1, 2. 1) Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi. 2) Jósʼin ʼyañá nga mele Jeobá koasenkaoná.

 JE Jeobá basenkaoná nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan kʼoa nga kao kjoatsjoa nixálee. I̱ kjoaʼmiya jebi kui jchaa josʼin basenkaoná Jeobá kʼoa jméni xi sʼiaan nga koasenkaoná. Tonga kuila títjon kataʼyaa a mele Jeobá nga koasenkaoná.

² Kʼianga koa̱njinná xi tʼatsʼe jebi, kuenta sʼiaan jotso je én xi kisichjén pastro Pablo kʼianga kiskile je chjota hebreo xi chjotale Cristo ma. I kitso: “Jé Nainá [Jeobá] xi basenkaona, likui tsakjonnia. Jmé xi koa̱n sikaona chjota” (Heb. 13:6). Tjínkʼa diccionario xi kʼoatso nga je én xi koanchjén i̱bi “xi basenkaona” tso kui nchja̱ni josʼín jngo chjota xi tokjoan fitokanrʼoe jngo xi nganʼio tísíjé. Choa̱ jebi kui tsoyaná nga kʼoasʼín je Jeobá, kjitʼanangi basenkao jngo chjota xi ñʼai tjín kjoa tífaʼatojin kʼoa mele koasenkaoná. Nga je Jeobá basenkaoná chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan kʼoa tsjoa satío tokoán.

3. Jñánile nga jan koya josʼin basenkaoná Jeobá nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan.

³ Jósʼin basenkaoná Jeobá nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan. Yaa libro xi tsʼe Isaías tsoyaná xi tʼatsʼe jebi. Jé Jeobá xokitsole Isaías jmeni xi kiski kʼoa nʼio basenkaoná nichxin xi tiyoaa ndʼaibi. Nkjín kʼa kʼoakitso  je Isaías josʼin basenkaoná Jeobá. Ya capítulo 30 xi tsʼe Isaías nkjín choa̱ faʼaitʼa xi tsoya josʼin basenkao Jeobá je naxinandále. Xi títjon, nrʼoéná kʼianga bʼetsʼoalee. Xi majaoni, bándiaaná. Kʼoa xi majanni, síchikontʼainná ndʼaibi kʼoa sichikontʼainná nichxin xi sʼa nroa. Kataʼyala nga jngó jngó koya jebi.

4. 1) Jmé xi kitso Jeobá xi tʼatsʼe chjota judío xi kʼia tsakatio nga tsakʼejna Isaías, kʼoa jmé xi koantʼain. 2) Jókitso Jeobá tʼatsʼe chjota judío xi kixi kitʼale (Isaías 30:18, 19).

⁴ Jmeni xi tso nga fitsʼiani ya capítulo 30 xi tsʼe Isaías, je Jeobá kʼoatso nga xíjin je chjota judío kʼoa nga sa tse sa tse tjíobajngijée. Kʼoa i kitsosa: “Xíjin je naxinandá, [...] tsín nrʼoé kjoatéxomale Jeobá” (Is. 30:1, 9). Nga tsín kisitjoson chjota judío, je Isaías kʼoakitso nga tsjoáʼnde Jeobá nga kjoañʼai kuichone chjota jebi (Is. 30:5, 17; Jer. 25:8-11). Kitjoson jme xi kitso Isaías, je chjota judío yaa Babilonia kinikatíonʼio. Tonga tsakatio kʼa chjota judío xi kixi kitʼale Jeobá, kʼoa je profeta Isaías kʼoakitso nga kuicho nichxin nga koako ijngokʼale kjoanda Jeobá chjota jebi (tʼexkiai Isaías 30:18, 19). b Kitjoson je én jebi. Kicho nichxin nga kisikatíondái ijngokʼani Jeobá je chjota judío xi tsakationʼio ya Babilonia, tonga tsín tokjoan tsakationdái. Kʼianga i̱ kitso Isaías: “Je Jeobá skóyakaola nga koakono kjoanda”, kui xi kitsonile nga tsín tokjoan sikatíondái je chjota judío xi kixi kitʼale. Nga kitsjoaʼnde ijngokʼanile Jeobá nga kini Jerusalén je chjota judío 70 nó jaʼato (Is. 10:21; Jer. 29:10). Ba kisatio kon nga tsakationʼio, tonga kʼianga kichoni ʼndele nʼio tsjoa kisatio kon.

