Ir al contenido

Ir al índice

Ánni nga nʼio chjínile nga nda chjoéyaa xíngiaa

Ánni nga nʼio chjínile nga nda chjoéyaa xíngiaa

“Nda chjoéyao xíngio, ali tobʼenejinlao yaono” (1 PED. 4:9TNM).

KJOAJNDA 100, 87

1. Jmé kjoa xi jaʼatojin je chjotale Cristo nga siglo 1.

KʼIANGA jinle nó 62 saʼnda nó 64, je pastro Pedro kiskile je xi ya kichokatio “ya Ponto, ya Galacia, ya Capadocia, ya Asia, ya Bitinia” (1 Ped. 1:1). Ndsʼee jebi xinxin ʼnde kinroani. Kʼoa nga tse kjoa tjíofaʼatojin xi totʼatsʼe nga chjota kitjenngike, koanchjénle nganʼio kʼoa nga tjín xi koandiaale. Nga kui nichxin nʼio xkón koanchon. Je pastro Pedro itso xi kiski: “Tonga machrianle nga kjoetʼa ngayije kjoa”. ʼNda tsín te nó jaʼato nga kichonikjeson je chjota judío. Jmé xi tsakinyakao je chjotale Cristo nga nʼio ñʼai koanchon nga kui nichxin (1 Ped. 4:4, 7, 12).

2, 3. Ánni kʼoakitsoni Pedro nga nda katakjoéya xínkjín je chjotale Cristo (chótsenlai sén xi faʼaitʼa ibi).

2 Je Pedro i kitsole je chjotale Cristo: “Nda chjoéyao xíngio” (1 Ped. 4:9). Kʼianga én griego, je xi nda chjoéyao xíngio sʼin jaʼatoya, kui xi tsonile nga “bakolee kjoanda je xi tsín ʼyaxkoaan”. Tonga kʼianga kʼoakitsole Pedro je ndsʼe̱ nga nda katakjoéya xínkjín, jé kinchja̱ni xi jebexkon. Jósʼin tsakinyakao je kjoafaʼaitsjen xi kitsjoa Pedro.

3 Kʼianga kʼoakisʼin jokitso je Pedro ngisaa jtín tsakatio. Si̱kjaʼaitsjenla jebi: kʼianga jngo ndsʼee kinchja̱ná ya niʼyale, a tsí kjoaixi nga tsjoa kisʼe tokoán. Kʼoa tsa ñá kinokjoalee je ndsʼee ya niʼyaná, a tsí kʼoati koanmiyosaa. Kʼianga kʼoanʼia basenkaoná nga ngisa nda ʼyaxkoaan je ndsʼee. Nichxin nga tsakʼejna je Pedro, sa ñʼai sa ñʼai koanchon kʼoa kuinga koanchjénni nga jtín sʼin tsakatio je chjotale Cristo. Kʼoa ñá, kʼoati machjénná nga jtín sʼin kuiyoaa nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi (2 Tim. 3:1).

4. Jmé kjoachjonangi xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi.

4 Kʼiáni nga koa̱n chjoéyaa xíngiaa. Jméni xi koa̱n sʼiaan kʼianga tsín jme xi katabʼéchjoaná nga chjoéyaa xíngiaa. Kʼoa jméni xi sʼiaan kʼianga tjín xi nchja̱ná ya niʼyale.

JOSʼIN KOA̱N CHJOÉYAA XÍNGIAA

5. Jósʼiaan nga nda chjoéyaa je xi faʼai kjoajtínná.

5 Kʼianga sʼená kjoajtín. Jé Jeobá kao naxinandále xi kʼoatsoná nga kuiyojtián. Kʼoa ñá, kui xi mená nga nda katasatío kon je xi faʼai kjoajtínná (Rom. 15:7). Nʼio tjínle kjoandosin kʼianga nda chjoéyaa je xi tosʼa faʼaitítjon. Nga̱ jé Jeobá xi kʼoati tínchja̱le kʼoa kuinga tsínkui kjuinñá jokji kʼoa jokjoan najño xi yʼakjá (Sant. 2:1-4). Kʼiatsa tiʼyaa nga tsín ʼya xi tífákaonajmí koaan kʼoakʼuínlee nga ya katabʼejnatʼaná. Ndajin sʼe̱ kon kʼianga kuisenkoaa nga koaitjenngi jmeni xi tísakóya kʼoa nga koa̱nsjaile testole Biblia. Tsa kʼoasʼiaan, tinitjosonjián je Énle Niná nga nda chjoéyaa xíngiaa (Rom. 12:13).

