Ir al contenido

Ir al índice

KJOAʼMIYA XI CHOTʼAYA 18

Alijme xi katabʼéchjoaná nga kjuintjenngilee je Jesús

Alijme xi katabʼéchjoaná nga kjuintjenngilee je Jesús

“Jó tondale je xi tsín nikitsónya kjoafaʼaitsjenle xi totʼatsʼan” (MAT. 11:6).

KJOAJNDA 54 “Kui jebi je ndiaa”

XI TÍNCHJA̱NI *

1. Jméni xi sakʼoa ma kʼianga chjakaoñá xi kjaʼaí jmeni xi tso Biblia.

JÓKISʼE tokuin kʼianga tsaʼyai xi tʼatsʼe Niná. Kʼoajinsʼin kinikjaʼaitsjain nga tsín ñʼai tjín jmeni xi bakóya je Biblia kʼoa nga kʼoati koa̱nndosinle xi kjaʼaí chjota. Kʼoajinsʼin kinikjaʼaitsjain nga kuinyakao jmeni xi tso Biblia nga tsjoa sa̱tío kon kʼoa nga sʼe̱le kjoachoya (Sal. 119:105). Nʼiojin tsjoa kisʼe tokuin nga kichjakaoni je miyoli kao familiali jmeni xi kjimajinli tʼatsʼe Biblia. Tonga jókisʼe tokuin nga nkjín koanni xi tsín koanndosinle nga Énle Niná kichjakaonajmíni.

2, 3. Jósʼin kisikjaʼaitsjen chjota tʼatsʼe Jesús kao jmeni xi tsakakóya.

2 Nkjín chjota xi tsín nrʼoéná kʼianga ʼmiyasoán je Énle Niná. Kʼianga tsakʼejna Jesús i̱ Sonʼnde, nkjín kjoaxkón tsakatío xi tsakakó nga je Jeobá tsakasenkao. Ninga kʼoalani, nkjín koanni chjota xi tsín koankjainle xi tʼatsʼe. Tobʼelañá, kʼianga kisikjaʼáyale je Lázaro nkjín chjota tsabe, ninga kʼoalani nkjín koanni xi tsín koankjainle, kʼoa je chjota judío kʼoati tsín koankjainle tsa je Niná kisikasén je Jesús. Tosaa kui xi koanmele nga kisikʼien je Jesús kao Lázaro (Juan 11:47, 48, 53; 12:9-11).

3 Je Jesús be nga tsín tongatsʼi nga koa̱nkjainle xi tʼatsʼe (Juan 5:39-44). Je Jesús i kitso kʼale je chjotatjenngile Juan Bautista: “Jó tondale je xi tsín nikitsónya kjoafaʼaitsjenle xi totʼatsʼan” (Mat. 11:2, 3, 6). Ánni nga nʼio nkjín koanni chjota xi tsín koankjainle xi tʼatsʼe Jesús.

4. Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi.

4 I̱ kjoaʼmiya jebi kao kjoaʼmiya xi ijngo kui chótʼayajiaan ánni nga nkjín chjota xi tsín koankjainnile xi tʼatsʼe Jesús kʼianga tsakʼejna i̱ Sonʼnde. Kʼoati jchaa ánni nga nkjín chjota xi tsín nrʼoéniná nga ʼmiyasoán. Kʼoa xi ngisa tjínle kjoandosin, kui chótʼayajiaan jméni xi koasenkaoná nga nʼio sʼe̱jna kjoamakjainná xi tʼatsʼe Jesús kʼoa nga tsín jme xi sikaténgi kjoafaʼaitsjenná.

1) JÑA JAʼAINI JESÚS

Nkjín xi tsín koankjainle tʼatsʼe Jesús xi totʼatsʼe jña koanjchínga. Jméni xi bʼéchjoa kʼale chjota ndʼaibi nga tsín menile nga chjotale Cristo koa̱n (Chótsenlai párrafo 5) *

5. Ánni kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen kʼani chjota tʼatsʼe Jesús nga tsín je Mesías xi tíchoyale.

