1, 2. Jótso kʼa je ndsʼee, jókisatio kon nga tosʼa tsakʼetsomakao xínkjín.

 TSJOA satío kon je ndsʼee kao tichjaa nga bʼetsomakao xínkjín. Kʼoajinti kui xi meli nga tsjoa sa̱tío tokon tsanda jon tsa tosʼa titsomakao xíngio. Jngo tichjaa xi Etiopía tsʼe, xi Tiina ʼmi, a itso: “Nga tosʼa tsakitsomakoaijin xíngijin kao xʼinna kui kichobayanijin xi nʼio tjínle kjoandosin kʼoa nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga kichobanajmíjin. Nʼio tsjoa tjín tokoan nga tsaʼbexkoan je xʼinna nga̱ nʼio tsjoachaijin xíngijin”.

² Jngo ndsʼee xi ya tsʼe jñani Países Bajos ʼmi, xi Alessio ʼmi, itso: “Tsjoa kisʼe tokoan nga tosʼa tsaʼbexkoan je chjoónna, tonga kʼoati tjín jmeni xi ñʼai koannajin”. I̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajin kʼa jmeni xi ma sakʼoa kʼianga bʼetsomakao xínkjín jngo chjoón kao jngo xʼin, kʼoa jósʼin kuinyakao jmeni xi tso je Biblia. Kʼoati kui jchaa jósʼin kuinyakao je ndsʼee xi tjío jinjtín.

ÁNNI NGA XÍNKJÍN BʼETSOMAKAONI CHJOTA

3. Ánni nga xínkjín bʼetsomakaoni je chjota (Proverbios 20:25).

³ Tsjoa satío kon jngo chjoón kao jngo xʼin xi bʼetsomakao xínkjín, tonga kʼoati kuenta sʼín nga tsín tokjoaská tjenkao jebi nga̱ kui xi mele nga kuixan tsa nda kuichomani nga kʼoasʼin tjíotsomakao xínkjín. Kʼianga bixan je chjota, je xʼin kao je chjoón kʼoatsongañále xínkjín nga skoe̱xkón kʼoa nga tsjoake koa̱n xínkjín jokjitse koatio. Jmeni xi bixoán ngixko̱n Jeobá machjén nga títjonkjoanla nʼio nda si̱kjaʼaitsjeen (tʼexkiai Proverbios 20:25). b Kʼianga bʼetsomakao xínkjín jngo chjoón kao jngo xʼin ngisasa nda  bexkon xínkjín, kʼoa xijema jé xi tsoni tsa kuixankao xínkjín kʼoa tsa mai. Kʼoa tsa tsínti kʼoétsomakaoni xínkjín, alikui kui xi tsonile nga tsín nda kichomani nga kʼoakisʼin, nga̱ jenda kiskosonnile nga jao nga tsínni kuixankao xínkjín.

4. Ánni nga tjínnenile koa̱njinná jotjínni nga xínkjín bʼetsomakao chjota.

⁴ Je xi tíjnatoje machjén nga nʼio nda koa̱njinle jótjínni nga xíngiaa bitomjekoaa. Tsa nda majinle jebi alikuijin je kʼoámjekao je xi tsínni mele je kuixankao. Machjén nga koa̱njinná ngatsʼiaa jebi tsa jechixán kʼoa tsa sʼa toñá tiyoaa. Tjín je ndsʼee xi tjíotoje xi tsín nda satío kon nga̱ tjínkʼa je ndsʼee xi kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga kjoanʼio je kuixankao tsa tjínlani xi kʼoámjekao. Jngo tichjaa xi tíjnatoje xi Melissa ʼmi, xi Estados Unidos tsʼe, itso: “Tjínkʼa je ndsʼee xi kui koyale nga kuixan xi jetjíotsomakao xínkjín. Kuinga tosi tonda bʼetsomakaoni xínkjín je ndsʼee kao tichjaa ningalani tsín mangóson. Kʼoa tjínkʼa xi tsín tso kon nga ʼya xi kʼoámjekao nga̱ kaile nga kʼoakʼuínle”.

NDA KATAʼYAKON XÍNGIO

5, 6. Jméni xi ndatjín nga sʼe̱jinle je xi xínkjín tjíotsomakao (1 Pedro 3:4).

