Tjínkʼa xi kjonangi
Jókji ngʼa koan je xjáo xi kisasejnajchxo xo̱ntjoale yo̱ngo̱ xi tsakʼénda Salomón
Je xjáo xi kisasejnajchxo ya yo̱ngo̱ yaa koanjngokao xo̱ntjoale kʼoa yaa jaʼasʼenni naʼmi nga kicho ya ʼNdetsje. Jókji ngʼa koan kʼoa jókji teya koan xjáo jebi. Je Biblia Traducción del Nuevo Mundo xi tíkijna tongini nga nó 2023 itso tsakai ya 2 Crónicas 3:4: “Je xjáo xi séjnandai ya xo̱ntjoa kʼoati kji teya koan jokji teya je ndʼia, 20 xkó teya koan kʼoa 120 ngʼa koan”. Tjínkʼa Biblia xi kʼoati tso nga 120 xkó ngʼa koan. Kuijin xi tsonile nga 53 metro ngʼa koan xjáo jebi.
Je versículo jebi kisʼendaya kʼianga nó 2023 ya Traducción del Nuevo Mundo kʼoa ndʼaibi itso: “20 xkó ngʼa koan”. Xi tsonile 9 metro ngʼa koan xjáo jebi. a Kataʼyala ánni nga kisʼendayasíni texto jebi.
Ya 1 Reyes alikui síkʼaxki̱ jokji ngʼa koan je xjáo xi kisasejnajchxo ya xo̱ntjoale yo̱ngo̱. Tobʼelañá, ya 1 Reyes 6:3 je Jeremías kui bʼéyanajmí jokji teya kʼoa jokji ndo koan je xjáo jebi, tonga tsín kʼoatso jokji ngʼa koan. Kʼoa je capítulo xi fisani, kui ngisa bʼéyanajmí jmesani xi kisatio ya yo̱ngo̱, jolani Xjoa̱nandá xi mar fundido ʼmi, xi kisatioson xjoa̱nandá kao nga jao ki̱cha̱ xi kixinyandai ya xo̱ntjoale yo̱ngo̱ xi cobre koanndani (1 Rey. 7:15-37). Tsa tsʼatolani 50 metro ngʼa koan je xjáo xi kisasenjchxo ya xo̱ntjoale yo̱ngo̱ tokuijin ngisa nʼio koantsen tikʼoajinni je yo̱ngo̱. Kʼoa je Jeremías alikui kʼoakitso tsa kʼoakisʼe. Nga jesiento nó jaʼato, je chjota judío xi kui kiskotʼayason alikui kʼoakitso tsa ngisa ngʼa kisʼe je xjáo xi kisasenjchxo ya xo̱ntjoale yo̱ngo̱ xi tsakʼénda Salomón.
Je chjota xi kui kotʼayason kʼoatso nga tsín 120 xkó ngʼa koan xjáo xi kisasenjchxo ya xo̱ntjoale yo̱ngo̱. Nga̱ tsakʼoalani kisʼe tsínjin kichokjoale nga kisasen je xjáo. Nichxin kjoatse la̱jao̱ koanchjén kʼoa ladrillo koanchjén nga kisʼenda ndʼia, kʼoa tsakui kisʼenda je xjáo xi nʼio ngʼa kjoan tjínnele nʼio tejin koan ya ngitotsʼin kʼoa sa nrʼoe sa nrʼoe koankjoan nga tsakin, tojo koankjoan je xjáo xi kixinyandai ya xo̱ntjoale yo̱ngo̱ xi kisatio ya Egipto. Tonga tsín kʼoasʼin tsakʼénda Salomón je yo̱ngo̱. Je chjota xi kui kotʼayason kʼoatso nga tsʼato jao metro basen tejin koan, kʼoa je chjota xi Theodor Busink ʼmi, xi kui kotʼayason jokoankjoan ndʼia ngasʼa, itso: “Nga kʼoakji tejin koan je xjáo tsínjin koan kisasenjna tsa 120 xkó ngʼa koan”.
Alikuijin ndasʼin kichji ijngokʼa 2 Crónicas 3:4 kʼianga xin xo̱n kichjitʼa. Ningalani 120 tso xi faʼaitʼa je xo̱njchá xi kjio, 20 xkó tso xi faʼaitʼa ya Códice alejandrino, xi jejngo jmi basen nó tjínle nga kitjo, kao je Códice ambrosiano, xi jejngo jmi kao ño siento nó tjínle nga kitjo, kʼoa je xo̱n jebi kʼoati ʼyale nga ñaki Énle Niná xi faʼaitʼa. Ánni nga kʼoakoanni je texto xi tsʼe 2 Crónicas 3:4 nga kjaʼaí kisʼeni. Tsakui nichxin kuinga me mangóson josʼin matsen nga chji kʼianga én hebreo je xi siento tso kao xi xkó tso. Kʼoa nga jekjaʼaí xo̱n kichjitʼa ijngokʼa tsakui nichxin to tsʼantjaiyajin ʼndele nga 20 xkó sʼe̱ tsa 120 kisʼe.
Ningalani ndatjín nga koa̱njinná jokjoan kisʼe je yo̱ngo̱ xi tsakʼénda Salomón, xi ngisa chjíle kuinga koa̱njinná nga kui kitsoyanile josʼin tiʼyaxkoán Jeobá ndʼaibi. Bʼailee kjoanda Jeobá nga kʼoasʼin tiʼyaxkoán josʼin mele kʼoa nga ñatjen tiʼyaxkoán ngatsʼiaa xi choʼndale maa (Heb. 9:11-14; Apoc. 3:12; 7:9-17).
a Je nota xi yʼa versículo jebi itso: “Je xo̱njchá xi kjio 120 tso, tonga kʼoati tjínkʼa xo̱njchá xi 20 xkó tso”.