5 Nʼio nkjín chjota xi kisatengi kjoafaʼaitsjenle xi totʼatsʼe jñani koanjchínga je Jesús. Ningalani tsabe nga nʼio nda kitsoya kʼoa nga tsakatío kjoaxkón, tojo chjineyá sʼin tsabekon. Xi ijngosani, alikui chjí tsaʼyakon naxinandá Nazaret, jñani tsʼe je Jesús. Je Natanael, xi chjotale Cristo koan nga koanskanni, i kitso: “A tjín xi nda xi Nazaret faʼaini” (Juan 1:46). Kuijin kʼoakitsoni nga tsín nʼio tsaʼyale naxinandá jñani koanjchínga je Jesús. Tsakui nichxin kui kisikjaʼaitsjenje̱ jmeni xi tso Miqueas 5:2, jñani kʼoatso nga ya Belén jtsín je Mesías kʼoa nga tsín ya Nazaret kjoaʼaíni.

6. Jméni xi tjínnele kisʼin tsakai je chjota xi tsín koankjainle xi tʼatsʼe Jesús nga je Mesías.

6 Jmeni xi tso je Biblia. Je profeta Isaías tongini kʼoakitso nga tsín koa̱nndosinle koasjaiya je chjotakontrale Jesús jñani jaʼaini je Mesías (Is. 53:8; nota). Je én xi tongini kinokjoa yaa kʼoatso jña kjoaʼaíni je Mesías. Tsa tsakásjaiyalani chjota jebi koanjinjinle nga ya Belén kitsin je Jesús kʼoa nga ya ntje̱le rey David jaʼaini (Luc. 2:4-7). Kitjoson jmeni xi tso Miqueas 5:2 nga ya Belén kitsin je Jesús. Kuinga tsín koankjainnile je chjota xi tʼatsʼe Jesús nga tsín tsakásjaiya.

7. Ánni bʼasjengininá je chjota.

7 Kʼoati ma nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Nkjín chjota xi kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tsín tse kjoachjine tjínná xi chjotale Cristo maa (Hech. 4:13). Kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tsín koa̱nná koakoyaa jmeni xi tso je Biblia nga̱ tsín ya tsangián skuela jñani sakóya xi tʼatsʼe Biblia. Tjínkʼa xi kʼoatso nga ya Estados Unidos jaʼaini je religiónná. Tonga ngisaa nkjín mani testigole Jeobá xi tsín ya Estados Unidos tsʼe. Kʼoa tjínkʼa xi kʼoatso nga tsín makjainná xi tʼatsʼe Jesús. Jokji tífaʼato nó, kʼoatsoná je chjota nga tsín nda nʼia, nga tʼatsʼe chjota chikon jaʼaini je religiónná kʼoa nga nikʼantjaiyaa jotso je Énle Niná. Kʼianga kʼoatso én nrʼoé je chjota kʼoa nga tsín be jokjoantjínni tʼatsʼe naxinandále Niná alikui mele nga testigole Jeobá koa̱n.

8. Tojo tso Hechos 17:11, jméni xi machjén nga sʼiaan tsa mená jchaa ʼyáni je xi choʼndale Niná ma ndʼaibi.

8 Jmé xi koasenkaoná nga tsín kjuinroajen kjoamakjainná. Nda kuijnatsʼinyaa jokjoantjínni kjoa jokisʼin je Lucas. Kʼianga kiski je Evangelio títjonkjoanla tsakʼejnatsʼinya jokjoantjínni kjoa. Kui xi koanmele nga sʼe̱jngo kon je chjota xi kʼoexkia nga ñaki kʼoatjín jmeni xi kinrʼoé tʼatsʼe Jesús (Luc. 1:1-4). Kʼoati nʼio nda tsakatiotsʼinya je chjota judío xi Berea tsʼe. Kʼianga kinrʼoé xi tʼatsʼe Jesús tsakásjaiyaa ya Escrituras Hebreas tsa ñaki kʼoatjín jme xi tsakʼinyale (tʼexkiai Hechos 17:11). * Kʼoati machjén nga kʼoati sʼiaan tsanda ñá. Si̱ngósonkoaa jmeni xi tso je Biblia kʼoa jmeni xi bakóya naxinandále Niná. Kʼoati koa̱n chótʼayajiaan jmeni xi tísʼín je naxinandále Niná. Tsa nda kuijnatsʼinyaa alikui tokui kjuinñá jmeni xi tso je chjota.