6. ʼYáni xi ngisa machjén nga kuinókjoalee nga katafikjenkaoná ya niʼyaná.

6 Kʼianga nokjoalee xíngiaa ya niʼyaná nga katafikjenkaoná. Nichxin kjoatse, je chjota kʼoasʼin tsabeni nga kinchja̱le xínkjín nga tsakjenkao ya niʼyale, nga̱ kui xi koanmele nga nyʼán koatiokao xínkjín kʼoa miyo katafáo (Gén. 18:1-8; Juec. 13:15; Luc. 24:28-30). Kʼoa nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, jé ndsʼee xi tjío ya jinjtínná xi ngisa machjén nga kuinókjoalee nga katafikjenkaoná ya niʼyaná, nga̱ jé xi kajinntsjé. Machjén nga nda kjuinkoaa xíngiaa kʼoa katasʼená miyo xi kixi, ánni nga koa̱n kuinyakaosíñá xíngiaa nga kjoaʼaí nichxin nga ngisa ñʼai koa̱nchon. Kʼianga nó 2011, je Cuerpo Gobernante kʼoasʼin tsakʼéndajin ya Betel xi tíjna Estados Unidos nga ngisa xátí kisʼejnale je kjoajtín nga kiskotʼaya je Xo̱n xi Bájinkonná, 6:45 nga maxon sʼejna tsakai, tonga ndʼaibi 6:15 sʼejna. Ánni nga kʼoasʼin kisʼendajinni. Kuinga ngisa sʼe̱le nichxin nga koa̱nsa simiyo xínkjín je ndsʼee xi tjío ya Betel. Kʼoatisʼin kisʼendajin ya sucursal xi ngikʼa. Nga kʼoakoan, je familia Betel ngisaa jtín sʼin tjío ndʼaibi.

7, 8. Jósʼiaan nga nda chjoéyaa je ndsʼee xi faʼaitsjoá kjoanokjoaya i̱ jinjtínná.

7 Kʼianga faʼaitsjoá kjoanokjoaya je ndsʼee xi xin jtín tjío, je superintendente xi tsʼe circuito, kʼoa tsa je ndsʼee xi Betel tjío, machjén nga nda chjoéyaa (tʼexkiai 3 Juan 5, 8). * Jngo koya xi koa̱n sʼiaan kuinga kʼoailee jme xi koakjenni. A koaan tsa kʼoasʼin kʼoéndajiaan xi ngindia.

8 Jngo tichjaa xi Estados Unidos tsʼe, itso: “Jokji tífaʼa nó, kʼoasʼin tjínndajinnajin kao xʼinna nga nokjoalaijin ya niʼyanajin je ndsʼee xi bichótsjoá kjoanokjoaya kao familiale. Tsjoa satío tokuinjin nga kʼoanʼiaijin ngantsjai, kʼoa ngisaa nʼio tísʼejna je kjoamakjainnajin. Ñaki tjínjngo tokuinjin nga kʼoanʼiaijin”.

9, 10. 1) ʼYáni xi nkjín nichxin machjénle nga koa̱n kʼoaiʼndelee nga ya koationi niʼyaná. 2) A koaan kʼoaiʼndelee je ndsʼee ninga tsín yʼai kjoan niʼyaná kʼoa ninga tsín jme xi nʼio tse tjínná. Jngo choa̱ tʼejnai.

