1, 2. 1) Jmé xá xi nʼio chjíle kisʼenele je Salomón. 2) Jméni xi koankjáojinle je David.

JÉ Salomón kiskoejin Jeobá nga je katabʼénda jngo yo̱ngo̱ ya Jerusalén. Kui yo̱ngo̱ jebi xi ngisasa nʼio tsaʼyale kʼoa xi nʼio chjíle nga kisʼenda. Niʼya jebi nʼioje kisʼe kʼoa nʼio tsaʼyale ngakjijnda naxinandá. Tonga je xi ngisa chjíle kuinga ya tsaʼyaxkón je Jeobá ya niʼya jebi (1 Crón. 22:1, 5, 9-11).

² Je rey David alikui jao kisʼe kon nga je Jeobá koasenkao Salomón, tonga koankjáojinle nga sʼa xti je Salomón kʼoa nga kje nʼio tse kjoafaʼaitsjen tjínjinle. A kisʼele kjoanʼiojin Salomón nga kisitjoson je xá xi kisʼenele nga kʼoenda je yo̱ngo̱. Axo tsín kuitjosonle xá jebi nga sʼa xti kʼoa nga kjesa tjínjinle kjoafaʼaitsjen. Kʼianga ndasʼin kuichomani jmeni xi sʼin je Salomón, tjínnele nʼiojin koa̱n.

3. Jósʼin tsakasenkao je Salomón nga nʼiojin koan je David.

³ Je Salomón nʼiojin nda kitjenngi je choa̱le nʼaile nga nʼiojin koan. Kʼianga sʼa xti je David, kisikʼieen je cho̱toán xi kikao tsakai je barréle nʼaile (1 Sam. 17:34, 35). Kʼoati nʼiojin koan nga kiskan kao je chjota xi Goliat  tsakʼin, jé Niná tsakasenkao David nga koan kisikʼien chjotakjoajchán jebi (1 Sam. 17:45, 49, 50).

4. Ánni nga tjínnenile nʼiojin koan je Salomón.

⁴ Alikui jao tjínná nga je David xi koan tsakasenkao Salomón nga kisʼele kjoanʼiojin kʼoa nga koan tsakʼénda je yo̱ngo̱ (tʼexkiai 1 Crónicas 28:20). * Kʼiatsa tokui kini Salomón nga tsín kuitjosonle je xá xi kisʼenele alikuijin koan tsakʼénda je yo̱ngo̱. Kʼoa likuijin nda kisʼin tsa tsín kisitjoson je xá xi kisʼenele.

5. Ánni nga machjénsíniná nga nʼiojin koaan.

⁵ Tojo koan je Salomón, ñá kʼoati machjénná nga je Jeobá koasenkaoná nga nʼiojin koaan ánni nga kuitjosonniná je xá xi tíbánená. Kuinga kui chótʼayajinsíñá je choa̱le chjota xi tsakakó kjoanʼiojin nichxin kjoatse. Kʼianga kui chótʼayajiaan, machjén nga si̱kjaʼaitsjenjiaan jósʼin koakoá kjoanʼiojin kʼoa nga si̱tjosoán je xá xi kjinená.

6. Ánni nga tokʼoamaniná jokji kjoanʼiojin tsakakó je José.

⁶ Si̱kjaʼaitsjenla jokji kjoanʼiojin tsakakó José nga tsín kisijyo kʼianga kʼoakitsole je chjoónle Potifar nga katabajnakao. Koanjinjinle nga nʼio tse kjoa kuichomani tsa tsín kʼoasʼin jmeni xi tsakʼinle. Tonga tsakakó kjoanʼiojin kʼoa tsín kisijyo (Gén. 39:10, 12).

7. Tʼeyanajmí jósʼin tsakakó nga nʼiojin koan je Rahab (chótsenlai sén xi fitsʼiani kjoaʼmiya jebi).

⁷ Kataʼyala josʼin tsakakó nga nʼiojin koan je Rahab, jngo chjoón xi ya naxinandá Jericó tsakʼejna. Kʼianga jao chjota israelita kichokotsenché ya naxinandále, chjoón jebi jé Jeobá kisinʼiotʼa yaole kʼoa tsakasenkao je chjota xi kicho ya niʼyale nga kisikatíoʼma (Jos. 2:4, 5, 9, 12-16). Koankjainle nga jé Jeobá Niná xi kixi kʼoa nga je chjota israelita tsjoále je naxinandá. Kuinga tsín ʼya xi kitsokjonnile, ninga je reyle Jericó kʼoa kao chjotale. Kʼianga nʼiojin koan je Rahab, kitjontjaile yaole kʼoa kao familiale (Jos. 6:22, 23).

