1. Jméni xi sʼín je Jeobá nga bitjoson josʼin mele.

JE Jeobá koaanle kʼoasʼin tojmeni nga kuitjoson josʼin mele. Tobʼelañá, je Jeobá nʼio nda tsoyaná, sínʼio tokoán kʼoa énnda chjotse tsoya (Is. 48:17; 2 Cor. 7:6; Gál. 3:8). Ninga kʼoalani, chjotaa síchjén nga bitjoson jmeni xi mele (Mat. 24:14; 28:19, 20; 2 Cor. 1:3, 4). Jé Jeobá tsjoáná kjoachjine kao nganʼio xi machjénná nga kuitjosonná josʼin mele. Kʼoa kui jebi xi tsoyanile je jaʼaínle Jeobá tojo tso kʼa chjotachjine.

2. 1) Ánni nga sakʼoa kʼoasʼin nikjaʼaitsjenñá nga tsín síchjénná je Jeobá nga kuitjoson josʼin mele. 2) Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi.

² Ngatsʼiñá nga mená sichjénná je Jeobá kʼianga kuitjoson josʼin mele, tonga tjínkʼa xi kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tsín tijosʼin síchjénni je Jeobá. Ánni. Tsakui nichxin kuinga jejchínga kʼoa tsakuije̱ nga kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tsín kuitjosonle je xále Niná. Kʼoa tjínkʼa xi tobʼéjngo kon josʼin jetjíosíxále kʼoa tsín tibʼénenile yaole nga ngisasa tse sixále Niná. I̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajiaan jósʼin koasenkaoná je Jeobá nga kuitjosonná josʼin mele. Kʼoati jchaa tʼatsʼe choʼndale Niná xi tsakatio ngasʼa, xi xʼin kao xi yánchjín, xi je Jeobá tsakasenkao nga koanmele kisixále kʼoa nga kitjosonle josʼin mele Niná. Kʼoa xi tofetʼani, kui chótʼayajiaan jósʼiaan nga sichjénná je Jeobá nga kuitjoson josʼin mele.

3. Tojo tso Filipenses 2:13, jósʼin koasenkaoná je Jeobá.

³ (Tʼexkiai Filipenses 2:13). * Je Jeobá koaanle koasenkaoná nga koa̱nmená kʼoasʼiaan josʼin mele. * Tobʼelañá, tsa sʼe̱jinná nga nganʼio machjén ya jinjtínná kʼoa tsa jngo carta kʼoexkiaje̱ xi chjotajchínga sʼin tjío xi sikasén je sucursal jñani kʼoatso nga nganʼio machjén jñani xin ʼnde. Tsakui nichxin kui si̱kjaʼaitsjeen jmé xi koa̱n sʼiaan nga kʼoainganʼioá. Kʼoa tsa jngo xá sʼe̱nená, tsakui nichxin kui si̱kjaʼaitsjeen tsa kuitjosonná kʼoa tsa mai. Kʼoa kʼianga tichotʼayá Biblia, tsakui nichxin kui si̱kjaʼaitsjeen jósʼin si̱chjén jmeni xi kamajinná nga kuinyakoaa xi ngikʼa. Je Jeobá alikui kjoanʼio kʼoenená nga jme xi sʼiaan. Tonga tsa skoe̱ nga tiyondaa nga ngisasa tse si̱xálee, koasenkaoná nga kuitjosonná.

4. Jósʼin tsjoánganʼioná je Jeobá nga kʼoasʼiaan josʼin mele.

⁴ Jé Jeobá tsjoánganʼioná nga kʼoasʼiaan josʼin mele (Is. 40:29). Jé nganʼiotsjele Niná koasenkaoná nga ngisasa nda si̱xálee (Éx. 35:30-35). Kʼoa tsoyaná je naxinandále josʼin koa̱n kuitjoson kʼaná xá. Tsa tsín ʼyaa jmeni xi sʼiaan nga kuitjosonná xá xi sʼe̱nená koaan si̱jé nganʼio. Kʼoati koa̱n si̱jélee nganʼio je Nʼainá xi tíjna ngʼajmi nga katatsjoáná “je nganʼio xi nʼio tse” (2 Cor. 4:7; Luc. 11:13). Je Biblia bakóyaná josʼin tsakasenkao Jeobá je choʼndale nichxin kjoatse, xi xʼin kao xi yánchjín, nga koanmele kisixále kʼoa nga kitjosonle josʼin mele Niná. Kataʼyala kʼaa choa̱ kʼoa si̱kjaʼaitsjeen jósʼin koasenkaoná tsanda ñá je Jeobá nga kuitjosonná josʼin mele.