9 Kʼianga nkjín nichxin bichókatiokaoná ndsʼee. Nichxin kjoatse, nʼio nkjín chjota xi nda kiskoéya je chjota xi xin kichoni nga ya tsakationi niʼyale (Job 31:32; Filem. 22). Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, machjén nga kʼoati sʼiaan. Tobʼelañá, je superintendente xi tsʼe circuito nga bichósíxatʼa je jtín, machjénle jña koationi. Kʼoati machjénle je ndsʼee xi fi je skuela xi satío jinnaxinandále Niná kʼoa kao xi ya tsjoánganʼio jña sʼenda ndʼia jñani ʼyaxkón je Jeobá. Xi ijngosani, kʼianga kjoaxkón bichóne xíngiaa, machjénle niʼya jña koationi saʼnda nga sʼendaya niʼyale. Alikui koa̱n kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga toje xi koa̱n kʼoasʼin je ndsʼee xi ndakjoan niʼyale kʼoa xi yʼai kjoan niʼyale. Tsakui nichxin nkjín kʼa jekʼoakisʼin. A koaan kʼoaiʼndelee je ndsʼee nga ya katabationi niʼyaná ninga tsín yʼai kjoan kʼoa ninga tsín jme xi nʼio tse tjínná.

10 Jngo ndsʼee xi Corea del Sur tsʼe, kʼoatso nga nkjín kʼa kitsjoaʼndele je ndsʼee xi fi skuela xi satío jinnaxinandále Niná nga ya tsakationi niʼyale, itso: “Nga títjon, to jao kisʼe tokuinjin, nga̱ to chriankʼiaa chixainjin kʼoa to ʼndí kji niʼyanajin. Tonga nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga ya tsakationi ndsʼee. Tsaʼyaníjin nga nʼio tsjoa tjíole xi jechixan nga Jeobá tjíosíxále”.

11. Ánni machjénsíni nga nda chjoéyaa je ndsʼee xi faʼaitsjoánganʼio i̱ jinjtínná.

11 Kʼianga i̱ jinjtínná faʼaitsjoánganʼio je ndsʼee. Tjín ndsʼee xi i̱ faʼaikatio ʼndená nga binyakaoná kʼianga ʼmiyasoán, kʼoa tsa jeje̱ precursor xi toxá nikasénni nga i̱ tsjoánganʼio. Nga tosʼa faʼai, ñʼai mangale nga kjaʼaí chon je ʼnde, nga xin jtín faʼaini kʼoa tsa saʼnda ñʼai male je én xi nokjoa kʼoa tsakuije̱ josʼin beni je chjota. Koaan kuinókjoalee nga katafikjenkaoná kʼoa tsa koaikaoná jñani koanngián ánni nga sʼe̱sínile miyo kʼoa nga koa̱nnganile.

12. Jmé choa̱ xi bakó nga tsín nʼio tse xi machjénná nga koa̱n chjoéyaa xíngiaa.

12 Kʼianga nda chjoéyaa xíngiaa alikui machjén nga tse tsojmi kʼoéndaa (tʼexkiai Lucas 10:41, 42). * Jngo ndsʼee xi kʼoatso nga sʼa xti kao chjoónle nga tsakʼétsʼiakao nga misionero koan kʼoa nga kisikjáojin sakʼoa nga xin ʼnde kikatio, itso: “Ñandia nga nʼio ba koanle je chjoónna kʼoa tsín koan josʼin tsakasenkoa. Kʼoa tjín xi kichosíkjanetʼa je xo̱ntjoa niʼyanajin nga 7:30 nga koanxon. Jngoo chjoón xi sʼa tíkotʼaya Biblia, xi jan loxa̱ yʼanajin. Kinikʼasʼenníjin kʼoa jngo cho̱tsín nandá tsakʼailaijin, xijekoan, té tsakʼexuijin kao chocolate. Tsín majinnajin je én suajili nga kʼia, kʼoa je chjoón tsín male je én xi nokjoaijin. Saʼnda nga kʼia, kinimiyoníjin je ndsʼee xi ya tsʼe kʼoa nʼio tsjoa kisatio tokuinjin”.

TSÍN JME XI KATABʼÉCHJOANÁ NGA NDA CHJOÉYAA XÍNGIAA

13. Ánni nga ndatjínni nga nokjoalee xíngiaa ya niʼyaná.

13 A ñʼai maná nga nda chjoeyaa xíngiaa. Kʼiatsa ñʼai maná, nʼiojin tse xi tinichaa, jolani nga miyoná koa̱n je ndsʼee tokʼia saʼndani. Kʼianga nokjoalee xíngiaa ya niʼyaná basenkaoná nga tsín ba sʼe tokoán. Tonga jméni xi bʼéchjoa kʼale nga tsín kʼoasʼínni. Kataʼyala.