8. Jósʼin tsakinyakao je pastro je kjoanʼiojin xi tsakakó je Jesús.

⁸ Je pastrole Jesús kʼoati tsakakó nga nʼiojin koan. Tsabee jokji kjoanʼiojin tsakakó je Jesús kʼoa kui xi tsakinyakao nga kʼoati kisʼin tsanda je (Mat. 8:28-32; Juan 2:13-17; 18:3-5). Kʼianga kʼoakitsole je chjota saduceo nga tsín tikui katabakóyani xi tʼatsʼe Jesús, je pastro alikui kisitjoson (Hech. 5:17, 18, 27-29).

9. Jósʼin basenkaoná 2 Timoteo 1:7 nga nʼiojin maa.

⁹ Je José, Rahab, Jesús kʼoa kao pastro ñaki kʼoatsakatío kon nga kui kʼoakisʼin xi ndatjín. Xi tsakinyakao nga nʼiojin koan kuinga je Jeobá kisinʼiotʼa yaole. Ñá kʼoati kjoa bitjatojiaan kʼoa machjénná nga nʼiojin koaan, kuinga tjínneniná nga je Jeobá si̱nʼiotʼaa yaoná (tʼexkiai 2 Timoteo 1:7). * Jaola koya kataʼyaa jñani machjén nga koakoá kjoanʼiojin. Ya yaniʼyaná kʼoa kao ya jinjtín.

10. Ánni machjénni nga nʼiojin koa̱n je xti.

¹⁰ Je xti nʼio tse kjoa faʼatojin kʼoa machjénle nga nʼiojin koa̱n ánni nga kixi koaitʼanile je Jeobá. Je choa̱le Salomón nʼio nda kuinyakao. Je Salomón tsakakó kjoanʼiojin kʼianga kui kiskoejin xi ndatjín kʼoa nga tsakʼénda je yo̱ngo̱. Ningalani je xi xijchá ma koa̱n koandiaale je ʼndíxtile, tonga tjín jmeni xi nʼio tjínle kjoandosin xi toje xti tjínnele skoéjin (Prov. 27:11). Tjínnele skoéjin ʼyáni xi miyole koa̱n, jmé kjoasʼetsaojin xi skoéjin kʼoa jméni xi sʼin nga tsje sʼin koaikao yaole, kʼoa kʼiáni nga koaisʼenngindá. Machjén nga nʼiojin koa̱n nga kui skoéjin xi ndatjín, nga̱ je Na̱i tsín sasénle jebi, kontra tíjnale Niná kao kjoatéxomale.

11, 12. 1) Jósʼin tsakakó nga nʼiojin koan je Moisés. 2) Jósʼin koa̱n skénngi je xi sʼa xti je choa̱le Moisés.

¹¹ Xi nʼio machjén, kuinga skoéjin je xti jmeni xi sʼin nichxin xi nroaján. Tjínkʼa naxinandá jñani  kjoanʼio sʼenele je xti nga katafi ya universidad kʼoa nga kui xá katabásjai jñani nda kuinjele tao̱n. Kʼoa tjín ʼnde jñani nʼio ma̱ tjíosíjchá yaole chjota kʼoa je xti kui nʼio síkjaʼaitsjen josʼin kuinyakao yaniʼyale nga nda koatio. Kʼiatsa kui kjoa jebi tibitjatojin, tikjaʼaitsjain je choa̱le Moisés. Je Moisés yaa koanjchínga ya niʼyale tsotile faraón, koanjin kui kitjenngi nga nʼio ngʼa xá sʼe̱le kʼoa nga nyiná koa̱n tsakai. Tsakui nichxin je chjota egipcio xi kisijchá, xi tsakakóyale kʼoa kao chjotachjine xi kitsjoale kjoafaʼaitsjen tsakʼénele nga kui katafitjenngi je kjoanyiná xi tjín ya Egipto. Tonga je Moisés alikui kʼoakisʼin, tosaa kiskoé kjoanʼiojin nga je Niná kisixále. Kʼianga jekitjoni ya Egipto, ñaki jé Jeobá kisinʼiotʼa yaole (Heb. 11:24-26). Je Niná kisichikontʼain nga kʼoakisʼin kʼoa nichxin xi nroaján nʼio tse kjoanichikontʼain sʼe̱le.