5. Jmé xi bakóyaná kʼiani kʼoa josʼin tsakʼaile xá je Moisés.

⁵ Jé Jeobá tsakasenkao Moisés nga tsakʼasjentjai je naxinandá Israel. Kʼiáni nga kui xá kitsjoale. A kʼiaa nga jekisakoyale “ngayije kjoachjine xi tsʼe chjota egipcios” (Hech. 7:22-25). Mai. Kʼiaa kitsjoale xá je Jeobá kʼianga ndʼé koan kʼoa nga nangitokon koan (Hech. 7:30, 34-36). Kʼoa tsakasenkao nga nʼiojin koan nga ya kichokasejna ngixko̱n chjotaxá xi tsakatéxoma ya Egipto (Éx. 9:13-19). Jmé xi bakóyaná kʼiani kʼoa josʼin tsakʼaile xá je Moisés. Kui bakóyaná nga je Jeobá jé tsjoále xá ʼyani xi kʼoasʼin fikao yaole josʼin mele kʼoa xi je sínʼiotʼa (Filip. 4:13, TNM).

6. Jmé xi bakóyaná josʼin kisichjén Jeobá je Barzilái nga tsakasenkao je David.

⁶ Kʼianga jenkjín siento nó jaʼato, jé Barzilái kisichjén Jeobá nga tsakasenkao je David. Kʼianga kitokachjinga je David kao chjotale, nga kitjenngike je Absalón, xi tile koanni, nʼio kijtale, koanbaole kʼoa koanfatile. Ningalani jechjotajchínga je Barzilái, je kao xi kjaʼaísa chjota, kikaole je David jmeni xi koanchjénle. Ninga jejchínga je Barzilái alikui kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín tikoa̱n sixánile je Jeobá. Nda chjota koan kʼoa kitsjoaa jme xi tjínle nga tsakasenkao je choʼndale Niná xi nganʼio koanchjénle (2 Sam. 17:27-29). Jmé xi bakóyaná choa̱ jebi. Tojotjín nóná, je Jeobá koaanle sichjénná nga kuinyakoaa je ndsʼee xi tjío jngo tjíjtsa Sonʼnde xi ñʼai male nga sokóle jme xi machjénle  (Prov. 3:27, 28; 19:17). Ningalani tsín kʼoakoa̱nná nga ñaki ñá kjuinkaolee tsa jmeni, koaan kʼoee tao̱n xi kʼoasʼin machjén nga bʼainganʼiole je ndsʼee kʼianga nganʼio machjénle (2 Cor. 8:14, 15; 9:11).

7. 1) Jósʼin kisichjén Jeobá je Simeón. 2) Ánni nga sínʼioni tokoán je kjoanda xi tsakʼaile je Simeón.

⁷ Je Jeobá kʼoakitsole jngo chjotajchínga xi Simeón tsakʼin xi ya Jerusalén tsakʼejna nga títjonkjoanla skoe̱ je Mesías nga kjesa biyajin. Nʼiojin tsakasenkao je Simeón jmeni xi kitsole Jeobá nga̱ nkjín nó nga kiskoyale nga kjoaʼaí je Mesías. Je Jeobá kisichikontʼain nga kisʼele kjoamakjain kʼoa nga kiskoya. Ñandia, kʼianga je nganʼiotsjele Niná tsakándiaale, je Simeón ki ya yo̱ngo̱ kʼoa yaa tsabe je Jesús. Kʼoa jé kisichjén Jeobá nga tongini kʼoakitso nga je Jesús xi Cristo koa̱n (Luc. 2:25-35). Tsakui nichxin tsín titsabeni je Simeón nga kitsoyason je Jesús, ninga kʼoalani, kitsjoaa kjoanda nga je kisichjén Jeobá nga tongini kinchja̱ya xi tʼatsʼe Cristo. Kʼoa ngisaa titse kjoanda sʼe̱ngánile kʼianga jekoatexoma je Jesús i̱ Sonʼnde nga koa̱nchikontʼain ngatsʼi je chjota xi koatio nga kʼia (Gén. 22:18). Ñá kʼoati bʼailee kjoanda je Jeobá nga títsjoáʼndená nga tinixálee.