⁵ Kʼiatsa nda jchaxkuin je xi titomjekoai kui xi koasenkaoli nga jchai tsa je kuixankoai kʼoa tsa mai. Tsakui nichxin tokʼoa jeʼyaxkon xíngio, tonga ndʼaibi jetiʼyaxkuin jokjoanni kjoan (tʼexkiai 1 Pedro 3:4). c Ngisasa nda jchaxkuin josʼin tíjna ngixko̱n Jeobá, jókjoan kʼoa jósʼin síkjaʼaitsjen. Koaan si̱kjaʼaitsjenjin jebi: “A nda sitjoson je xá xi kjinele nga jekuixainjin, kʼoa a koa̱nngósonníjin (Prov. 31:​26, 27, 30; Efes. 5:33; 1 Tim. 5:8). A tsjoacha koai̱njin kʼoa a si̱kuindaníjin xíngijin. A tsejta koa̱n tsa jñani tsín nda sʼin” (Rom. 3:23). d Ali tsakuijin nga ñaki koa̱nngóson nga jao josʼiaon, je xi ngisa chjíle kuinga koa̱nngatʼalao xíngio ningalani kjaʼaí kjaʼaí nʼiao nga jngó jngó.

⁶ Jmésa xi koa̱n sʼiain nga jetitomjekao xíngio. Kʼianga kjesa nʼio matsjoachajin je chjota xi titomjekoai kui cho̱bayaño xi nʼio tjínle kjoandosin, jolani jméni  xi meno sʼiaon nichxin xi sʼa nroa. Kʼoati koa̱n cho̱bayaño tsa chʼin tjínno, tsa ñʼai chonno tao̱n kʼoa tsa jme xi koantʼaon ngasʼa. Alikuikjoan machjén nga kʼia cho̱bayaño kjoa jebi tsa tosʼa tibʼetsʼiakao nga titsomakao xíngio (tingósonkoai Juan 16:12). Tsa kʼoasʼin nikjaʼaitsjain nga kje choa̱lejin nga kui cho̱bayaño kjoa jebi, kʼoati kuenta tʼiain nga chan kuicho nichxin nga kui cho̱bayaño ánni nga nda chjoéjinño jmeni xi sʼiaon.

7. Jméni xi machjén nga sʼin xi tjíotsomakao xínkjín nga ngisa nda skoe̱xkon xínkjín (kʼoati chótsenlai je recuadro “ Tsa kjin tíjna xi titomjekoai”; kʼoati chótsenlai sén xi faʼaitʼa).

⁷ Kʼianga ngisasa nda jchaxkon xíngio koaan chjónangilao xíngio jmeni xi meno jchao, nda tinyañolao xíngio kʼoa kʼoatʼinkixilao xíngio jotjín tokon (Prov. 20:5; Sant. 1:19). Koaan kjoásjao ʼnde jñani koa̱n cho̱banajmío, jolani tsa ñatjen kuicho, tsa ñatjen koanngínkitsomao jñani nʼio tjín chjota kʼoa tsa ñatjen kʼuínyason. Kʼoati ngisasa nda jchaxkon xíngio tsa ya koanngínchonlao je xi xíngio mani kʼoa tsa miyono. Kʼoati koa̱n kʼoéndajion jmesani xi sʼiaon, kjaʼaí kjaʼaí ndsʼee kʼoatʼinlao nga katabichó ánni nga jchani josʼín je xi titomjekoai. Kʼoakisʼin jngo ndsʼee xi Albert ʼmi, xi ya jña Países Bajos ʼmi tsʼe, kʼianga tsakʼamjekao je tichjaa xi Alicia ʼmi. Itso: “Tsakʼendajiníjin jmeni xi kinʼiaijin nga ngisa nda tsaʼyaxkuinjin xíngijin. Jolani nga ñatjen tsakʼendaijin jmeni xi bichiñá kʼoa ñatjen kinitsjeníjin je ndʼia. Kʼoasʼin tsaʼyanijin jñani nda nʼiaijin kʼoa jñáni chanajin nga si̱ndayaijin yaonajin”.