¹² Kʼianga kui choa̱le Moisés fitjenngi xi sʼa xti, nga toje Niná síxále kʼoa nga kui títjon síkatío je Chjotaxále Niná, nʼio tse kjoanichikontʼain sʼele. Je Jeobá basenkao nga sokóle je tsojmi xi machjénle yaniʼyale. Kʼianga siglo 1, je Timoteo ñaki to xále Niná kisʼin kʼianga sʼa xti, ji kʼoati koa̱n kʼoasʼiain * (tʼexkiai Filipenses 2:19-22). *

13. Jósʼin tsakasenkao nga nʼiojin koan jngo tichjaa.

¹³ Kataʼyala tʼatsʼe jngo tichjaa xi ya Alabama (Estados Unidos) tsʼe. Tichjaa jebi koanchjénle nga nʼiojin koan nga kʼoasʼin tsakʼéndajin nga ngisa tse sixále je Niná. Itso: “Ñaki to soantsjai koanna. Nʼio ñʼai koanna nga tsakjakaonajmía je xi bichó ya Ndʼia jña chotʼayá. Kʼoa nga xinyasoan ñaki tsín tso tokoan nga sikjanetʼa xo̱ntjoale je chjota xi tsín ʼbexkoan”. Je xijchále tichjaa jebi kao ndsʼee xi kjaʼaí tsakinyakao nga kichotjenngi nga precursora regular sʼin kisixá. Je tichjaa itso: “Je sonʼndele Na̱i ñaki tokui kʼoatsoná nga ngisa ndatjín nga ya universidad koanngían, nga nʼio kataʼyaná, nga katasʼená tao̱n kʼoa kao tsojmi xi kjaʼaísanile. Tonga me tsín ʼya xi bichótjenngi ngayeje jebi, nga̱ me tongatsʼi chjota nga síkjáojin kʼoa nga kjoañʼai batiojin. Kʼianga Jeobá tisixále kʼoa nga tíbitjosonna je xá xi tisʼian, nʼio tsjoa tísʼe tokoan”.

14. Kʼiáni machjén nga nʼiojin koa̱n je xi xijchá ma.

¹⁴ Je xi xijchá ma, tjínnele nga kʼoati nʼiojin koa̱n. Tobʼelañá, tsakui nichxin jekʼoasʼin tjínndajinle kʼiani nga kotʼayajtín ya niʼyale, nga fitsoyason kʼoa nga fi kjoajtín, tonga tsa je naile kʼoakuitsole nga ngisasa tse katasíxáson nga kui nichxin, machjén nga nʼiojin koa̱n nga mai kuitso ngantsjai nga kʼoakʼuínle. Kʼiatsa kʼoasʼin, nʼio nda choa̱ koatiole je xtile. Xi ijngosani, tsakui nichxin tjínkʼa xijchá xi tsín tsjoáʼndele xtile nga kui kʼoasʼin jmeni xi sʼín je xtile ndsʼee xi kjaʼaí. Jósʼin xijchá jebi tsakui chjónangile ánni nga tsín tsjoáʼndenile je xtile nga jme xi sʼín. Tjínnele nga kao kjoanʼiojin kʼoakuitso ánni nga tsín tsjoáʼndeni.

15. Jósʼin kuinyakao je xi xijchá ma jmeni xi tso Salmo 37:25 kao Hebreos 13:5.

¹⁵ Je xi xijchá ma kʼoati bakó kjoanʼiojin kʼianga binyakao je xtile nga ngisa nda katasíxále Niná. Tsakui nichxin tjín xijchá xi tsín tso kon nga kʼoatsole xtile nga precursor sʼin katasíxá, nga ya katafitsjoánganʼio jñani ngisa machjén xi tsoyason, tsa ya Betel koaisíxá, tsa ya jña sʼenda Ndʼia jña chotʼayá kʼoa tsa jmesa niʼya xi sʼenda ya jinnaxinandále Niná. Tsakui nichxin kʼoasʼin síkjaʼaitsjen xijchá jebi nga tsín tikuinyakaoni je xtile kʼianga jekoa̱njchínga. Tonga tsa nda síkjaʼaitsjen xijchá jebi, koakojin kjoanʼiojin kʼoa sʼe̱jinle kjoamakjain nga Jeobá sitjoson jmeni xi tso (tʼexkiai Salmo 37:25; * Hebreos 13:5 *). Kʼianga nda choa̱ batío  je xi xijchá ma, binyakao je xtile nga nʼiojin ma kʼoa nga je Jeobá sínʼiotʼa yaole (1 Sam. 1:27, 28; 2 Tim. 3:14, 15).