8. Jósʼin koa̱n sichjénná je Jeobá.

⁸ Kʼianga siglo 1, jngo chjota xi José tsakʼin, kitsjoaʼnde nga je Jeobá kisichjén (Hech. 4:36, 37). Bernabé kitsole je pastro, xi “ʼndíle kjoanijekon” sʼin tsoyanile je jaʼaínle, kuijin kʼoasʼin kitsjoajaʼaínnile nga nʼio koanle kisinʼio kon xi ngikʼa. Tobʼelañá, kʼianga chjotale Cristo koan je Saulo, nʼio nkjín je chjotale Cristo xi tsín kisichrianle, nga̱ be nga chjotale Cristo kitjenngike. Tonga je Bernabé kitsjoanganʼiole. Kitsjoajin kjoanda je Saulo nga tsakʼainganʼiole (Hech. 9:21, 26-28). Xijekoanni, je chjotajchínga xi tsakatio ya Jerusalén kisʼejinle nga tjíosíkinroajen kon je chjotale Cristo xi Antioquía tsʼe, naxinandá xi nchja̱ni Siria. Kʼoa jé Bernabé kisikasén nga kitsjoanganʼiole. Je Biblia kʼoatso nga kisinʼiojin kʼianga kʼoakitsole nga kixi katafitʼale Niná (Hech. 11:22-24). Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je Jeobá kʼoati koasenkaoná nga si̱nʼioá kon je ndsʼee xi kjoa tjíofaʼatojin, jolani je xi xínkjín kisicha. Kʼoa koaan nga kuinókjoalee kʼoa tsa kjuinnixatʼaa je xi chʼin tjínle kʼoa xi ba tjío kon. A tiyondañá nga kʼoasʼin sichjénná je Jeobá joni Bernabé (1 Tes. 5:14).

9. Jmé xi bakóyaná josʼin tsakasenkao Jeobá je ndsʼee xi Vasily ʼmi.

⁹ Kataʼyala josʼin tsakasenkao Jeobá jngo ndsʼee xi Vasily ʼmi nga ngisa nda kitjosonle je xá xi kjinele. Kʼianga 26 nóle, chjotajchínga sʼin tsakʼejna, tonga kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga kjesa tíjnandajin josʼin koasenkao je ndsʼee xi kjoa faʼatojin. Je xi tsakasenkao kui je Skuela jña nichjine je ndsʼee xi xá kjinele kʼoa kao je ndsʼee xi chjotajchínga sʼin tjío, xi ngisa tjínle kjoafaʼaitsjen. Tsakʼénele yaole nga kʼoakisʼin jme xi tsakʼinyale. Tobʼelañá, jngoo xo̱n tsakʼétʼa jmeni xi mele sʼin. Nga jekʼoakisʼin nga jngó jngó koya xi tsakʼétʼaxo̱n, tsakasenkao nga kitjosonle je xá xi kisʼenele. Itso: “Nʼio tsjoa bʼé tokoan ndʼaibi jme xi tsín tso tokoan nga kʼoasʼian ngasʼa. Nda sʼe tokoan kʼianga basenkaona je Jeobá nga masjaina je texto xi koasenkao je ndsʼee kʼoa tsa tichjaa”. Ndsʼe, kʼiatsa kʼoasʼiaon jokisʼin je Vasily kʼoa tsa tiyondao nga je Jeobá sichjénno, jé sichjineno nga kuitjosonno tojme xá xi sʼe̱neno ya jinjtín.