8. Jósʼin binyakao xi tosʼa tjíotsomakao xínkjín nga ñatjen kotʼaya Énle Niná.

⁸ Kʼoati ngisasa nda jchaxkuin je xi titomjekoai tsa ñatjen chótʼayao je Biblia. Kʼiatsa kuixanlaño, machjén nga chʼa̱sjeʼao nichxin nga chótʼayao Énle Niná ánni nga kuenta sʼianño Niná ngantsjai (Ecl. 4:12). Ningalani kje jko̱ sʼin tíjnajin je xi xʼin, koaan chʼa̱sjeʼao nichxin nga chótʼayao Énle Niná nga tosʼa titsomakao xíngio. Kʼianga ñatjen chótʼayao jchaño jonʼiao nga jngó jngó, tsa bʼailao kjoandosin xi tʼatsʼe Niná. Je ndsʼee xi Max ʼmi, kao Laysa xi chjoónle mani, xi Estados Unidos tsʼe, kʼoatso josʼin tsakinyakao nga ñatjen kiskotʼaya nga jao. Itso: “Kʼianga tosʼa tsakitsomakoaijin  xíngijin nʼio nda tsakinyakaonajin nga kui kichotʼayajinjin tʼatsʼe nga tosʼa bitsomakoaa xíngiaa, joma nga jebixaan kʼoa josʼin biyoaa. Tsa tsínlani kui kichotʼayaijin alikuijin kʼia kui kichobayanijin”.

XI KʼOATI KUENTA SʼIAON

9. Jméni xi kuenta sʼin je xi xínkjín tjíotsomakao kʼianga skósonnile ʼyáni xi kʼoeyanajmíle.

⁹ Jon xi kuixonño ʼyáni xi kʼoakʼuínlao nga xíngio titomjekao. Tsakui nichxin tojngo jao xi kʼoakʼuínlao tsa tosʼa tibʼetsʼiakao nga titsomakao xíngio (Prov. 17:27). Kʼiatsa tojngo jao xi kʼoakʼuínlao, alikuijin ʼya xi kui skónangino kʼiáni kuixaon kʼoa tsa jmesani. Tonga tsa tsín ʼya xi kʼoéyanajmílao tochale tojon kuiyo nga tsín meno nga ʼya xi katasʼejinle. Tonga tsa tojon kuiyo, tochale kui kʼoasʼiaon xi tsín ndatjín. Kuinga ndatjínni nga kʼoéyanajmílao xi bele tokon nga kuinyakaono kʼoa xi nda kjoafaʼaitsjen tsjoáno. Jolani je xi xíngio mani, je miyono xi nda kjoafaʼaitsjen tsjoáno kʼoa tsa jeje̱ xi chjotajchínga sʼin tjío (Prov. 15:22).

10. Jmé xi kuinyakao xi sʼa tjíotsomakao xínkjín nga tsje koaikao yaole (Proverbios 22:3).

¹⁰ Jméni xi kuinyakaono nga tsje koanngínkao yaono nga titsomakao xíngio. Toxá ngisaa koa̱nngatʼanilao xíngio kʼianga sa tsjoacha sa tsjoacha kjimao xíngio, tonga tsínjin meno nga kui kʼoasʼiaon jmeni xi tsín sasénle Jeobá (1 Cor. 6:18). Alikuijin chobayaño jmeni xi kui simekonno nga xíngio sóyokao, ali tojonjin biyo kʼoa alikuijin nʼio ʼyo xi xán tjínle (Efes. 5:3). Tsakui kʼoasʼiaon xi jekanikʼaxkiaa ngisajin kui simetokon xi tsín kixi tjín kʼoa ngisajin ñʼai koa̱nno nga tsje koanngínkao yaono. Kuinga ndatjínni nga kjitʼa cho̱bayaño jméni xi sʼiaon nga si̱tjoson kjoatéxomale Jeobá kʼianga titsomakao xíngio (tʼexkiai Proverbios 22:3). e Kataʼyala jokisʼin je Dawit kao Almaz, xi Etiopía tsʼe. Itso: “Alikuikʼia nga tojin tsakiyuijin, tsa ya yacarro kʼoa tsa ya yaniʼya, ngantsjai nga ya tsangínjin jñani nʼio tjín chjota kʼoa sakʼoa je miyonajin tsangínkoaijin. Nga kʼoakinʼiaijin alikui kui xi chʼaotjín kitsaojinjin”.