14. Jméni xi koa̱n sʼiaan kʼiatsa tsín maʼaná nga nokjoalee je ndsʼee ya niʼyaná kʼoa tsa kʼiaje̱ nga je kʼoatsoná nga kjuinchónlee niʼyale.

14 Nichxinná kao nganʼio xi tjínná. Ñá xi choʼndale Jeobá maa, nʼio tse xá tjínná kʼoa nʼio tse jmeni xi kjinená. Tsakui nichxin ya kjuinroani nga tjínkʼa xi kʼoakuitso nga tsín maʼale nga nchja̱le ndsʼee ya niʼyale. Tsa kʼoasʼin nikjaʼaitsjeen, koaan chósonnilee josʼin tinichjén je nichxinná. A koaan si̱kʼayaa nichxin nga kuinókjoale je ndsʼee ya niʼyaná kʼoa nga kʼoati koanngían nga kuinchja̱ná ya niʼyale. Je Biblia kʼoatso nga tsín si̱chajiaan nga nda chjoéyaa xíngiaa (Heb. 13:2). Alikui chʼaotjín nga nikʼayalee nichxin je ndsʼee. Tsakui nichxin machjén nga kuenta sʼiaan jokji nichxin nikʼayalee jmeni xi tsín nʼio tjínle kjoandosin.

15. Ánni nga kʼoasʼin nikjaʼaitsjen sakʼoañá nga tsín koa̱nná nda chjoéyaa je ndsʼee.

15 Josatío tokoán. Tsakui nichxin mená kuinókjoalee xíngiaa ya niʼyaná kʼoa tsínni kʼoanʼia. Tsakui nga nokjoaan, nga tsín ʼyaa jme xi cho̱banajmíñá kʼoa tsa to koa̱nsinile je xi kuichokonná. Kʼoa tsakuije̱ nga tsín nʼio tse tao̱n tjínná kʼoa tsa kʼoasʼin nikjaʼaitsjeen nga tsín kuinjená nga kʼoakjoan tsojmi kʼoailee jokjoan xi tsjoále je ndsʼee xi ngikʼa. Tonga kuenta sʼiaan nga tsín machjén nga síxkón si̱choaan niʼyaná. Je xi ngisa tjínle kjoandosin kuinga si̱ndachoaan kʼoa tsje si̱choaan, ánni nga nda sa̱tíoni kon je xi kuichokonná.

16, 17. Jméni xi koasenkaoná kʼiatsa nʼio nikjájonlee yaoná nga tjín xi faʼaikonná.

16 Alikui tsa toñá xi nʼio nikjájonlee yaoná nga tjín xi bichókonná. Tobʼelañá, jngo ndsʼee xi chjotajchínga sʼin tíjna ya Gran Bretaña itso: “Nga biyondalee nga tjín xi bichókonná sakʼoaa nʼio nikjáojiaan. Tonga tojo ma nga Jeobá nixálee, nʼio basenkaoná kʼoa tsee kjoanda sokóná. Kʼianga ñatjen ʼyuijin kafé kʼoa chobanajmíjin kao ndsʼee nʼio nda sʼe tokoan”. Je xi ngisa tjínle kjoandosin kuinga kuenta sʼiaan xi bichókonná (Filip. 2:4). Me tongatsʼi chjota nga kui bʼéyanajmí josʼin tjíosíjchá yaole. Tonga kʼiaa nga nda noʼyalee nga nikʼayalee je nichxin. Ijngo ndsʼee xi chjotajchínga sʼin tíjna itso: “Kʼianga ya bichókonna je ndsʼee xi tjío ya jinjtín kui xi basenkaona nga nda ʼbexkoan kʼoa nga ʼbe jokoanni tsabe je Énle Niná”. Kʼiatsa kuenta sʼiaan je xi bichókonná koasenkaoná nga tsjoa sa̱tío tokoán ngatsʼiaa.