10. Jmé xi kisʼin je Abigaíl, kʼoa jmé xi bakóyaná je choa̱le.

¹⁰ Nganʼio koanchjénle je David kao chjotale jokjitse nga kitokachjingale je rey Saúl. Kʼoa ñandia kʼianga je chjotale David kui kisijéle tsojmi xi ma chine je chjota israelita xi Nabal tsakʼin. Kitso kon nga kisijé nganʼio nga̱ jé kisikuinda je barréle Nabal ya ʼndekixí. Tonga chjota jebi ngʼakon koan kʼoa tsín jme xi kitsjoale. Je David nʼio koanjtile kʼoa tsakʼejnanda nga koaisíkʼien je Nabal kao ngatsʼi xi tjío ya niʼyale (1 Sam. 25:3-13, 22). Tonga je chjoónle Nabal, xi Abigaíl tsakʼin, nda kisikjaʼaitsjen kʼoa nʼiojin koan nga kikonle je David. Kʼoa nga kisatejin, kʼoakitsole nga tsín kjoa katabajngile yaole. Ngasin nganda kʼoakitsole nga tosa je Jeobá katabʼéndajin kjoa jebi. Jmeni xi kitso je Abigaíl tsakasenkao je David kʼoa koanchoyale nga je Jeobá kisikasén chjoón jebi (1 Sam. 25:23-28, 32-34). Je Abigaíl nangitokon koan, nʼiojin koan kʼoa nʼio koanle kisikjaʼaitsjen. Tikʼoasʼinni ndʼaibi, je tichjaa xi tjínle kjoankjíntokon koaanle je sichjén Jeobá nga tsjoánganʼiole je familiale kao je jtín (Prov. 24:3; Tito 2:3-5).

11. Jmé xi kisʼin je xtiyánchjínle Salum, kʼoa ʼyáni xi kui choa̱ fitjenngi ndʼaibi.

¹¹ Nga jesiento nó jaʼato, nkjín chjota kisichjén Jeobá nga kisʼendaya je xjáo xi kjindai Jerusalén, kʼoa kʼoati kitsjoanganʼio je xtiyánchjínle Salum (Neh. 2:20; 3:12). Ningalani chjotatítjon koan je Salum, kao kjoatsjoa kitsjoanganʼio je xtiyánchjínle ninga xkón koanchon kʼoa ninga tsín choa ñʼai tíjna je xá xi kisʼin (Neh. 4:15-18). Alikui kʼoakisʼin joni je chjota tecoíta xi xángʼa kisʼele, nga tsín koanmele kisixá (Neh. 3:5). Si̱kjaʼaitsjenla jokji tsjoa kisatio kon kʼianga to 52 nichxin koanjngoni nga kisʼendaya je xjáo xi kjindai Jerusalén (Neh. 6:15). Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, je tichjaa kao kjoatsjoa tsjoánganʼio nga sʼenda kʼoa nga sʼendaya je ndʼia xi machjén nga ʼyaxkón Jeobá. Nga tsjoánganʼio, nga kao kjoatsjoa síxá kʼoa nga kixi fitʼale Jeobá, kʼoasʼin majngoni je xá.

12. Tojo kisʼin je Tabita, jósʼin koa̱n sichjénná je Jeobá.

¹² Jé Jeobá tsakasenkao je Tabita nga kui xá xi ndatjín kisʼin kʼoa nga tsakasenkao je xi nganʼio machjénle, ngisaa je xi ʼndíyánchjínkʼan (Hech. 9:36). Nga nʼio nda chjota koan kʼoa nga tsakasenkao xi kjaʼaí, nʼio ba kisatio kon je chjotale Cristo kʼianga kʼien. Tonga tsjoani kisatio ijngokʼa kon kʼianga kisikjaʼáyanile je pastro Pedro (Hech. 9:39-41). Jmeni xi kisʼin je Tabita kui bakóyaná nga koa̱n kuinyakoaa ngatsʼiaa je ndsʼee, ni sʼa xtiaa kʼoa ninga jejchíngaa (Heb. 13:16).