11. Jméni xi kuenta sʼin je xi tosʼa tjíotsomakao xínkjín.

¹¹ Alikui chʼaotjín nga koakolao xíngio kʼianga tsjoachao (Cant. 1:2; 2:6). Tonga tsa tokui nʼio si̱metokon nga xíngio sóyokao alikui tinda si̱kjaʼaitsjenño kʼoa tsín tinda chjoéjinño jmeni xi sʼiaon. Ningalani ndatjín nga koakolao xíngio nga tsjoachao, tsa tsín si̱kuindao yaono kuijin kʼoasʼiaon xi tsín sasénle Jeobá (Prov. 6:27). Kuinga machjénni nga cho̱bayaño nga tosʼa kʼoétsʼiakao nga kuitsomakao xíngio jméni xi tsín koa̱n kʼoasʼiaon ánni nga si̱tjosonño jotso je kjoatéxomale Jeobá (1 Tes. 4:​3-7). f Koaan i̱ tso xi tikjaʼaitsjenjion: “Jósʼin sikjaʼaitsjen chjota tsa i̱ sʼiaan. A kui simetokonná xi chʼaotjín tsa i̱lani sʼiaan”.

12. Jméni xi kuenta sʼin je xi tjíotsomakao xínkjín kʼianga kjoa sʼe.

¹² Tsa kjoa sʼe̱ sakʼoano. Ali tsakuijin xi tsonile nga tsín nda kuichomani nga titomjekao xíngio, nga̱ ngatsʼi chjota nga kjoa sʼe sakʼoale. Nda batio jngo xʼin kao jngo chjoón xi bexkón xínkjín kʼoa xi  mangakaole xínkjín ningalani sakʼoa tsín mangóson. Josʼin kʼoéndajion je kjoa xi sʼe̱no nga tosʼa titsomakao xíngio kʼoatisʼin kʼoéndajion je kjoa xi sʼe̱no kʼianga jekuixaon. Tikjaʼaitsjenjion jebi: “A ngasin nganda bʼendajiaan je kjoa xi sʼená kʼoa a bakolee kjoaxkóntokon xíngiaa. A kʼoabixoán nga ñá kasʼená jée tsa jñani tsín nda kanʼia kʼoa a nindayañá yaoná. A tokui xi mená nga ñá kuitjosonná ngantsjai. A maná nichatʼaa. Kʼoa tsa ñá kasʼená jée, a nijéñá kjoanichatʼa” (Efes. 4:​31, 32). Alikui koa̱n kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga kʼia koa̱nndayaa kʼianga jekuixaan tsa tokjoa tjín ʼndeʼndená kʼoa tsa totichobati ʼndeʼndee nga tosʼa titomjekoaa xíngiaa. Tsa jetiʼyao nga tsínni mangóson, tongisa nda nga tsínti kuitómjekaoño xíngio. g

13. Jméni xi kuenta sʼin je xi xínkjín tjíotsomakao nga skósonnile jókji tse kʼoétsomakao xínkjín.

¹³ Jókji tse tjínnele kʼoétsomakao xínkjín jngo chjoón kao jngo xʼin. Kʼianga tsín ngasin nganda chosonnilee jmeni xi nʼia alikui nda bichómani (Prov. 21:5). Kuinga machjénni nga ndakjoán kataʼyaxkuin je xi titomjekoai, tonga kʼoati tsín koa̱n nga nʼio tse si̱kʼachxinlai. Nga̱ je Biblia itso: “Je xi tsín ndi̱to̱n bitjoson tsjoáchʼinle ni̱ma̱ná” (Prov. 13:12). Kʼoa nga sa tse sa tse jekuitómjekao xíngio ngisaa ñʼai koa̱nno nga chjoéxkó yaono (1 Cor. 7:9). ʼNdele nga tokui kuenta sʼiain jókji tse jetitsomakao xíngio, tosa kui kuenta tʼiain jmésani xi tjínnele jchai tʼatsʼe xi titomjekoai ánni nga nda chjoéjinño jmeni xi sʼiaon.