2) TSÍN KJOAXKÓN TSAKʼÉJNA JESÚS TOJONI NGA JCHALE NGA JE XI MESÍAS

Nkjín xi tsín koankjainle tʼatsʼe Jesús nga̱ tsín jme kjoaxkón tsakʼéjna tojoni nga kataʼyale nga je Mesías. Jméni xi bʼéchjoa kʼale chjota ndʼaibi nga tsín menile nga chjotale Cristo koa̱n (Chótsenlai párrafo 9, 10) *

9. Jókisʼin je chjota kʼianga koankaile Jesús tsakakóle jngo choa̱ xi ya ngʼajmi nroani.

9 Ningalani nʼio ndasʼin kitsoya je Jesús, tjínkʼa chjota xi kʼoakitso nga kʼia koa̱nkjainle nga je xi Mesías ma kʼiatsa jngo choa̱ xi ya ngʼajmi nroani koakole (Mat. 16:1). Tsakui nichxin kui kʼoakitsoni chjota jebi nga kʼoatso ya Daniel 7:13, 14. Tonga xi kao Jeobá kjesa choa̱lejin nga kuitjoson je én xi tongini kinokjoa. Jme xi kitsoya je Jesús kuijinni xi tsakʼéjngo kon tsakai je chjota nga je Jesús xi Mesías ma. Nga tsín jme kjoaxkón tsakʼéjna Jesús ya ngixko̱n alikui koankjainle (Mat. 16:4).

10. Jósʼin kisitjoson Jesús jmeni xi tongini kitso Isaías xi tʼatsʼe Mesías.

10 Jmeni xi tso je Biblia. Je Isaías i kitso xi tʼatsʼe Mesías: “Alikui skíʼndáxá ni kuinchja̱tijinla, tsín kuinóʼyale jta̱le ya yandiaa” (Is. 42:1, 2). Alikui yaole tsakʼasjengʼa je Jesús kʼianga kitsoyason. Alikui yo̱ngo̱ tsakʼénda, alikui kʼoakjoan najño tsakʼakjá jokjoan xi tsakʼakjá je chjota xi nyatítjonle religión, kʼoa alikui kui jaʼaín tsakʼaile je jaʼaín xi bʼaile chjota xi nyatítjonle religión. Ningalani xkón tsakʼejna je Jesús kʼianga kisʼendajinle kjoa, alijme kjoaxkón tsakʼéjna ngixko̱n Herodes (Luc. 23:8-11). Ningalani tsakatío kʼa kjoaxkón nga kitsoyason, je xi ngisa chjí tsabekon kuinga kitsoyason je Énle Niná. Kʼoakitsole je chjotatjenngile nga kui xá jaʼaini (Mar. 1:38).

11. Jósʼin síkjaʼaitsjen kʼa chjota xi tʼatsaan.

11 Kʼoati ma nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Tokʼoamale je chjota nga be jokjoan yo̱ngo̱ bʼénda je religión, je jaʼaín xi bʼaile chjota xi nyatítjonle, kʼoa je sʼuí xi batío alikui tʼatsʼe Niná jaʼaini. Kʼoa je xi ya fi yo̱ngo̱ jebi, alikuini jme xi nanda majinle xi tʼatsʼe Niná. Tonga je xi fi nga satíoná kjoajtín, majinle jotjínni xi tʼatsʼe Niná kʼoa josʼin si̱tjosoán je kjoatéxomale. Je Ndʼia jña chotʼayá alikui síxkón kjoan, tonga tsje chon kʼoa kui xá machjénni nga ya biyojtián. Je xi bándiaale jtín, alikui síxkón kjoan najño bʼakjá kʼoa alikui kjaʼaísʼin nokjoajaʼaínle. Jmeni xi sakóyaná kʼoa josʼin makjainná yaa chʼangiñá je Énle Niná. Ninga kʼoalani, je chjota alikui sasénle josʼin ʼyaxkoán je Niná kʼoa tsín sasénle jmeni xi bakoyalee.