17 Jngo precursora xi kitsjoaʼnde nga ya niʼyale tsakationi je ndsʼee xi fi skuela xi satío jinnaxinandále Niná, itso: “Nga títjon, nʼio koankjájonna nga̱ tsín jme xi nanda tjínna kʼoa je tsojmi xi sichjén jejchá. Tonga je chjoónle ndsʼee xi kitsjoa je skuela, nʼio tsakasenkaona. Kui tsakʼéyanajmína kʼianga superintendente xi tsʼe circuito sʼin síxatʼa je jtín, nga kui xi ngisa tsjoa batío kon nga ya bationi ya niʼyale ndsʼee xi nʼio tjío kjoamakjainle kʼoa xi xále Jeobá tjíosʼín ninga tsín nʼio tse tsojmi tjínle. Nga kʼoakitsona kui jaʼaitsjenna jmeni xi kitsonajin je mana nga sʼa ʼndí kjoainjin: Tongisa nda jngo chxoa̱ xi to ʼndíxka̱ tjía jñani tjín kjoatsjoacha” (Prov. 15:17). Alikui koa̱n nga nʼio si̱kjájonlee yaoná, nga̱ je xi ngisa chjíle kuinga koakolee kjoatsjoacha je xi faʼaikonná.

18, 19. Jósʼin basenkaoná nga nda mangínkoaa xíngiaa kʼianga nokjoalee ya niʼyaná.

18 Josʼin ʼyatokoán xi ngikʼa. A tjínkʼa ndsʼee xi tsín nda mangínkoaa. Tsakui nichxin tsín kʼoakʼuínlee je ndsʼee nga katafikonná ya niʼyaná tokuini nga tsín sasénná jokjoan kʼoa tsa tsín chajinná jme xi kisikaoná. Kʼiatsa tsín kʼoéndajiaan je kjoa xi tjínná, alikuijin kʼia ndasʼin kuiyoaa kao je ndsʼee.

19 Kʼianga nda chjoéyaa xíngiaa koasenkaoná nga nda kjuinkoaa ninga je xi kontraná mani (tʼexkiai Romanos 12:20). * Kʼianga nokjoalee xíngiaa ya niʼyaná basenkaoná nga tsín tikui nikjaʼaitsjenñá je kjoa xi sʼená kʼoa ngisaa nimiyosaa xíngiaa. Xi ijngosani, kʼoati basenkaoná nga kʼoasʼin ʼyatokoán josʼin tsabekon Jeobá nga tosʼa jaʼaikao ya jinnaxinandále (Juan 6:44). Kʼianga ni̱ma̱ná nroajinni nga nokjoalee je ndsʼee ya niʼyaná, ngisaa ndasʼin biyoaa xi kao je. Jósʼin jchañá tsa ñaki kao kjoatsjoacha kʼoatinʼiañá. Jngo koya xi koasenkaoná kuinga kjuintjenngiaa je kjoafaʼaitsjen xi faʼaitʼa ya Filipenses 2:3, jñani kʼoatso nga nangitokon katamaa kʼoa nga kʼoasʼin jchatokoán je xi ngikʼa nga ngisa ngʼa tjío tikʼoajinni ñá. Je ndsʼee ngisaa ngʼa tjío, jolani xi tʼatsʼe kjoamakjainle, nga tjíokale je kjoa xi faʼatojin, nga nʼiojin kjima kʼoa nga kʼoakjimakjoan josʼin mele Niná. Kʼiatsa kuenta sʼiaan jmeni xi ndatjín tjíosʼín je ndsʼee ngisajin tjao koa̱nná kʼoa ngisajin koa̱nná nga nda chjoéyaa.

JÓSʼIAAN TSA ʼYA XI KʼOAKUITSONÁ NGA YA KOANNGÍNCHONLEE

Je ndsʼee bʼénele yaole nga nda kjoeya xi bichókonle (Chótsenlai párrafo 20)

