1919: jejngo siento nó jaʼato
KʼIAA nga nó 1919 jetʼa je Kjoajchántse xi títjon, kjoajchán jebi ño nó kisʼejna. Kʼianga to jetífikjetʼa nó 1918, likui tiʼya xi kiskanni, kʼoa kʼianga 18 sá enero nó 1919 kʼiaa kisʼejna je xi Conferencia de la Paz de París tsakʼin. Nga kui jebi kisʼejna, kʼiaa kisʼendajin je xi Tratado de Versalles sʼin tsaʼyale kʼoa kʼiaa koan firma nga 28 sá junio nó 1919. Nga kui jebi kisʼendajin alikui tikitjoʼndenile je naxinandá xi mele kʼoetʼale tsakai je naxinandá Alemania.
Je xi Tratado de Versalles sʼin tsaʼyale kʼoakitso nga kʼoati katasʼejna je jtín xi Sociedad de Naciones ʼmi. Kui xi koanmele nga katatsjoánganʼio ngatsʼi naxinandá nga katasʼe kjoanyʼán kʼoa nga ndasʼin katabatio je chjota. Nʼio nkjín religión xi chjotale Cristo tsole yaole kitsjoanganʼio. Je xi Consejo Federal de las Iglesias de Cristo en América ʼmi kʼoakitso nga kʼoasʼin koatexoma je Chjotaxále Niná i̱ Sonʼnde. Je jtín jebi kitsjoanganʼiole je xi Sociedad de Naciones ʼmi kʼoa kisikasén je chjota xi ki nga kisʼejna je xi Conferencia de la Paz de París tsakʼin. Jngo chjota xi ya kinikasén kʼoakitso nga je jtín jebi tísíkʼantjaiyaa josʼin tjío je chjota jngo tjíjtsa Sonʼnde.
Ningalani kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen chjota jebi nga je Conferencia de la Paz de París tísíkʼantjaiya josʼin tjío je chjota, ali tsa jejin xokisʼin. Nga nó 1919, kʼiaa kisʼendajin chjotse josʼin tsakʼinyason kʼoa jé Jeobá kitsjoanganʼiole je naxinandále nga kʼoasʼin katabakóyason. Tonga nga kjesa kʼoamajin, títjonkjoanla machjén nga katasʼendajin josʼin tjío je Chjota xi kotʼaya Biblia.
KISʼENDAJIN JE KJOA XI ÑʼAI KOANLE
Xki̱ nó kitjoejin je xi director sʼin tsakatiole je Sociedad Watch Tower Bible and Tract kʼoa kʼiaa kisʼendajin nga kʼia tjoéjin nga xoto 4 sá enero nó 1919. Nga kui nichxin, je Joseph Rutherford, xi bándiaale je xá xi sʼín je choʼndale Jeobá, ndoyá tíjnaʼya ya Atlanta (Georgia, Estados Unidos) kʼoa kao xi ngi ñato ndsʼee xi ya tsjoánganʼiole. Je kjoa xi kisʼe, kui tsa tojo je tjoéjin ijngokʼani je ndsʼee xi ndoyá tjíoʼya axo tsa kjaʼaí xi tjoéjin xi koationgajaonile.
Je ndsʼee Rutherford nʼio koankjáojinle xi tʼatsʼe naxinandále Jeobá. Kisʼejinle nga tjínkʼa je ndsʼee xi kʼoakitso nga tongisa nda nga kjaʼaí xi katatjoéjin xi presidente koa̱n. Kuinga jngo xo̱n kiskini saʼnda tjen ya yandoyá xi kʼoatso nga je katatjoéjin je ndsʼee Evander Coward. Je Rutherford kʼoakitso nga tojbi kʼoa nga nda kosonnile josʼín ndsʼee kʼoa nga jekisʼenngindá. Tonga nʼio
nkjín ndsʼee xi kjaʼaí kjaʼaí kitso kʼoa kuinga tosa ngi jaon sá kichxinnile nga kisʼendajin. Je ndsʼee xi kisitoánntjai je ndsʼee xi ndoyá tjíoʼya kʼoati kiskenndiaale. Tjínkʼa ndsʼee xi koanjtile xi tʼatsʼe jebi.Tjín jmeni xi koan xi tsakinyakao nga kisʼendajin kjoa jebi tojo kitso je Richard Barber. Jngo ndsʼee xi ya tíjna nga tísʼendajin kjoa jebi xi kʼoakitso ninga tsín abogado ma nga be jotjínni xi tʼatsʼe jngo chjota xi kixi. Nga je Niná kui xi mele nga kixi kjuintʼalee. Kʼoakitso nga je Niná katasínʼiotʼa yaole ninga kjaʼaí xi tjoéjin kʼoa ninga tojo je ndsʼee Rutherford tjoéjin ijngokʼa nga presidente koa̱n (Sal. 18:25).