16. 1) Jméni xi tjíosʼín kʼa je xijchá nga tjíobinyakao je xtile nga ngisa nda katasíxále Niná. 2) Jósʼin tjíobinyakao je xti je nganʼio xi tsjoále xijchále.

¹⁶ Kataʼyala jokisʼin jngo ndsʼee xi Estados Unidos tsʼe, jósʼin tsakinyakao xtile nga ngisa nda kisixále Niná. Itso: “Kʼianga kjesa ma fijin kʼoa nga kjesa ma nchja̱jin je xtinajin, jechjakaonajmínijin jokji tsjoa sʼe tokoán nga precursor sʼin nixá kʼoa nga bʼainganʼioá ya jinjtín. Kʼoa ndʼaibi, mele nga kʼoasʼin sixá. Kʼianga bʼénele yaole nga bichótjenngi nga Niná síxále kui xi binyakao nga tsín ya tsaoya je che̱n xi batíobasen je Na̱i kʼoa nga kui ngisa kuenta sʼín jmeni xi nʼio chjíle, nga je Jeobá sixále”. Ijngo ndsʼee xi jao mani xtile, itso: “Nʼio nkjín xijchá xi nʼio síkʼayale nichxin kʼoa nʼio síkjeyale tao̱n je xtile, nga katakotʼayasa, nga síská kʼoa tsa josasʼin kʼoetsaojin. Tonga je xi ngisa ndatjín kuinga kuisenkoaa je xti nga katasímiyo je Jeobá. Nʼio tsjoa tjío tokuijin nga tjíobichótjenngi je xtinajin nga ngisa tse tjíosíxále Niná”. Alikui jao tjínná nga je Jeobá sichikontʼain je xijchá xi binyakao je xtile nga je síxále.

17. Tikʼaxki̱ kʼai, kʼiáni machjén nga koakoá kjoanʼiojin ya jinjtín.

¹⁷ Kʼoati machjén nga koakoá kjoanʼiojin ya jinjtín. Tobʼelañá, je xi chjotajchínga sʼin tjío, jé bʼéndajin kjoa xi sʼe ya jinjtín kʼiatsa ʼya xi nʼio ai jée bajngi, kʼoa binyakao je ndsʼee xi sokóchʼinle. Tjínkʼa xi ya yandoyá tsjoá estudio kʼoa yaa batío je kjoajtín. Xi ijngosani, je tichjaa xi tjíotoje ngisaa tjínle ʼnde nga tse sixále Jeobá, koaan precursora sʼin sixá, tsa ya koaitsjoánganʼio jña ngisa machjén xi tsoyason, tsa ya tsjoánganʼio ya Departamento Local de Diseño y Construcción kʼoa tsa solicitud kʼoenda nga koa̱n koai je Skuela xi síchjine je xi bakóyason tʼatsʼe Chjotaxále Niná. Kʼoa saʼnda koaan koai je Skuela xi tsʼe Galaad jña nichjine misionero.

18. Jósʼin koa̱n koako kjoanʼiojin je tichjaa xi jekoanjchínga.

¹⁸ Ngatsʼiñá nga tjaoná je tichjaa xi jekoanjchínga xi tjío ya jinjtín kʼoa bʼaiñá kjoanda nga ya  tjío. Kjoaixi nga tsín tikʼoamanile nga kʼoakji síxále Niná jokisʼin ngasʼa, tonga tojo tjíobakó nga tjínle kjoanʼiojin kʼoa nga binyakao je jtín (tʼexkiai Tito 2:3-5). * Tobʼelañá, tsa je xi chjotajchínga sʼin tjío kʼoakuitsole tichjaa jebi nga katafákaonajmí je tichjaa xi sʼa xti, tʼatsʼe jokji chjíle nga ndakjoan najño chʼakjá, tichjaa jebi kjoanʼiojin machjénle nga ngasin nganda kʼoakuitso josʼin bʼakaotʼale je xi kjaʼaí jokjoan najño xi chʼakjá (1 Tim. 2:9, 10). Nʼio binyakao je jtín kʼianga bakó kjoatsjoacha kʼoa nga mandosinle je xi ngikʼa je tichjaa xi jekoanjchínga.