5. Jméni xi tsoná Isaías 30:19.

⁵ Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, kʼoati basenkaoná én jebi, nga i̱ tso: “Kʼianga si̱jélai nganʼio, koakoli kjoanda” (Is. 30:19). Je Isaías kʼoatso nga tokjoan kjuinrʼoéná Jeobá kʼianga kʼoétsʼoalee. Itso: “Kʼianga kjuinrʼoéli tokjoan tsjoáli jme xi tinijélai”. Je én jebi kui tsoyaná nga tíjnanda Jeobá nga kjuinrʼoéná kʼoa mele koasenkaoná. Nga ʼyaa jebi basenkaoná nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan.

6. Tojo tso Isaías, jósʼín Jeobá kʼianga bʼetsʼoalee nga jngó jngoá.

⁶ Je texto jebi kʼoati kui tsoyaná nga nrʼoéná Jeobá kʼianga bʼetsʼoalee nga jngó jngoá. Jómani ʼyaa jebi. Ya capítulo 30 xi tsʼe Isaías je Jeobá fákao ngatsʼi choʼndale nga jngo naxinandá mani. Tonga ya versículo 19, tojngó jngó choʼndale fákao. Je Isaías itso: “alikui tichjíʼndáni”, “koakoli kjoanda”, “kjuinrʼoéli”. Nga Nʼainá ma je Jeobá kʼoa nga tsjoakená, alikui i̱ tsoná nga tínroajen tokoán: “Kʼoatʼiain josʼín je ndsʼai”. Tosaa mandosinle xi tʼatsaan kʼoa nrʼoéná nga jngó jngoá nga bʼetsʼoalee (Sal. 116:1; Is. 57:15).

7. Jókitso Isaías kao Jesús tʼatsʼe nga nʼio chjíle nga kjitʼa kʼoétsʼoaa.

⁷ Kʼianga bʼetsʼoalee Jeobá nga kjoa tijnajiaan, je xi títjon sʼín kuinga tsjoáná nganʼio nga chókjoajinná je kjoa xi  tibitjatojiaan. Kʼoa tsa tsín ndi̱to̱n tjoxin je kjoa xi tijnajiaan, tsakui nichxin nkjín kʼa kʼoakʼuínlee nga katatsjoáná nganʼio nga chókjoajinná. Kui xi tsoná Jeobá nga sʼiaan. Kʼoa je Isaías kui kinchja̱ni kʼianga i̱ kitso: “Ali jyójin nikʼéjnao” je Jeobá (Is. 62:7). Kui xi tsonile je én jebi nga ngotjo ngosa kʼoétsʼoanilee Jeobá. Mangóson jmeni xi kitso Jesús tojo tso ya Lucas 11:8-10, 13. Je Jesús nkjín choa̱ kisichjén nga kʼoakitso nga kjitʼa kʼoétsʼoaa kʼoa nga si̱jélee Niná je nganʼiotsjele. Kʼoati koa̱n kʼoakʼuínlee Jeobá nga je katabándiaaná jmeni xi sʼiaan.