13. Jósʼin tsakasenkao Jeobá jngo tichjaa xi Ruth ʼmi, kʼoa jótso tichjaa jebi.

¹³ Kʼianga sʼa xti je tichjaa xi Ruth ʼmi, kui xi koanmele nga misionera koa̱n. Nga kʼia, tosíkʼabí je tratado nga xki̱ ndʼia xki̱ ndʼia. Itso: “Nʼio tsjoake̱ koan nga kʼoakisʼian”. Tonga je tichja jebi soa koanle kʼoa ñʼai koanle nga tsakjákaonajmíni chjota je Énle Niná. Ninga kʼoalani, je Ruth precursora regular koan kʼianga 18 nóle. Kʼiaa ki ya Skuela xi tsʼe Galaad nga nó 1946, kʼoa yaa kikakóyason ya Hawái kao Japón. Je Jeobá kʼoasʼin kisichjén nga kitsoyasonle chjota xi ya tsʼe je énnda chjotse. Kʼianga jeme 80 nó títsoyason, je Ruth itso: “Jé Jeobá títsjoánganʼiona kʼoa tíbasenkaona nga tsín tisoa manina. Je Jeobá koaanle sichjén toʼyani xi je sínʼiotʼa”.

14. Tojo tso Efesios 3:16, 17, jmé xi koa̱n sʼiaan tsa mená nga sichjénná je Jeobá.

¹⁴ Jokji nga tífaʼato nichxin, je Jeobá nkjín koya josʼin tísíchjén je choʼndale. Kʼoa ñá, jósʼin sichjénná je Jeobá. Kui xi kuitsoni jokji kʼoénelee yaoná (tʼexkiai Efesios 3:16, 17). * Tsa tiyondaa nga si̱xálee Jeobá, jé koasenkaoná nga kao kjoatsjoa koakoyasoán, nga koa̱nná nda koakoyaa, nga koa̱nná si̱nʼioá kon xi ngikʼa, nga nda si̱xá, nga koa̱njinná josatío kon xi ngikʼa kʼoa tsa jmesani xi koa̱n sʼiaan nga kuitjoson josʼin mele.

15. Tojo tso 1 Timoteo 4:12, 15, jmé xi koa̱n sijéle Jeobá je xi sʼa xti.

¹⁵ Tsa jetíkason nóli, koaan nga ngisasa tse si̱xálai Niná. Tobʼelañá, nʼio machjén ya jinjtín je ndsʼee xi koa̱n nga siervo ministerial sʼin sixá kʼoa tsa jmesa xá xi koa̱n sʼin. Nkjín jtín jñani ngisa nkjín mani je xi chjotajchínga sʼin tjío tikʼoajinni je siervo ministerial. A koaan nga ngisasa kʼoainganʼiui ya jinjtín. Tjínkʼa je ndsʼee xi i̱ tso: “To publicador mena koa̱n”. Tsa kʼoatisʼin nikjaʼaitsjain kʼoatʼinlai je Jeobá nga katabasenkaoli nga koa̱nmeli siervo ministerial sʼin si̱xái kʼoa kʼoatʼinlai nga katatsjoánganʼioli nga si̱xálai jokji tjen kuicho nganʼioli (Ecl. 12:1). Nʼio machjén je nganʼioli (tʼexkiai 1 Timoteo 4:12, 15). *

16. Jmé xi koa̱n si̱jélee je Jeobá, kʼoa ánni.

¹⁶ Je Jeobá koaanle ñá sichjénná nga kuitjoson josʼin mele. Kuinga machjénsíni nga si̱jélee nga katabasenkaoná nga koa̱nmená nga si̱xálee kʼoa si̱jélee nganʼio nga kuitjosonná. Ni sʼa xtiaa kʼoa ni jejchíngaa, kʼoasʼin si̱chjén je nichxinná, nganʼioná, jmeni xi maná nʼia kʼoa kao tsojmi xi tjínná nga je Jeobá si̱xálee (Ecl. 9:10). Alikui kʼoaiʼndee nga kui kjoajkon sikinjená kʼoa alikui kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga tsín kuitjosonná je xá xi sʼe̱nená. Ni choa kʼoa ni tse jmeni xi sʼiaan, kui kjoanda tjínná ngatsʼiaa nga je Nʼainá Jeobá chʼasjengʼaa.