A ʼyaní
A tsakʼejna kjoaixi je Mardoqueo.
YA LIBRO xi tsʼe Ester nʼio bʼaxki̱ je Mardoqueo. Chjota jebi yaa Babilonia kinikʼéjnanʼio, kʼoa yaa kisixá jña tjen tsakatéxomani je rey Asuero, xi kʼia tsakʼétsʼiakao nga tsakatéxoma nga nó 496 tongini nga nó 1 (nkjín chjota xi kʼoatso ndʼaibi nga je Jerjes I je xi rey Asuero tsakʼin). Jé Mardoqueo tsakʼéyanajmíle je rey nga kʼoasʼin tjínndajinle je chjota nga sikʼien. Je rey tsjoa koanle nga kʼoakitso je Mardoqueo kʼoa kʼoakitso nga katanʼosjengʼa ya ngixko̱n chjota. Kʼianga jekinikʼien je Hamán, xi jtike chjota judío kao Mardoqueo, je rey chjotatítjon kisikao je Mardoqueo. Nga xá kisʼele Mardoqueo jngo kjoatéxoma tsakʼasje xi kʼoatso nga tsín kanikʼien je chjota judío xi tjío ngakjijnda jña batéxoma je chjota persa (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).
Tjínkʼa chjota xi kʼoatso nga to kuento jmeni xi tso je libro xi tsʼe Ester kʼoa nga tsín tsakʼejna je Mardoqueo. Tonga kʼianga nó 1941, je chjota arqueólogo tjín xi koansjaile xi bakó nga ñaki kʼoatjín jmeni xi tso Biblia xi tʼatsʼe Mardoqueo.
Jngo la̱jao̱ koansjaile xi én persa tjítʼa, kʼoa yaa faʼaitʼa jaʼaínle jngo chjota xi Marduka tsakʼin (xi Mardoqueo sʼin faʼatoya nga én kastía). Je xi faʼaitʼa la̱jao̱ jebi kʼoatso nga ya naxinandá Susa kisixá, tsakui nichxin contador koan. Kʼianga koansjai la̱jao̱ jebi, je chjota xi Arthur Ungnad ʼmi, xi kui kotʼayason jmeni xi koan ngasʼa, kʼoakitso nga tokui la̱jao̱ jebi xi faʼaitʼa jaʼaínle Mardoqueo.
Josaʼnda nga kʼoakitso chjota jebi, jmi la̱jao̱ kjimasjai xi én persa faʼaitʼa. Kʼoati koansjai la̱jao̱ ya Persépolis, ya jñani kisʼejna tesorería ya chrian jña nya xjáo xi kisʼendai naxinandá. La̱jao̱ jebi kʼiaa kichjitʼa nga tsakatéxoma je Jerjes I. Én elamita kichjitʼa kʼoa nkjín jaʼaín faʼaitʼa xi ya bʼaxki̱ ya libro xi tsʼe Ester. a
Jaʼaínle Mardoqueo (Marduka) xi faʼaitʼa je la̱jao̱ xi én persa tjítʼa
Nkjín la̱jao̱ xi koansjai ya Persépolis xi kui nchja̱ni tʼatsʼe jngo chjota xi Marduka ʼmi, xi chjota skribano koan ya Susa, jña tsakatéxoma je rey Jerjes I. La̱jao̱ jebi kʼoatso xi tjítʼa nga kjaʼaí én kisikʼatoya je Marduka. Jmeni xi tso xi faʼaitʼa la̱jao̱ jebi mangóson jmeni xi tso Biblia xi tʼatsʼe Mardoqueo. Je Mardoqueo yaa kisixá jña tsakatéxoma je rey Asuero (Jerjes I). Jao koya én kinchja̱, kʼoa yaa tsakʼejnajchxo ngantsjai ya xo̱ntjoa jña tsakatéxoma je rey ya Susa (Est. 2:19, 21; 3:3). Xo̱ntjoa jebi yaa kisʼejna jñani tsakatio je chjota xi kisixákao je rey.
Tojosʼin tiʼyaa, jmeni xi tjítʼa xi tʼatsʼe Marduka je la̱jao̱ xi koansjai mangóson jmeni xi tso libro xi tsʼe Ester xi tʼatsʼe Mardoqueo. Mangóson jme nó tsakatio, jñani ʼndele kʼoa jñani kisixá. Ngayeje jebi kui bakó nga tijeni Marduka xi Mardoqueo tsakʼin.
a Kʼianga nó 1992, je chjota xi Edwin Yamauchi ʼmi jngo xo̱n kiski. Te jaʼaín kisikʼaxki̱ xi ya faʼaitʼa je la̱jao̱ xi koansjai ya Persépolis xi kʼoati bʼaxki̱ ya libro xi tsʼe Ester.