8. Jósʼin kitjoson jme xi tso Isaías 30:20, 21.

⁸ (Tʼexkiai Isaías 30:20, 21). c Je sondado xi Babilonia tsʼe jngo nó basen nga ya tsakationdai Jerusalén. Nga kui nichxin, je chjota judío tsee kjoañʼai jaʼá. Tojo tso ya versículo 20 kao 21, je Jeobá kʼoakitsole nga kʼoasjentjai kʼiatsa kʼoakoa̱nnile je jéele kʼoa tsa sikʼantjaiya yaole. Je Isaías kʼoakitso nga je Jeobá koakoyale naxinandále nga kʼoasʼin skoe̱xkón josʼin mele. Kʼiaa kitjoson én jebi nga kitjoni Babilonia je chjota judío. Je Jeobá tsakakó nga je xi nʼio nda male bakóya. Nga je Jeobá tsakándiaale je chjota judío kʼoasʼin tsabexkón ijngokʼa josʼin mele. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, kʼoati je Jeobá bakóyaná kʼoa kui xi tsjoa bʼé tokoán.

9. Jñánile xi jngo koya josʼin bakóyaná Jeobá nichxin xi tiyoaa ndʼaibi.

⁹ Tsee kjoanda tjínná nga je Jeobá bakóyaná. Je texto jebi jao koya síkʼaxki̱ josʼin bakóyaná Jeobá. Xi títjon, je Isaías itso: “Kao xkuin jchani je xi nʼio nda bakóyali”. Je Isaías kʼoatso josʼín je xi tsoyaná. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi kui naxinandále síchjén Jeobá nga bakóyaná. Bʼailee kjoanda Jeobá nga bakóyaná je naxinandále, jolani nga satíoná kjoajtín, kjoajtíntse, nga tsjoáná xo̱n xi Énle Niná yʼangini, je JW Broadcasting^® kao xi kjaʼaísanile. Ngayeje jebi basenkaoná nga chókjoajinná kʼianga kjoa bitjatojiaan.

10. Jósʼin noʼyalee Jeobá nga fákaoná.

¹⁰ Je Isaías kʼoatso je xi majaoni koya  josʼin bakóyaná Jeobá. Itso: “Je xo̱ñui kjuinrʼoé je jta̱ xi kuitso ya jto̱n yándsʼin”. Je profeta Isaías yaa síngósonkao Jeobá josʼín jngo xi bakóya, nga ya bʼamjetjenngile je xi tsoyale kʼoa nga kʼoatsole josʼin ndiaa koai. Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, kʼianga bʼexkiaa je Biblia kʼoasʼin noʼyañá nga fákaoná Jeobá, nga̱ jé xi kʼoasʼin koanmele nga ya Biblia katasʼetʼa je Énle. Kʼianga bʼexkiaa Biblia joxi jéni Jeobá xi tinoʼyalee nga tínchja̱ (Is. 51:4).

11. Jméni xi sʼiaan nga tosi tonda je Jeobá si̱xálee, kʼoa ánni.

¹¹ Jméni xi sʼiaan nga koasenkaoná jmeni xi tso je Biblia kʼoa josʼin bándiaaná je naxinandále Jeobá. Je Isaías jao koya tjínni xi síkʼaxki̱. Itso: “Kui jebi je ndiaa. Ya titómjeyai” (Is. 30:21). Ali tsa tokuijin xi machjén nga jchaa je ndiaa, machjén nga ya kuitómjeyá. Nga ʼyaa jme xi tso Biblia kʼoa jmeni xi tso je naxinandále Niná basenkaoná nga majinná jme xi mele Jeobá nga sʼiaan kʼoa josʼin si̱tjosoán jme xi bakóyaná. Machjén nga kʼoasʼiaan nga jao koya jebi ánni nga tosi tonda je Jeobá si̱xánilee. Kʼiatsa kʼoasʼiaan, je Jeobá sichikontʼainná.