Je Alexander Macmillan xi kʼoati ndoyá tíjnaʼya nga kʼia, kʼoakitso nga koanskanni jmeni xi koan. Je ndsʼee Rutherford kisikjanetʼale jñani tíjnaʼya kʼoa jngo xo̱n kitsjoale. Je ndsʼee Macmillan koanjin ndi̱toonle nga kʼoatso xo̱n jebi nga tojo director sʼin koatio je ndsʼee Rutherford kao Van Amburgh. Kʼoa nga tojo je ndsʼee Rutherford xi presidente sʼin kʼoéjna.
NGA JEKITJONI NDOYÁ
Ninga tojo ndoyá tjíoʼya je ndsʼee xi jin mani, je Chjota xi kotʼaya Biblia jngo solicitud tsakʼénda jñani kʼoatso nga katanikatíondái je ndsʼee xi ndoyá tjíoʼya. Je ndsʼee kao tichjaa 700,000 firma tsakʼéxkó. Kʼianga mixkue nga 26 sá marzo nó 1919, kinikatíondái je Rutherford kao xi ngi ñato ndsʼee, kʼoa saʼnda kjeni fikaojin ngixko̱n chjotaxá je solicitud xi tsakʼénda je ndsʼee.
Je Rutherford i kitsole je ndsʼee xi kiskoeya kʼianga jekitjoni ndoyá: “ʼBeña nga je kjoa xi tibitjatojiaan ndʼaibi koasenkaoná nga chókjoajinná nichxin xi nroaján. [...] Jmeni xi tinʼiao ali tsa tokuijin nga tibinyakao je ndsʼao nga katabationdái. [...] Kui xi tinʼiao nga tibʼejnatsaon jotjínni xi kixi, kʼoa je xi kʼoatjíosʼín tsee kjoanichikontʼain so̱kole”.
Josʼin kisʼendajinle kjoa je ndsʼee kui bakó nga je Jeobá tsakasenkao. Kʼianga 14 sá mayo nó 1919, je chjotaxá xi tsakʼéndajin ijngokʼa kjoa, i kitso: “Alikui kʼoasʼin kisʼendajinle kjoa chjota jebi jotso je kjoatéxoma, kʼoa tjínnele si̱katíondái”. Nga nʼio ai jée kisʼene je ndsʼee, tsa tsín kisʼendajin je kjoa kʼoa tsa to kinichoayale je kjoañʼai xi tsakʼaile kisʼetʼaxo̱njin ngixko̱n kjoatéxoma ngayeje jebi. Nga kʼoakoan alikui tijme jée kisʼeneni. Kʼoa nga juez ma je ndsʼee Rutherford, tosi tonda kisitoánntjai je naxinandále Jeobá ya ngixko̱n Tribunal Supremo xi tsʼe Estados Unidos. Kʼoa nga jekitjoni ndoyá, nkjín kʼa nga kisitoánntjai je naxinandále Niná.
KAO KJOATSJOA KITSOYASON
Je ndsʼee Macmillan i kitso: “Alikui tojyó tsakiyuijin kʼoa tsín tokui kichoyalaijin nga koaikaonajin je Nainá ya ngʼajmi.
Koanjinnajin nga tjínnele kjoásjaiyaijin jméni xi mele je Nainá”.Je ndsʼee xi ya Betel síxá alikui tikoan kʼoakisʼinni je xá xi sʼín tsakai. Ánni. Kʼianga ndoyá kichani, chitson ngayeje ki̱cha̱ xi kisichjén nga tsakʼasje je xo̱n xi Énle Niná yʼangini. Nga kʼoakoan, tjínkʼa ndsʼee xi kui kisikjaʼaitsjen tsa to jeya tjen kisʼejñále nga tsakʼinyason.
A tjíosa chjota xi koa̱nndosinle je Énle Niná. Nga tsaʼyale jebi, je ndsʼee Rutherford jngo kjoanokjoaya tsakʼéjnanda kʼoa kisʼejinkon ngatsʼi chjota nga katafinrʼoé kjoanokjoaya jebi. Je ndsʼee Macmillan i kitso: “Kʼiatsa tsín ʼya xi kuicho, tojejin ya tjen jetʼa ngayeje”.