JMÉ XI KOA̱N SʼIN JE NDSʼEE NGA KUINYAKAO XI XÍNKJÍN TJÍOTSOMAKAO

14. Jósʼin koa̱n kuinyakoaa xi sʼa tjíotsomakao xínkjín (kʼoati chótsenlai sén xi faʼaitʼa).

¹⁴ Jósʼin kuinyakoaa je xi tosʼa tjíotsomakao xínkjín. Koaan kʼoakʼuínlee nga ñatjen kuichaa, nga ñatjen chótʼayá kʼoa tsa kjuinkoaaje̱ nga kjuinkʼetsaojiaan (Rom. 12:13). Koaan kʼoasʼin kuinyakoaa ánni nga ngisa nda katabexkonni xínkjín. Tsa kʼoakuitsoná koaan kjuinkoaa tsa jñani mele koai kʼoa tsa kʼoakʼuínleeje̱ nga ya ndʼianá katafi ánni nga tsín toje koationi (Gál. 6:10). Je Alicia, xi sa jekabʼaxki̱ ya párrafo 7, itso: “Nʼio tsjoa kisatio tokuinjin nga kʼoakitso kʼanajin je ndsʼee nga koa̱n koanngínchonlaijin ánni nga tsín tojin kuiyonijin nga cho̱banajmíjin”. Kʼiatsa  kʼoakuitsoná nga ya kjuinkoaa jñani koai je xi tosʼa tjíotsomakao xínkjín, kʼoasʼin kuinyakaoñá tsa kjuinkoaa. Kuenta sʼiaan kʼiáni machjén nga toje katafáonajmí, tonga kʼoati tsín koa̱n nga ñaki toje si̱katioá (Filip. 2:4).

15. Jósasʼin koa̱n kuinyakoaa xi tosʼa tjíotsomakao xínkjín (Proverbios 12:18).

¹⁵ Tsa mená kuinyakoaa xi tosʼa tjíotsomakao xínkjín, machjén nga chósonnilee jmeni xi kuixoán, kʼoati sakʼoa ndatjín nga tojyó biyoaa (tʼexkiai Proverbios 12:18). h Jé xi kuitsoni je xi xínkjín tjíotsomakao ʼyáni xi kʼoakuitsole kʼoa kʼiáni kʼoakuitso, alikui koa̱n nga ñá títjon kʼoakʼuínlee xi kjaʼaí ʼyáni xi xínkjín tjíotsomakao. Tjín jmeni xi toje bʼakaole skoéjin jmeni xi sʼin kʼoa tsín koa̱n nga si̱kʼaxkiaa (Prov. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11). Alikui koa̱n kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga to jekuixankao xínkjín, kuinga machjénni nga nda chósonnilee jmeni xi kʼuínlee kʼoa jmeni xi chjónangilee. Jngo tichjaa xi Elise ʼmi kao xʼinle, itso: “Alikui kisasennajin nga tjínkʼa xi kui kiskonanginajin jósʼiainjin kʼianga kuixainjin, nga̱ saʼnda kje kui chobayajinnijin”.

16. Jméni xi sʼiaan tsa sʼe̱jinná nga tsínti kʼoétsomakaoni xínkjín jngo ndsʼee kao jngo tichjaa.

¹⁶ Kʼiatsa jngo ndsʼee kao jngo tichjaa xi tsínti kʼoétsomakaoni xínkjín, alikui koa̱n nga ñá kjoásjaiyaa ánni nga kʼoakisʼinni nga̱ tsín ñá bʼakaoná (1 Ped. 4:15). Jngo tichjaa xi Lea ʼmi, itso: “Nʼio aon koanna nga kisʼejinna nga tjínkʼa je ndsʼee xi an tsakjáoyanina kʼianga tsínti tsakitsomakaonijin xíngijin kao jngo ndsʼee”. Tsa tsínti tjíotsomakaoni xínkjín jngo ndsʼee kao jngo tichjaa, alikui kui xi tsonile nga tsín ndasʼin kichomani nga kʼoakisʼin, tosaa kui xi tsonile nga nda tsabexkon xínkjín kʼoa nda kiskosonnile jokisʼin nga tsínni chixankao xínkjín. Ninga kʼoalani, tojo aonjin male kʼoa tsakui nichxin kʼoasʼin sikjaʼaitsjen nga toje tjío. Kuinga machjénni nga kuinyakoaa (Prov. 17:17).

17. Jmé xi tjínnele sʼin je xi xínkjín tjíotsomakao.

¹⁷ Tojosʼin kaʼyaa, tsjoa satío kon je xi xínkjín bʼetsomakao tonga kʼoati tjín jmeni xi ñʼai ma sakʼoale. Je Jessica itso: “Alikui toxitsjoa ninga tse nichxin kinikʼayaijin nga nda tsaʼyaxkuinjin xíngijin”. Tsa tjín xi titomjekoai, ndakjoan kataʼyaxkon xíngio ánni nga nda chjoéjinño jmeni xi sʼiaon, tsa kuixaon kʼoa tsa mai.