Ir al contenido

Ir al índice

KJOAʼMIYA XI CHOTʼAYA 41

KJOAJNDA 13 Choa̱ xi tsakʼéjnaná Cristo

Jmé xi bakóyaná jokisʼin Jesús je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna i̱ Sonʼnde nga jejaʼáyanile

Jmé xi bakóyaná jokisʼin Jesús je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna i̱ Sonʼnde nga jejaʼáyanile

“Ñachan nichxin Jesús koantsennile pastrole, kʼoa tsakjákao xi tʼatsʼe kjoatéxomale Niná” (HECH. 1:3).

XI TÍNCHJA̱NI

Jósʼin koa̱n chjénngilee je Jesús jokisʼin je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna i̱ Sonʼnde kʼianga jejaʼáyanile.

1, 2. Jméni xi koan kʼianga tjíofi chjotatjenngile Jesús ya ndiaa Emaús.

 KʼIANGA jekinikʼien Jesús nga 16 sá nisán nga nó 33 nʼio kitsokjon ngatsʼi chjotatjenngile. Kʼoa jao mani xi ya ndiaa Emaús ki, naxinandá jebi 11 kilómetro kjin tíjnanile Jerusalén, kui tjíofáoyani nga tsínni kuitjoson ngayeje xi kinokjoani tʼatsʼe Mesías. Tonga likuini be jmeni xi jeme kʼoakoa̱n.

2 Kʼianga tjíofi ya ndiaa Emaús, ñatjen kitsjen jngo chjota kʼoa tsakʼéyanajmíle jmeni xi koan. Kʼoa je chjota jebi kui tsakjákaonajmíni tʼatsʼe “Moisés kao ngatsʼi chjota xi kinchja̱ya tʼatsʼe Niná”. Kitsoyale nga tjínnele kjoañʼai kjoaʼa kʼoa ni̱kʼien je Mesías. Tonga kʼianga jekicho ya Emaús, kʼiaani tsabe nga jeni Jesús xi ñatjen tjen. Nʼiojin tsjoa kisatio kon kʼianga tsabe nga tíjnakonni je Jesús (Luc. 24:​13-35).

3, 4. 1) Jótjín kʼa tsʼatsenle Jesús je chjotale kʼianga jejaʼáyanile (Hechos 1:3). 2) Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi.

3 Nkjín kʼa tsʼatsenle Jesús je chjotatjenngile je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna i̱ Sonʼnde kʼianga jejaʼáyanile (tʼexkiai Hechos 1:3). a Ba tjío kon kʼoa tjíotsokjón tsakai je chjotatjenngile, tonga kʼianga jekisinʼio kon Jesús tsjoani kisatiole kʼoa nʼiojin koan nga kitsoyasonle chjota je Énle Niná. b

4 Koasenkaoná tsanda ñá nga chótʼayajiaan jmeni xi koan je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna Jesús i̱ Sonʼnde kʼianga jejaʼáyanile. I̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajiaan josʼin tsakasenkao Jesús je chjotale nga kui nichxin. Xi títjon, kisinʼiojin. Xi majaoni, tsakinyakao nga ngisa nda koanjinle je Énle Niná. Kʼoa xi majanni, kisikatíondaa nga kuitjosonle je xá xi sʼin nga koa̱nskanni. Nga jngó jngó koya chótʼayajiaan jchañá jósʼin chjénngilee je Jesús.

JÓSʼIN KʼOAINGANʼIOLEE XÍNGIAA

5. Ánni koanchjénnile nga ʼya xi kisinʼiojin je chjotatjenngile Jesús.

5 Koanchjénle nga ʼya xi kisinʼiojin je chjotatjenngile Jesús, nga̱ tjínkʼa xi totaon tsaʼya nga chjotatjenngile Cristo koan (Juan 9:22). Kʼoa tjínkʼa xi kisikatío ndʼiale, je xínkjín kao negocio xi tjínle kʼianga je Jesús kitjenngile (Mat. 19:27). Kuinga kʼoakisʼinni nga̱ koankjainle nga je Jesús je Mesías xi tíchoyale (Mat. 16:16). Tonga kʼianga jekinikʼien je Jesús alikui tijme kjoachoya kisʼenile kʼoa nʼio ba kisatio kon.