Ningalani nʼio tímʼe je ndsʼee Rutherford nga kʼia, kitsjoaa je kjoanokjoayale nga taingo 4 sá mayo nó 1919, kʼoa i ʼmi je kjoanokjoaya xi kitsjoa: “La esperanza para la humanidad angustiada”, ya Los Ángeles (California). Kʼoa 3,500 koanni chjota xi kicho kʼoa nʼiosa nkjín koanni xi tsín koan jaʼasʼen. Nga koannyaonni 1,500 koanni je chjota xi kicho. Kʼoa kʼiaa tsabe je ndsʼee nga mandosinle chjota je Énle Niná.
Josʼin kitsoyason je ndsʼee nga kui nichxin tojo kʼoasʼin tíʼmiyason saʼnda ndʼaibi.
KOANJINLE NGA SA NKJÍN SA NKJÍN KOA̱NNI CHOʼNDALE NINÁ
Je revista xi tsʼe 1 sá agosto nó 1919 xi kitjo nga én inglés kʼoakitso nga kʼia sʼe̱jna je kjoajtíntse ya Cedar Point (Ohio) nga tífitsʼia sá septiembre. Jngo ndsʼee xi sʼa xti xi Clarence Beaty ʼmi xi ya Misuri tsʼe, i kitso: “Koanjinnajin nga tjínnele ya koanngínjin ngatsʼijin”. Tsʼato 6,000 koanni je ndsʼee xi kicho, tsʼato kʼoakji kicho jokji tjíokoyale tsakai. Je xi ngisa tsjoa tsakáya kon kuinga tsʼato 200 koanni chjota xi kisʼenngindá ya xo̱ngá xi Erie ʼmi.
* Je revista jebi kui nchja̱ni jmeni xi nʼio tjínle kjoandosin jokjimachon ndʼaibi, kʼoa kʼoati tsoya jmeni xi tso je Biblia tʼatsʼe ánni nga kʼoakjimachonni Sonʼnde ndʼaibi.
Kʼianga 5 sá septiembre nó 1919, nga jeñato nichxin tísʼejna je kjoajtíntse, je ndsʼee Rutherford i ʼmi kjoanokjoaya xi kitsjoa: “Discurso a los colaboradores”. Kʼiaa kisikʼaxki̱ nga kui kuitjo je revista xi The Golden Age ʼmi.Kʼoatsakʼinle je Chjota xi kotʼaya Biblia nga nʼiojin katama kʼoa nga katasíchjén je revista xi kʼia kitjo chjotse nga kuitsoyason. Jngo carta xi kʼoakitso josʼin tjínnele sʼe̱ndajin xá jebi, i kitso: “Ngatsʼi xi jekisʼenngindá kui katasíkjaʼaitsjenjin nga nʼio tse kjoanda tjenkao nga Niná nixálee kʼoa katatsoyason jokji tjen kʼoakoa̱nle”. Nʼio nkjín je xi kʼoakisʼin. Kʼianga sá diciembre nga kitsoyason je ndsʼee, tsʼato 50,000 chjota xi koanmele kisijé revista jebi.
Kʼianga to jetífetʼa nó 1919, je naxinandále Jeobá tsakatiojtín ijngokʼa kʼoa ñaki kao kjoatsjoa kitsoyason ijngokʼa. Kʼoati nkjín koya én xi tongini kinokjoa tʼatsʼe nichxin fetʼa kitjoson. Ya Malaquías 3:1-4 tongini kʼoakitso nga chótʼayakao kʼoa nga koa̱ntsje je naxinandále Niná. Je én jebi kitjoson nga kui nichxin. Xi ijngosani, je choʼndale Jeobá alikui tije Babilonia xi nʼioje tsakánentsjani kʼoa je Jesús tsakasénnda je “choʼnda xi nʼiotʼakon, xi nda be xá” * (Mat. 24:45; Apoc. 18:2, 4). Je Chjota xi kotʼaya Biblia, jetjíonda nga kʼoasʼin je xá xi tsakánele Jeobá nga kui nichxin.
^ párr. 22 Je revista The Golden Age (kʼiaa kitjo nga én kastía tjen nó 1932 kʼoa Luz y Verdad tsakʼin) kʼoa Consolation tsakʼin nga nó 1937 (Consolación nó 1938) kʼoa Awake! tsakʼin nga nó 1946 (¡Despertad! tsakʼin nga nó 1947).
^ párr. 24 Chótʼai je Xo̱n xi Bájinkonná xi tsʼe 1 sá julio nó 2013, página 16-18, 26-28, kʼoa kao tsʼe marzo 2016, página 28-30.