12. Tojo tso Isaías 30:23-26, jósʼin kisichikontʼain Jeobá je naxinandále.

¹² (Tʼexkiai Isaías 30:23-26). d Jmeni xi tso texto jebi kitjoson nichxin kjoatse. Je chjota judío xi kichoni Jerusalén nkjín koya tsojmi kisʼele kʼoa tosi tonda je Jeobá kisixále. Je Jeobá kitsjoale je tsojmi xi kiskine, tsakasenkao nga kisichriantʼale kʼoa nga kʼoasʼin tsabexkón ijngokʼa josʼin mele Jeobá. Je chjota judío xi kichoni Jerusalén nʼio tse kjoanda kisʼele. Ya versículo 26 kʼoatso nga je Jeobá tsakasenkao je chjota judío nga ngisa koanjinle jmeni xi tso je Énle Niná (Is. 60:2). Kui xi tsakinyakao nga tsjoa kisatio kon kʼoa nga tosi tonda je Jeobá kisixále (Is. 65:14).

13. Jósʼin tíbitjoson ndʼaibi je én xi tongini kinokjoa nga kʼoasʼin tíʼyaxkón Jeobá josʼin mele.

¹³ Tíbitjoson nichxin xi tiyoaa ndʼaibi  je én xi tongini kinokjoa nga kʼoasʼin tíʼyaxkón Jeobá josʼin mele. Tjen nó 1919, millón chjota tjíobitjojinle je Babilonia xi nʼioje, xi tsonile, je religión ndiso. Chjota jebi ngisaa nda tjíobatio tikʼoajinni josʼin tsakatio chjota israelita nga kicho ya ʼNde jña tsakʼinle nga kʼoaile. Kʼoasʼin tjíobexkón Jeobá josʼin mele kʼoa jtín tjío (Is. 51:3; 66:8).

14. Jmé kjoanda xi tjíosʼele je chjotale Cristo xi ya ngʼajmi koai kʼoa xi i̱ Sonʼnde koatio.

¹⁴ Tjen nó 1919, je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi nyʼán tjío kʼoa jtín sʼin tjío. Kʼoa je chjotale Cristo xi i̱ Sonʼnde koyale koatio, je xi kjaʼaí barré ʼmile kʼoati nyʼán sʼin tjíobatio kʼoa jtín sʼin tjíobatio. Tjínná ngayeje xi tʼatsʼe Niná tínroani. Jmeni xi ʼmiyaná alikui ya tíkʼójin jme xi bakóya je religión ndiso. Kʼoa tsjoa tjío tokoán nga tibakoyasoán xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Ndasʼin tiyoaa ngixko̱n Jeobá kʼoa nda tiyoaa kao ndsʼee, nga̱ tsjoakená kʼoa binyakaoná nga chókjoajinná je kjoa xi bitjatojiaan. Kuinga nda tiyoñá nga kʼoasʼin ʼyaxkoán Jeobá josʼin mele kʼoa nga bʼenelee yaoná nga chjenngilee (Juan 10:16; Is. 25:6; 65:13).

15. Jósʼin tiyoaa xi choʼndale Jeobá maa.

¹⁵ Ñá xi choʼndale Jeobá maa tiyoñá jngo tjíjtsa Sonʼnde, nda mangínkoaa xíngiaa kʼoa jtín sʼin tiyoaa. Tojña naxinandáni tiyoaa, tsa kʼoasʼin jchaxkoán Jeobá josʼin mele, nda kjuinkoaa xíngiaa kʼoa jtín kuiyoaa.

16. Jméni xi sʼiaan nga jchaa nga naskásʼin tíjna kʼoa nga jtín sʼin tíjna je naxinandále Jeobá.

¹⁶ Jngo koya xi koa̱n sʼiaan nga tosi tonda nda kjuinkoaa xíngiaa kʼoa jtín kuiyoaa kʼiaa nga chjí jchatokoán ngatsʼi ndsʼee xi tjío jngo tjíjtsa Sonʼnde. Je xi koasenkaoná kuinga kui kuenta sʼiaan jñani nda sʼín je ndsʼee kʼoa tsínkui kuenta sʼiaan jñani tsín nda sʼín (Juan 17:20, 21). Ánni nʼio chjínile nga kʼoasʼiaan. Tobʼelañá, nkjín koya yá tjín ya jinjñájchá. Tikʼoasʼinni, ya jinjtín kjaʼaí kjaʼaí sʼín nga jngó jngó je ndsʼee (Is. 44:4; 61:3). Kʼiatsa tokui kuenta sʼiaan jokjoan je yá xi ya nyatʼachrianná alikuijinni jchaa jonaskásʼin matsen je jñájchá. Tikʼoasʼinni, kʼiatsa tokui kuenta sʼiaan jñani tsín nda sʼín je ndsʼee xi tjío ya jinjtín alikuijin jchaa nga naskásʼin tíjna kʼoa nga jtín sʼin tíjna je naxinandále Jeobá jngo tjíjtsa Sonʼnde.