6. Jmé xi kisʼin je Jesús kʼianga jejaʼáyanile.

6 Kʼianga kinikʼien Jesús ba kisatio kon je chjotatjenngile, kʼoa je Jesús koanjinle nga toxá ba sa̱tíoni kon, tonga tsín tsakuijin xi tsonile nga tsínle kjoamakjain. Kuinga kisinʼioni kon je chjotatjenngile nga tikuini nichxin kʼianga jaʼáyale. Kʼianga tsʼatsenle Jesús je María Magdalena yaa tíjna jñani kisʼeñe Jesús (Juan 20:​11, 16). Kʼoa tojosʼin sa jekanikʼaxkiaa, tsʼatsenle je xi jao mani chjotatjenngile xi tjíofi ya ndiaa Emaús. Kʼoati tsʼatsenle je pastro Pedro (Luc. 24:34). Jmé xi bakóyaná jokisʼin je Jesús. Kataʼyala jokoan kʼianga tsʼatsenle je María Magdalena.

7. Jméni xi tísʼín je María kʼianga tsabe je Jesús kʼoa jósʼin tsakasenkao (Juan 20:​11-16; kʼoati chótsenlai sén xi faʼaitʼa).

7 (Tʼexkiai Juan 20:​11-16). c Kʼianga 16 sá nisán, jngo jtín ma yánchjín xi chjotatjenngile Jesús ma xi tanjio ki jñani kisʼeñe Jesús (Luc. 24:​1, 10). Yaa tjenjinle yánchjín jebi je María Magdalena. Tonga tokijnakjitiani je tsjó jñani kisʼeñe Jesús, kuinga kjitʼanangi kikʼéyanajmínile je Pedro kao Juan. Kʼoa je Pedro kao Juan tokjoan kikotseen jñani kisʼeñe je Jesús. Kʼianga tsabe nga tokijnakjitiani je tsjó kini ndʼiale. Tonga je María yaala tsakʼejna nga kiskiʼndá. Ningalani tsín tsabe je María Magdalena, je Jesús tsabe nga tíkjiʼndá kʼoa koanmele kisinʼio kon, kuinga tsʼatsennile kʼoa nʼio tsjoa tsakʼé kon jmeni xi kitsole. Kʼoakitsole nga katafikonle ndsʼe̱ Jesús kʼoa nga kʼoakatatsole nga jejaʼáyanile (Juan 20:​17, 18).

Jé Jesús chjenngilee kʼianga kuenta nʼia kʼoa nga bʼainganʼiolee je xi ba tjío kon (Chótsenlai párrafo 7)


8. Jósʼin chjénngilee Jesús.

8 Jósʼin chjénngilee je Jesús. Kʼiaa nga kuinyakoaa je ndsʼee nga tosi tonda je Jeobá sixále. Kuenta sʼiaan jmé kjoa tjíofaʼatojin, ngasin nganda kuinóʼyalee kʼoa si̱jinlee yaoná jotjío kon. Je tichjaa xi Jocelyn ʼmi kʼieen ndichja, kʼoa itso: “Nkjín sá nga nʼio ba kisʼe tokoan”. Tonga ñandia nga jngo ndsʼee kao chjoónle kʼoakitsole je tichjaa jebi nga katafikonle ya niʼyale. Je tichjaa tsakʼéyanajmíle jotjín kon, kʼoa je ndsʼee kao chjoónle ngasin nganda kinrʼoéle kʼoa kʼoakitsole nga nʼio chjí bekon je Jeobá. Je tichjaa itsosa: “Nʼio ba tjín tokoan nga kʼia kʼoa tsín tiʼbeña josʼian. Kʼoakisʼe tokoan joni tsa ya ndáchikon tíkangindá, tonga jé ndsʼee kisichjén Jeobá nga tsakʼasjentjaina, nga̱ tsakinyakaona nga nda kisʼe ijngokʼani tokoan kʼoa tosi tonda koanmena nga je Jeobá kisixále”. Tsa mená kuinyakoaa je ndsʼee ngasin nganda kuinóʼyalee nga kʼoeyanajmíná jotjío kon. Kʼianga jejchaa jmeni xi makjáojinle, koaan kuinyakoaa kʼianga tosi tonda je Jeobá sixále (Rom. 12:15).

