼoati tsakʼinnajin nga tsakinyakaongañá xínkjín je ndsʼee. Tobʼelañá, jngo ndsʼee kiskajinjin xi chjota tutsi xi 28 nichxin tsakʼejnaʼma ya ndʼiale ndsʼee xi chjota hutus. Kʼoati jngo kjoajtín tsakʼejnaijin ya Kigali nga tsakʼainganʼiolaijin je ndsʼee xi 900 mani xi kjoañʼai tjíofaʼatojin.
Yaa naxinandá Zaire (República Democrática del Congo) tsangínkjasjaijin je ndsʼee xi Ruanda tsʼe xi tsakanga nga kjoajchán kisʼe ya ʼndele, xi ya chrian Goma kikatio. Nga tsín kitsaojinjin, tsakʼetsʼoalaijin Jeobá nga kʼoatsakʼinlaijin nga katabasenkaonajin nga tsaojinjin je ndsʼee. Jngo chjota jaʼainrʼoenajin kʼoa kichjonangilaijin tsa bexkon je testigole Jeobá. I kitsonajin: “Kʼoati kuijian tsanda an, kjuíkaono jñani tjío je ndsʼee xi tjíotsjoánganʼionajin. Tsakiyojtínníjin nga tsakʼainganʼiolaijin je ndsʼee xi ya tjíojinle Comité de Socorro, kʼoati ijngo kjoajtín tsakʼejnaijin nga tsakʼainganʼiolaijin je ndsʼee xi jngo jmi kao jaonla siento mani xi ya tjío ya ʼnde jebi. Kʼoati tsakʼexkialaijin je carta xi kisikasénle je Cuerpo Gobernante, tokʼoakoanle je ndsʼee nga i̱ tso én xi faʼaitʼa je carta xi kinikasénle: “Tibʼetsʼoantjailaijin, alikuikʼia tsjiónkonno Jeobá”. Kʼoatjín jmeni xi kitso je Cuerpo Gobernante nga̱ tsʼato 30,000 mani je testigole Jeobá xi tjío ya Ruanda ndʼaibi.
ÑAKI KʼOATJÍN TOKOAN NGA TOSI TONDA KIXI KJUÍTʼALE JEOBÁ
Kʼiaa nga nó 2011 kʼien je chjoónna kʼoa me 58 nó tsakiyokoaijin xíngijin. Kʼianga bʼetsʼoale Jeobá ñaki kʼoaxinle jotjín tokoan kʼoa tsjoánganʼiona kʼoa kʼianga xinyale Énle Niná je chjota kʼoati basenkaona tsanda an.
Ningalani jetsʼato 90 nóna tojo ntsjaintsjai xinyasoan Énle Niná. Kʼoati ya titsjoanganʼioa ya Departamento de Asuntos Legales i̱ Betel xi tíjna Bélgica nga tixinyale je ndsʼee josʼin kuinyakao je naxinandále Niná kʼoa kʼoati sinʼiojian je ndsʼee xi sʼa xti xi i̱ Betel tjío.
Jela 84 nó tífaʼato josaʼnda nga tsakʼetsʼoa títjonle Niná kʼoa tosi tonda miyona kjima. Nʼio tsjoa tjín tokoan nga nrʼoéna Jeobá kʼianga bʼetsʼoale (Sal. 66:19). b