12. Tojo tso Hebreos 11:1, 6, jñá nroani nga sʼená kjoamakjain.

12 Jmé xi koasenkaoná nga tsín kjuinroajen kjoamakjainná. Je pastro Pablo i kitsole je chjotale Cristo xi Roma tsʼe: “Kʼoasʼin makjainná xi totʼatsʼe nga noʼya. Kʼoa kʼoasʼin noʼya xi totʼatsʼe énle Niná” (Rom. 10:17). Kʼianga nʼio sa̱tío je kjoamakjainná tjínnele chótʼayá je Biblia, kʼoa tsín ya si̱siaan je sʼuí xi batío je chjota, nga̱ tsín ya Biblia yʼangini. Tjínnele nga ya Énle Niná chʼa̱ngiñá jmeni xi makjainná, nga̱ “tsa tsín makjainná, likui nda sʼekon Niná xi tʼatsaan” (tʼexkiai Hebreos 11:1, 6). * Kʼianga sʼe̱jngo tokoán nga ñaki Énle Niná xi tichotʼayá, alikuikjoan machjén nga jngo choa̱ xi ya ngʼajmi nroani jchaa. Kʼianga nda kjoásjaiyaa jmeni xi tso je Énle Niná, kui xi koasenkaoná nga nʼio sʼe̱jna je kjoamakjainná kʼoa nga tsín jao sʼe̱ tokoán.

3) JE JESÚS ALIKUI COSTUMBRELE CHJOTA JUDÍO KITJENNGI

Nkjín xi tsín koankjainle tʼatsʼe Jesús nga̱ tsín kitjenngi kʼa je costumbre xi tjínle chjota. Jméni xi bʼéchjoa kʼale chjota ndʼaibi nga tsín menile nga chjotale Cristo koa̱n (Chótsenlai párrafo 13) *

13. Ánni nga nʼio nkjín chjota xi tsín koankjainnile xi tʼatsʼe Jesús.

13 Tokʼoakoanle je chjotatjenngile Juan Bautista kʼianga tsabe nga tsín bationchjan je chjotatjenngile Jesús. Je Jesús kʼoakitsole je chjotale nga tsín tjínnele koationchjan kʼianga sʼasa ya tíjnakao (Mat. 9:14-17). Ninga kʼoalani, je chjota fariseo kao xi ngikʼa chjotakontrale Jesús kitjenngike nga tsín kisitjoson je costumbrele, kʼoa kʼoati koanjtile nga xoto kisindaya je chjota xi chʼin tjínle (Mar. 3:1-6; Juan 9:16). Je chjota fariseo kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tjíosítjoson je kjoatéxoma xi tsʼe nga xoto, tonga negocio kisʼin kaoni ya yo̱ngo̱. Chjota jebi tokoanjtile kʼianga kʼoakitsole Jesús nga tsín nda tjíomasʼín (Mat. 21:12, 13, 15). Kʼoa kʼianga kitsoya ya yo̱ngo̱ xi tíjna Nazaret, je chjota xi ya tjío koanjtile nga kui kitsoya Jesús tʼatsʼe jmeni xi koan ya naxinandá Israel nga tsakʼéjnatsen jmeni xi tjíosʼín kʼoa nga tsínle kjoamakjain (Luc. 4:16, 25-30). Nʼio nkjín xi tsín kisasenle nga tsín kʼoakisʼin je Jesús josʼin koanmele (Mat. 11:16-19).

14. Ánni kʼoakitsoni Jesús nga tsín ndatjín je costumbre xi tsín ya Biblia yʼangini.

14 Jmeni xi tso je Biblia. Jé profeta Isaías kisichjén Jeobá nga i̱ kitso: “Naxinandá jebi tokao énle síchriantʼanina kʼoa tokao énle bexkónnina, tonga je ni̱ma̱le jekisikjinna, kʼoa nga tsokjónkena to kjoafaʼaitsjenle chjota bʼangini, je kjoafaʼaitsjen xi to chjota kitsoyale” (Is. 29:13). Je Jesús tsakʼasjengi je costumbre xi tsín ya Biblia yʼangini. Je chjota xi kui costumbre ngisa kitsjoale kjoandosin tikʼoajinni je Énle Niná, tsakʼasjengi jmeni xi tso je Jeobá kʼoa kao je Mesías.

15. Jméni xi tsín sasénle chjota xi tʼatsʼe testigole Jeobá.

15 Kʼoati ma nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Nkjín chjota xi tsín sasénle jonʼia xi testigole Jeobá maa, nga̱ tsínkui sʼuí chʼasjee xi tsín ya Biblia yʼangini. Tobʼelañá, kʼianga fele nó je chjota kʼoa kao Navidad. Kʼoati majtile je chjota nga tsín ya nisiaan je sʼuí xi bʼasje kʼoa nga tsín kʼoanʼia josʼin ngale kʼianga tjín xi biya, nga̱ tsín ya Biblia yʼangini. Tsakui nichxin kʼoasʼin síkjaʼaitsjen chjota jebi nga sasénle Niná jmeni xi sʼín. Tonga nga kui costumbre ngisa tsjoále kjoandosin tikʼoajinni jotso je Biblia, alikui nda koatio ngixko̱n Jeobá (Mar. 7:7-9).