KUINYAKOAA XÍNGIAA NGA NGISA NDA KATAMAJINLE ÉNLE NINÁ

9. Jméni xi tsabe Jesús nga chasale je chjotatjenngile, kʼoa jósʼin tsakasenkao.

9 Je chjotatjenngile Jesús koankjainle jotso Énle Niná kʼoa kisitjoson (Juan 17:6). Tonga tsín koanchoyale ánni nga jo ché sʼin kinikʼienni je Jesús. Je Jesús koanjinle nga tjínle kjoamakjain je chjotale kʼoa nga tsjoake Niná, tonga kʼoati tsabe nga chasale nga koa̱njinle jotso je Énle Niná, kuinga tsakasenkaoni nga katamachoyale (Luc. 9:​44, 45; Juan 20:9). Kataʼyala jósʼin tsakasenkao Jesús nga jao chjotatjenngile xi tjíofi ya ndiaa Emaús.

10. Jméni xi kisʼin Jesús nga koanjinle je chjotatjenngile nga nkjín koya én xi tongini kinokjoa kitjoson kʼianga kinikʼien (Lucas 24:​18-27).

10 (Tʼexkiai Lucas 24:​18-27). d Kʼianga tsakjákaonajmí Jesús je chjotatjenngile alikui tokjoan kʼoakitsole tsa jeni xi tífákaonajmí. Tosaa tjín xi kiskonangile nga tsabe jósʼin síkjaʼaitsjen kʼoa jótjío kon. Kʼoa kʼianga jetsakʼéyanajmíle josʼin síkjaʼaitsjen, kui Énle Niná tsakʼangini nga kitsoyale nga nkjín koya én xi tongini kinokjoa jekitjoson. e Nga̱ je chjotale kui tjíokoyale tsakai nga je Jesús kʼoasjentjai nga chjota romano kjinentsja. Kʼoa nga tiʼa kʼiani, kʼoati kitsoyale je chjotale xi ngikʼa jósʼin kitjoson je én xi tongini kinokjoa (Luc. 24:​33-48). Jméni xi bakóyaná jebi.

11, 12. 1) Jmé xi bakóyaná josʼin kisichjén Jesús je Énle Niná kʼianga tsakakóya (kʼoati chótsenlai sén xi faʼaitʼa). 2) Jósʼin tsakasenkao xi kitsoyale Biblia je Nortey.

11 Jósʼin chjénngilee je Jesús. Kʼianga tiʼmiyalee jngo chjota, nda si̱kjaʼaitsjeen jmeni xi chjónangilee ánni nga jchañá josʼin síkjaʼaitsjen kʼoa jotjín kon (Prov. 20:5). Kʼianga jejchaa josʼin síkjaʼaitsjen alikui koa̱n nga ñá kʼoakʼuínlee jmeni xi sʼin. Tosa koakoyalee jósʼin koasjai je texto xi koasenkao kʼoa kuisenkoaa nga katasíkjaʼaitsjenjin jósʼin sichjén je kjoafaʼaitsjen xi tsjoá Biblia. Kataʼyala josʼín jngo ndsʼee xi Nortey ʼmi, xi Ghana tsʼe.