19. 1) Jósʼin koako kjoanʼiojin je ndsʼee xi jekisʼenngindá. 2) Jósʼin binyakao je ndsʼee xi jekisʼenngindá jmeni xi tso Filipenses 2:13 kao 2 Corintios 4:7.

¹⁹ Je ndsʼee xi jekisʼenngindá kʼoati tjínnele koako kjoanʼiojin. Kʼoa kʼoati machjén nga sixá. Je jtín ngisaa sʼele nganʼio kʼianga tjíonda je ndsʼee jebi nga kʼoasʼin jme xá xi sʼenele (1 Tim. 3:1). Tonga tjínkʼa xi tsín tso kon nga xá sʼe̱nele ya jinjtín. Tsakui nichxin kui síkjaʼaitsjen nga tsín nda kisʼin ngasʼa kʼoa kuinga kʼoasʼin síkjaʼaitsjenni nga tsín bakinle nga siervo ministerial koa̱n kʼoa tsa chjotajchínga sʼin koatio ya jinjtín. Kʼoa tsa kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tsín kuitjosonle jme xá xi sʼenele. Kʼiatsa kʼoasʼin nikjaʼaitsjain, jé Jeobá koasenkaoli (tʼexkiai Filipenses 2:13; * 2 Corintios 4:7 *). Tikjaʼaitsjain je choa̱le Moisés. Je kʼoatisʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín kuitjosonle je xá xi tsakánele Jeobá (Éx. 3:11). Tonga jé Jeobá tsakasenkao nga nʼiojin koan kʼoa nga kitjosonle je xá xi kisʼenele. Kʼiatsa kʼoati machjénli nga nʼiojin koai̱n, tʼetsʼoalai Jeobá nga katabasenkaoli kʼoa nyaon nyaon tʼexkiai je Biblia. Kʼoati koasenkaoli nga si̱kjaʼaitsjenjin je choa̱le chjota xi tsakatio nichxin kjoatse xi tsakakó kjoanʼiojin. Xi ijngosani, koaan kʼoakʼuínlai je xi chjotajchínga sʼin tjío nga katabasenkaoli, kʼoa kʼoatʼinlai nga tijnandai nga si̱tjosuin kʼiatsa jme xá kʼoaili. Kʼoaʼmilee je ndsʼee xi jekisʼenngindá nga nʼiojin katama kʼoa nga nʼio katasíxá ya jinjtín.

20, 21. 1) Jméni xi kitsole David je Salomón. 2) Jméni xi koa̱n kʼoéjngolee tokoán.

²⁰ Je rey David kʼoakitsole je Salomón nga je Jeobá koasenkao josaʼnda nga koa̱njngole je yo̱ngo̱ (1 Crón. 28:20). Je Salomón kuijin kisikjaʼaitsjenjin jmeni xi kitsole je nʼaile, kʼoa kuijin xi tsakasenkao ninga sʼa xti kʼoa ninga kje nʼio tse kjoafaʼaitsjen tjínjinle. Nʼiojin koan Salomón kʼoa kisixá. Jé Jeobá tsakasenkao nga ñato nó basen koanjngonile je yo̱ngo̱ xi tsakʼénda.

²¹ Tojosʼin tsakasenkao Salomón, je Jeobá kʼoati koasenkaoná tsanda ñá nga nʼiojin koaan kʼoa nga kuitjosonná je xá xi kjinená ya yaniʼyaná kʼoa kao ya jinjtín (Is. 41:10, 13). Kʼiatsa ñaki kao kjoanʼiojin si̱xálee Jeobá, koaan kʼoéjngoaa tokoán nga sichikontʼainná ndʼaibi kao nichxin xi sʼa nroa. Kuinga kʼoasʼiansíñá jokitso je David, nga kitso: “Nʼiojin katamai, [...] kʼoa kʼoatʼiain xá jebi”.