16. Jméni xi tjínnele sʼiaan kʼoa jméni xi mai (Salmo 119:97, 113, 163-165).

16 Jmé xi koasenkaoná nga tsín kjuinroajen kjoamakjainná. Tsjoacha katamaa je kjoatéxomale Niná (tʼexkiai Salmo 119:97, 113, 163-165). * Tsa tsjoachaa je Jeobá alikuijin kui si̱siaan je costumbre xi tsín sasénle. Alikui jme xi katabʼéchjoaná nga tosi tonda tsjoacha koaan je Jeobá.

4) JE JESÚS ALIKUI KJOA POLÍTICA KITSJONJIN YAOLE

Nkjín xi tsín koankjainle tʼatsʼe Jesús nga̱ tsín kjoa política kitsjonjin yaole. Jméni xi bʼéchjoa kʼale chjota ndʼaibi nga tsín menile nga chjotale Cristo koa̱n (Chótsenlai párrafo 17) *

17. Jmé xi koanmele chjota nga katasʼín je Mesías.

17 Kʼianga tsakʼejna je Jesús i̱ Sonʼnde, kui xi koanmele je chjota nga kjaʼaí chjotaxá katabatéxomale. Kui kiskoyale nga je Mesías koasenkao nga tsín tije chjota romano koanentsjani. Tonga alikui kitsjoaʼnde je Jesús kʼianga koanmele rey sikao je chjota judío (Juan 6:14, 15). Je naʼmi kao xi kjaʼaísa chjota kui kitsokjonle nga tsín tinda koationi kao chjota romano kʼiatsa chjotaxá koa̱n je Jesús. Kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga koa̱njtile je chjota romano kʼoa nga tjóʼale naʼmi je xá xi tsakʼaile. Nkjín chjota judío xi kinroajen kjoamakjainle xi totʼatsʼe kjoa política.

18. Jñánile je én xi tongini kinokjoa xi tsín kuenta kisʼin je chjota judío.

18 Jmeni xi tso je Biblia. Je én xi tongini kinokjoa xi tʼatsʼe Mesías kʼoatso nga rey sʼin kʼoéjna kʼoa nga kuinjele kjoajchán, tonga kʼoati tso nga títjonkjoanla kuiyá xi tʼatsʼe jéená (Is. 53:9, 12). Je chjota judío kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tokjoan sʼe̱ndajin je kjoale kʼianga kjoaʼaí je Mesías, kʼoa tsín kuenta kisʼin jmesani xi tso je én xi tongini kinokjoa (Juan 6:26, 27).

19. Ánni tsín makjainnile chjota nichxin xi tiyoaa ndʼaibi.

19 Kʼoati ma nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Nkjín chjota xi tsín sasénle nga tsín kjoa política nojiaan yaoná. Kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tjínnele sʼiaan votar. Tonga ʼyañá nga tsín koa̱n jngo chjotaxá sonʼnde kʼoainganʼiolee, nga̱ tsa mai joxi jéni Jeobá tichʼasjengiaa (1 Sam. 8:4-7). Tsakui nichxin kʼoatisʼin síkjaʼaitsjen kʼa nga tjínnele kui kʼoasʼiaan jmeni xi kuinyakao je chjota, jolani tsa ndʼia chjinexki kʼoéndaa kʼoa tsa ndʼiaskuela. Alikui nrʼoé chjota je Énle Niná nga̱ kui ngisa bʼailee kjoandosin nga ʼmiyasoán tikʼoajinni nga kui kʼoéndajiaan je kjoa xi tjín.

20. Tojo kitso Jesús ya Mateo 7:21-23, jméni xi ngisa tjínle kjoandosin.

20 Jmé xi koasenkaoná nga tsín kjuinroajen kjoamakjainná (tʼexkiai Mateo 7:21-23). * Je xi ngisa tjínle kjoandosin kuinga si̱tjosoán je xá xi tsakánená Jesús (Mat. 28:19, 20). Alikui ya kuinójiaan yaoná je kjoa política kʼoa kao jmeni xi chon sonʼnde. Ñá xi testigole Jeobá maa, mandosinná je chjota kʼoa kao je kjoa xi tjínle, tonga je xi ngisa chjíle kuinga koakoyalee xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná kʼoa nga miyole Jeobá katama.