12 Xjaʼaonjngo nóle kʼianga kiskotʼaya Énle Niná je Nortey, tonga koanjtike je xínkjín. Jméni xi tsakasenkao nga tosi tonda kiskotʼaya Énle Niná. Je xi tsoyale Biblia kui kisichjén capítulo 10 xi tsʼe Mateo nga kʼoakitsole nga toxá koa̱njtikeniná je chjota nga chjotale Cristo koaan. Je Nortey itso: “Kʼianga koanjtikena je xíngia, kʼiaa koanjinna nga ñaki Énle Niná xi tikotʼaya”. Je xi tsoyale Biblia kui tsakakóle jmeni xi tso Mateo 10:16 nga kʼoakitsole nga tjínnele nda si̱kjaʼaitsjeen jmeni xi kuixoán kʼoa josʼiaan. Kʼoa kʼoakitsole nga nda katasíkjaʼaitsjen jmeni xi kuitsole xínkjín nga kuitsoyale tʼatsʼe Niná. Je Nortey kisʼenngindá kʼoa kui xi koanmele nga precursor koa̱n, tonga je nʼaile kui xi koanmele nga ya Universidad koai. Je xi tsoyale Biblia alikui je kʼoakitsole jmeni xi tjínnele kisʼin. Tosaa kui kʼoakitsole nga katasíkjaʼaitsjenjin jósʼin sichjén je kjoafaʼaitsjen xi tsjoá Biblia. Jósʼin kichomani nga kʼoasʼin kitsʼainganʼiole je Nortey. Precursor regular koan, tonga je nʼaile tsakʼaontjenngile. Je Nortey itsosa: “Ñaki tjínjngoo tokoan nga kui xi ndatjín kʼoakisʼian”. Kʼianga binyakoaa xi kjaʼaí nga ngisa nda majinle jotso Énle Niná kʼoasʼin binyakaoñá nga nʼio satío kjoamakjainle (Efes. 3:​16-19).

Jé Jesús chjenngilee kʼianga binyakoaa je xi ʼmiyalee nga sítjoson jmeni xi bakóya Biblia (Chótsenlai párrafo 11) i


KʼUÍNYALEE JE NDSʼEE NGA TSESA XÁ KATASʼENELE YA JINJTÍN

13. Jméni xi kisʼin Jesús kʼianga tosi tonda kataʼmiyason kʼianga jekini ya ngʼajmi (Efesios 4:8).

13 Kʼianga tsakʼejna Jesús i̱ Sonʼnde nʼio nda kisitjoson je xá xi tsakánele Nʼaile (Juan 17:4). Tonga alikʼia nga i̱ kitso: “Tsa mena nga nda kuitjo xá jebi tjínnele nga ansoa kʼoasʼian”. Je xi jan nó basen kitsoyason kʼoati kitsoyale chjotatjenngile jósʼin kuitsoyale Énle Niná je chjota kʼoa jósʼin sikuinda je choʼndale Jeobá. Ningalani tjínkʼa chjotale Jesús xi kje kantejin nóle, be nga kuitjosonle je chjotatjenngile je xá xi tsakánele (tʼexkiai Efesios 4:8). f Ñatjen kitsoyason je Jesús kao chjotatjenngile kʼianga tsakʼejna i̱ Sonʼnde. Ninga kʼoalani, tosi tonda kitsoyale kʼianga kjesa fijin ya ngʼajmi ánni nga koa̱nnile sitjoson je xá xi sʼe̱nele. Kataʼyala jósʼin kitsoyale Jesús.

14. Jósʼin kitsoyale Jesús je chjotatjenngile je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna i̱ Sonʼnde kʼianga jejaʼáyanile (kʼoati chótsenlai sén xi faʼaitʼa).