17. Jméni xi sʼiaan nga jngó jngoá nga jtín sʼin kuiyoaa.

 ¹⁷ Je xi koasenkaoná nga jngó jngoá nga jtín sʼin kuiyoaa kʼiaa nga nda kjuinkoaa xíngiaa (Mat. 5:9; Rom. 12:18). Kʼianga ñá títjon nda nikoaa je ndsʼee xi tjío ya jinjtín ndasʼin biyoaa kʼoa jtín biyoaa. Kuenta sʼiaan nga je Jeobá xi kʼoasʼin mele nga ya naxinandále tjíojin je ndsʼee kʼoa nga kʼoasʼin bexkón josʼin mele (Juan 6:44). Tsjoajin sʼe kon Jeobá kʼianga bʼenelee yaoná nga nda mangínkoaa xíngiaa kʼoa nga jtín sʼin tiyoaa, nga̱ nʼio chjí be nga jngó jngó choʼndale (Is. 26:3; Ageo 2:7).

18. Jméni xi machjén nga kjitʼa si̱kjaʼaitsjenjiaan, kʼoa ánni.

¹⁸ Jméni xi koa̱n sʼiaan nga koasenkaoná jmeni xi tsjoáná Jeobá. si̱kjaʼaitsjenjiaan jmeni xi majinná nga chotʼayá je Biblia kao xo̱n xi Énle Niná yʼangini. Tsa chótʼayá kʼoa tsa si̱kjaʼaitsjenjiaan jmeni xi bʼexkiaa, kui xi koasenkaoná nga tsjoacha koaan je ndsʼee xi tjío ya jinjtín (Rom. 12:10). Kʼianga nikjaʼaitsjenjiaan je kjoanda xi tjínná ndʼaibi ngisaa mamiyoaa je Jeobá. Kʼoa kʼianga nikjaʼaitsjenjiaan je kjoanda xi tsjoáná Jeobá nichxin xi sʼa nroa kui xi koasenkaoná nga tosi tonda je si̱xálee kʼoa nga kao kjoatsjoa kʼoasʼiaan.

19. 1) Tojo tso Isaías 30:18, jméni xi ñaki tjínjngole tokoán. 2) Jmé xi koasenkaoná nga ska̱ná je kjoa xi bitjatojiaan.

¹⁹ Je Jeobá koasenkaoná kʼianga sikjeson jmeni xi chon sonʼnde (Is. 30:18). Nga kui xi kixi kʼoasʼín ngantsjai je Niná, ʼyañá nga kʼiakjoan kjoaʼaxin jmeni xi chonle sonʼnde je Na̱i kʼianga kuicho choa̱le (Is. 25:9). Je Jeobá tíkoyakao nga kuicho nichxin nga sikatíondáiná kʼoa kʼoati tichoyá tsanda ñá. Nga kjesa kʼoamajin, tosi tonda kʼoétsʼoalee Jeobá, chótʼayá je Biblia, si̱tjosoán jmeni xi tso kʼoa si̱kjaʼaitsjenjiaan je kjoanda xi títsjoáná. Tsa kʼoasʼiaan, je Jeobá koasenkaoná nga chókjoajinná je kjoa xi kuitjátojiaan nga tosi tonda je si̱xálee kʼoa nga kao kjoatsjoa kʼoasʼiaan.