21. Jméni xi ñaki tjínjngo tokoán nga kʼoasʼiaan.

21 I̱ kjoaʼmiya jebi ño koya tjínni xi kaʼyaa ánni nga tsín kisasen kʼanile chjota jmeni xi kisʼin je Jesús kʼoa ánni nga tsín koankjainnile xi tʼatsʼe. Kʼoati kaʼyaa ánni nga tsín sasén kʼanile chjota jmeni xi sʼín je choʼndale Niná nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Ya kjoaʼmiya xi ijngo ngi ño koya jchaa xi tʼatsʼe jebi. Tosi tonda nʼio katasʼejna je kjoamakjainná, kʼoa tsín kʼoaiʼndee nga jme xi katasíkaténginá.

KJOAJNDA 56 Kʼoasʼin tʼinkoai yaoli jotso Énle Niná

^ párr. 5 Ninga nʼio ndasʼin kitsoya je Jesús, nkjín chjota xi tsín koankjainle xi tʼatsʼe. I̱ kjoaʼmiya jebi ño koya chótʼayajiaan ánni nga tsín kisasen kʼanile chjota jmeni xi kisʼin je Jesús. Kui chótʼayajiaan ánni nga tsín sasénnile chjota jmeni xi nʼia kʼoa jmeni xi bixoán xi chjotale Cristo maa. Kʼoati chótʼayajiaan jméni xi koasenkaoná nga nʼio sʼe̱jna kjoamakjainná xi tʼatsʼe Jesús.

^ párr. 8 Hechos 17:11: “Ngisa nda chjota jebi kao xi tjío ya Tesalónica. Jebi kjaínga tondi̱to̱n kiskoé je énle Niná kao tse kjoatsjoa. Nyaonnyaon kiskotʼa je xo̱n Escritura, tsa kjoakixi nga kʼoatjín je kjoabi”.

^ párr. 12 Hebreos 11:1, 6: “Kui xi makjainná, kui xi nda nʼiotʼatakoán, nga kjoakixi nga tjío je kjoa xi choyalee, xi bʼéjnachoya tʼatsʼe kjoa xi tsín matsen. Tsa tsín makjainná, likui nda sʼekon Niná xi tʼatsaan. Je xi faʼaikonle Niná, machjén nga koa̱nkjainle nga tíjna Niná, kʼoa nga Niná tsjoá chjíle je chjota xi nʼio básjai nga je”.

^ párr. 16 Salmo 119:97, 113, 163-165: “Nʼio tsjoake̱ je kjoatéxomali. Kui sikjaʼaitsjenjian bʼajnda nichxin. 113 Jtike̱ña je xi to jao tjío ni̱ma̱le, tonga tsjoake̱ña je kjoatéxomali. 163 Jtike̱ña énndiso, nʼio chʼaosʼin ʼbekoan. Tonga nʼio tsjoake̱ je kjoatéxomali. 164 Ñato kʼa bʼasjengʼale kʼianga jngo nichxin xi totʼatsʼe kjoatéxomakixili. 165 Nyʼán tjío je xi tsjoake kjoatéxomali; alijme xi sikaténgi”.

^ párr. 20 Mateo 7:21-23: “Likui kjoaʼasʼen kjoatéxomale ngʼajmi ngatsʼi xi Señor, Señor, tsona. Tojé xi kʼoasʼin josʼin mele Nʼaina xi tíjna ngʼajmi xi kjoaʼasʼen. 22 Nkjín xi kʼuikuitsona kui nichxinbe: Señor, Señor, a tsí kinokjoayaijin kao jaʼaínli, kʼoa kao jaʼaínli kichjaʼaxinnijin na̱i xi ndajin, kʼoa kao jaʼaínli ali kʼoakji nkjín kjoaxkón kinʼiaijin. 23 Kʼoa kʼia sikixiyale: Nikʼiajin tsaʼbexkonno, tinyaxinnáo chjota xi kjoatsʼen mano nixáo”.

^ párr. 64 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Je Felipe kʼoatsole je Natanael nga katabexkon je Jesús.

^ párr. 66 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Je Jesús bakóyason je Énle Niná.

^ párr. 68 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Je Jesús jngo chjota xi tokjiyá ntsja síndaya ngixko̱n chjotakontrale.

^ párr. 70 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Je Jesús yaa fi jngo jko̱nindo nga toje.