14 Ningalani kʼoakitsokixile Jesús je chjotatjenngile jñani machjén nga sindaya yaole ngasin nganda tsakjákaonajmí. Tobʼelañá, nga tjínkʼa xi tsín koankjainle nga jaʼáyanile, ngasin nganda tsakjákaonajmí nga kʼoakitsole nga tsín jao katabatío kon (Luc. 24:​25-27; Juan 20:27). Kʼoakitsole nga katabinyakao xi kjaʼaí kʼoa nga tsín tao̱n nʼio katasímekon (Juan 21:15). Kʼoati kitsole nga tsín yaole katasíngósonkao kao josʼin tjíosíxále Niná xi ngikʼa (Juan 21:​20-22). Kʼoa kʼianga tsín nʼio nda koanjinle jotjínni xi tʼatsʼe Chjotaxále Niná, kisikixiyanda kʼoa kʼoakitsole nga kui ngisa katatsjoále kjoandosin nga katatsoyason (Hech. 1:​6-8). Jmé xi bakóyale je xi chjotajchínga sʼin tjío jokisʼin je Jesús.

Jé Jesús chjenngilee nga binyakoaa je ndsʼee nga ngisa tse xá sʼenele jinnaxinandále Niná (Chótsenlai párrafo 14)


15, 16. 1) Jósʼin skénngi choa̱le Jesús je xi chjotajchínga sʼin tjío. 2) Jósʼin tsakasenkao je kjoafaʼaitsjen xi tsakʼaile Patrick.

15 Jósʼin skénngi xi chjotajchínga sʼin tjío jokisʼin je Jesús. Kʼiaa nga kuitsoyale xá je ndsʼee, ninga je xi sʼa xti, ánni nga ngisasa tse xá sʼe̱nenile nga jekoa̱nni. g Je xi chjotajchínga sʼin tjío kuenta sʼín nga tsín tobeyeje je ndsʼee jme xá xi sʼenele kʼoa nga tjínnele sa̱kóyale. Ngasin nganda bakóyale nga kuitjosonle je xá xi sʼe̱nele, nga nangitokon koa̱n kʼoa nga kuinyakao xi kjaʼaí (1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Ped. 5:5).

16 Jngo ndsʼee xi Patrick ʼmi alikui ndʼé koan kʼianga sʼa ʼndí kji kʼoa toxkia tsakjákao je ndsʼee kao tichjaa. Ñandia tsakjákaonajmí jngo xi chjotajchínga sʼin tíjna. Kʼoakitsokixile nga tsín nda tísʼín, tonga ngasin nganda tsakjákao. Je Patrick itso: “Tsjoale kjoanda je ndsʼee nga tsakjákaonajmína, nga̱ tsín nda sʼe tokoan nga kjaʼaí ndsʼee bʼaile je xá xi mena tsakai. Tonga nga jetsakjákaonajmína ndsʼee, koanjinna nga tjínnele nangitokon koa̱n kʼoa nga tsjoake̱ koa̱n je ndsʼee ʼndele nga tokui koasje nga xá sʼe̱na ya jinjtín”. Nga jekoanni, chjotajchínga sʼin tsakʼejna je Patrick ya jinjtín kʼianga kichole 23 nó (Prov. 27:9).

17. Jósʼin tsakakó Jesús nga be nga kuitjosonle chjotatjenngile je xá xi tsakánele.

17 Je Jesús kui xá tsakánele je chjotatjenngile nga kuitsoyason kʼoa nga koakoyale Énle Niná je chjota (chótʼai nota xi tsʼe estudio xi faʼaitʼa Mateo 28:20). Tsakui nichxin kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín kuitjosonle je xá xi kisʼenele. Tonga je Jesús be nga kuitjosonle, kuinga i̱ kitsonile: “Josʼin xá kisikasénna Nʼainá, kʼoatisʼinni sikasénno nga an” (Juan 20:21).