20. Kʼiatsa ʼya xi kʼoakuitsoná nga ya koanngínchonlee, jméni xi sʼiaan kʼoa ánni.

20 Je David kui kiskonangile Jeobá jotjínnele koa̱nkjoan je xi miyole mani (Sal. 15:1). Tjínnele sitjoson jmeni xi tso, ninga sakʼoa tsín skénndiaale (Sal. 15:4). Tobʼelañá, kʼiatsa ʼya xi kʼoakuitsoná nga ya koanngínchonlee kʼoa tsa kʼoakaʼmilee nga koanngián tjínnele si̱tjosoán kʼoa tsín totjín totjen xi chʼa̱ngiñá nga tsín koanngián. Kʼiatsa tsín koanngián, toxitsjoajinni jmeni xi kasʼín je xi kanchja̱ná ya niʼyale (Mat. 5:37). Tjínkʼa xi kʼoatso nga koai jñani nokjoale tonga skanni kʼoatso nga tsínni koai, nga̱ tosaa ya fi jñani ngisa kjenndiaale. Je chjota xi kʼoasʼín tsín bakó kjoatsjoacha kʼoa tsín bakó kjoaxkóntokon. Tjínnele kʼoee kjoanda kʼianga ʼya xi kʼoatsoná nga ya koanngínchonlee kʼoa chjoé jmeni xi kʼoainá (Luc. 10:7). Kʼiatsa ñaki tsín kʼoakoa̱nná nga koanngían, tjínnele kjoájinkoaan je xi kʼoakatsoná. Tsa kʼoasʼiaan, koakoñá nga chjí ʼyaa kʼoa nga tjínná kjoatsjoacha.

21. Jósʼin koakoá kjoaxkóntokon josʼin beni je chjota kʼianga nchja̱ná ya niʼyale.

21 Nʼio tjínle kjoandosin nga kuenta sʼiaan josʼin beni je chjota. Tjínkʼa ʼnde jña kʼoasʼin beni nga tsín síkjinrʼoé xínkjín nga fikonle, tonga kʼoati tjín ʼnde jñani nga títjonkjoanla kʼoatsole xínkjín nga ya koaikonle. Kʼoati tjín ʼnde jña kʼoasʼin ngale je chjota nga toxá bʼéndani jmeni xi síkjenni je xi bichókonle kʼoa jñani nga tokui tsjoále xínkjín jmeni xi tjínle. Kʼoa tjín jñani kʼoasʼin ngale nga tjín xi bʼale xínkjín nga fikonle, kʼoa tjín ʼnde jñani tsín kʼoasʼin ngale. Kʼoati tjín ʼnde jñani toxá kʼoasʼin nganile je chjota nga títjonkjoanla kao kjoanda kʼoatsoni nga tsín kʼoakoa̱nle koai, tonga fini nga jejao jan kʼa kʼoaʼmile. Tonga kʼoati tjín ʼnde jñani chʼaosʼin beni je chjota nga ʼya xi kʼoatsole nga tsín kʼoakoa̱nle koai. Tojosʼin beni je chjota, xi kuenta sʼiaan kuinga tsjoa katasʼe kon xi kʼoakatsoná nga kjuinchónlee.

22. Ánni nga nʼio chjínile nga nda chjoéyaa xíngiaa.

22 Nʼio chjíle nga kuenta sʼiaan jmeni xi kitso Pedro: “Tonga machrianle nga kjoetʼa ngayije kjoa” (1 Ped. 4:7). Nga jenʼio machrianle nga koaitsʼia je kjoañʼai xi nʼio tse kʼoa nga sa ñʼai sa ñʼai koa̱nchon, nʼio machjén nga tjao koa̱nná xíngiaa. Kuinga kjuintjenngiñá je kjoafaʼaitsjen xi kitsjoa Pedro nga nda chjoéyaa xíngiaa (1 Ped. 4:9). Kʼianga kʼoanʼia nʼio binyakaoná kʼoa ndasʼin biyoaa.

^ párr. 7 3 Juan 5, 8: “Ji xi tsjoake̱le, ñaki nda nʼiai ngayije xi nikoai xi tʼatsʼe ndsʼee, kʼoa xi tʼatsʼe xi xin tsʼe. Ñá, tsokʼoa, tjínnená nga kʼoainganʼiolee je chjota xokjoanbe, jméni nga tojngo si̱xákaosínía xi tʼatsʼe je xi kjoakixi”.

^ párr. 12 Lucas 10:41, 42: “Tonga Jesús kitsole: Marta, Marta, nijtilai yaoli, kjaínga nkjín kjoa sa̱tétʼai. Tojngo kjoa xi machjén. María tsakjaʼájin xi nda tjín, xi tsín tsa tjóʼanile”.

^ párr. 19 Romanos 12:20: “Tsa kontrali xi baole, tikjain. Kʼia tsa fatile, tʼailai xi skʼuí. Tsa kʼoanʼiai, binyandosuin jko̱ kontrali xólʼíbe”.