18. Jósʼin skénngile Jesús je xi chjotajchínga sʼin tjío.

18 Jósʼin skénngi xi chjotajchínga sʼin tjío jokisʼin je Jesús. Je xi chjotajchínga sʼin tjío be nga tjínnele tsjoáxále xi kjaʼaí, kʼoa nga tjínnele kuitsoyale josʼin kuitjosonle je xá xi sʼe̱nele (Filip. 2:​19-22). Tobʼelañá, koaan kʼoakuitsole je xi sʼa xti nga katabinyakao nga matsje ya Ndʼia jña chotʼayá kʼoa tsa jmesa xá xi tjín. Je xi chjotajchínga sʼin tjío tjíojngoo kon nga nda sitjoson je xá xi sʼenele je ndsʼee kʼoa bakóyale jme xá xi sʼin. Jngo ndsʼee xi tochriansʼa nga chjotajchínga sʼin tíjna, xi Matthew ʼmi, kʼoatso nga tsjoále kjoanda je ndsʼee xi jekjoatsele nga chjotajchínga sʼin tjío kʼianga bakóyale xá xi tjín ya jinjtín, kʼoa nga tjíojngo kon xi chjotajchínga sʼin tjío nga nda sitjoson je xá xi bánele. Je Matthew itso: “Kʼoatsona je xi chjotajchínga sʼin tjío nga toxá tsín nda bitjoson sakʼoaniná je xá xi sʼenená, kʼoa tsoyana jósʼian xi ngindia”. h

19. Jméni xi sʼiaan.

19 Je xi ngi ñachan nichxin tsakʼejna Jesús i̱ Sonʼnde kʼianga jejaʼáyanile kitsoyale je chjotatjenngile, kitsjoanganʼiole, kʼoa kitsoyale jósʼin kuitjosonle je xá xi tsakánele. Ñaki kʼoakʼoé tokoán nga chjénngilee je Jesús (1 Ped. 2:21). Tijé koasenkaoniná nga chjénngilee, nga̱ i kitso: “An tijnakaono nga jon ngantsjai nichxin, saʼnda nga kjoetʼa sonʼndebi” (Mat. 28:20).

KJOAJNDA 15 Chʼa̱sjengʼaa je ʼNdítjonle Jeobá

a Hechos 1:3: “Kʼia nga jetsakjaʼá kjoañʼai, Jesús tsakakóle yaole nga tíjnakon. Li tokʼoakji nkjín kjoa xi tsakakó, nga ñaki kʼoatjín nga tíjnakon. Ñachan nichxin Jesús koantsennile pastrole, kʼoa tsakjákao xi tʼatsʼe kjoatéxomale Niná”.

b Je xi ño Evangelio kao xi kjaʼaísa libro xi tsʼe Biblia kʼoatso nga nkjín kʼa tsʼatsenle Jesús je chjotale kʼianga jejaʼáyanile, jolani María Magdalena (Juan 20:​11-18); xi kjaʼaísa yánchjín (Mat. 28:​8-10; Luc. 24:​8-11); jao chjotatjenngile (Luc. 24:​13-15); kao Pedro (Luc. 24:34); ngatsʼi pastrole, tonga tsín Tomás nga kʼia (Juan 20:​19-24); ngatsʼi pastrole kʼoa kao Tomás (Juan 20:26); ñato chjotatjenngile (Juan 21:​1, 2); xi tsʼato 500 chjotatjenngile (Mat. 28:16; 1 Cor. 15:6); je Santiago, xi ndsʼe̱ koanni (1 Cor. 15:7); ngatsʼi pastro (Hech. 1:4); nga ya tjío pastrole ya chrian Betania (Luc. 24:​50-52). Tsakui nichxin tsʼatsensale Jesús chjotale tonga tsa tsín kisʼetʼaxo̱n (Juan 21:25).

c Juan 20:​11-16: “Tonga je María tíjna nditsin. Tíkjiʼndá ya tʼatsjó. Kʼia nga tíkjiʼndá tsakasennia, kiskotsensʼen tsjóle Jesús. 12 Tsabe jao ánkje xi najñochxoa yʼakjá, jngo xi tíjna ya jko̱, jngo xi tíjnangi ndso̱ko̱ jña nga kisʼeñai yaole Jesús. 13 Ánkje kʼuikitsole María: Chjoón, ánni tichjiʼndásíni. María kitsole: Kikao je Naina. Likui ʼbe jña nga tsakájna. 14 Kʼia nga jekʼoakitso, kisikʼófaya. Tsabe Jesús nga ya tíjna, tonga likui be tsa je Jesús. 15 Jesús kitsole: Chjoón, ánni tichjiʼndásíni. ʼyáni xi bijnyisjai. María kisikjaʼaitsjen, jela choʼnda xi síxájin tsojmintje, kitsole: Señor, tsa ji kʼinkoai, kʼoatʼinnái jña nga ji tsakajnai. An kjuíkoa. 16 Jesús kinchja̱le: María. Kʼia kisikʼófaya María, kitsole: Raboni, xi Maestro tsoni”.

d Lucas 24:​18-27 (TNM): “Je xi Cleofas ʼmi, i kitsole: A tsí Jerusalén tsi, a kuinga tsín tjínjinnili jmeni xi koan. 19 Kʼiaa i̱ kitsole Jesús: Jméni xi koan. Je chjotale i kitso: Je xi koantʼain Jesús, xi chjota nazareno, jmeni xi kitso kʼoa jokisʼin tsakakó ngixko̱n Niná kao ngixko̱n chjota nga tʼatsʼe Niná kinchja̱ya. 20 Je chjotatítjonle naʼmi kao chjotaxá yá tsakátʼa nga kisikʼien. 21 Tonga jinjin kui kichoyalaijin tsakai nga je kʼoasjentjai naxinandá Israel. Kʼoa jejan nichxin tjínle nga kinikʼien. 22 Tjínkʼa yánchjín xi kʼoati chjotatjenngile Jesús ma xi tanjio ki jñani tíjna tsjó, 23 kʼoa nga tsín ya kijna yaole Jesús nga kicho, kʼoakitsonajin nga ánkje tsabe xi kʼoakitsole nga tíjnakon Jesús. 24 Kʼiaa ki kʼa xi ñatjen tiyuijin ya jña tíjna tsjó, kʼoa tsabe nga tsín ya kijna yaole Jesús tojo kitso je yánchjín. 25 Kʼiaa i̱ kitsole Jesús: Jó tochinio kʼoa ánni nga tsín makjainnino ngayeje xi kitso je chjota xi kinchja̱ya tʼatsʼe Niná. 26 A tsí tsa tjínnele tsakjaʼá kjoañʼai Cristo kʼoa kʼia kitjojeya. 27 Kʼiaa kitsoyale jmeni xi tso Énle Niná xi tʼatsʼe, tsakʼétsʼiakaokjoanni Moisés kao ngatsʼi chjota xi kinchja̱ya tʼatsʼe Niná”.

e Tsa mesali jchai josʼin kitjoson je én xi tongini kinokjoa tʼatsʼe Mesías, chótʼai ya jw.org jñani tso: “¿Prueban las profecías de la Biblia que Jesús fue el Mesías?”.

f Efesios 4:8: “Je Niná kʼuikitso: Nkjín mani xi tjíotʼanʼio xi kikao kʼia nga kimingʼa, kʼoa kitsjoale kjoatjao chjotasonʼnde”.

g Tjínkʼa je ndsʼee xi chjotajchínga sʼin tjío xi kʼia tjoejin nga 25 nóle nga superintendente xi tsʼe circuito ma. Tonga je ndsʼee jebi tjínnele nga jenʼio nda be je xá xi kjinele nga chjotajchínga sʼin tjío.

h Yaa koa̱nsjaisaná kjoafaʼaitsjen jósʼin kuinyakoaa je ndsʼee xi sʼa xti nga ngisasa tse xá sʼe̱nele ya jinjtín ya Xo̱n xi Bájinkonná xi tsʼe agosto 2018, página 11 kao 12, párrafo 15 saʼnda 17, kʼoa kao Xo̱n xi Bájinkonná xi tsʼe 1 sá abril nó 2015, página 8 saʼnda 18.

i XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Je ndsʼee basenkao xi títsoyale Biblia nga síkjaʼaitsjenjin jmeni bakóya Biblia, kʼoa chjota jebi bʼétsao je tsojmi xi síchjén nga bʼasje navidad.