Ir al contenido

Ir al índice

KJOAʼMIYA XI CHOTʼAYA 39

A tjítʼa jaʼaínli ya libro “xi tsʼe kjoabijnachon”

A tjítʼa jaʼaínli ya libro “xi tsʼe kjoabijnachon”

“Jngo libro kichji ya ngixko̱n jñani kisʼetʼa jaʼaínle je xi tsokjónke Jeobá” (MAL. 3:16).

KJOAJNDA 61 Tangínkʼinyason testigole Jeobá

XI TÍNCHJA̱NI a

Jokji tífaʼato nichxin, je Jeobá tíbʼétʼa jaʼaínle chjota ya libro “xi tsʼe kjoabijnachon” (Chótsenlai párrafo 1, 2)

1. Tojo tso Malaquías 3:16, jmé libro xi kijnale Jeobá kʼoa jmé xi tjítʼa.

 JE Jeobá jejmi nó tjínle nga jngo libro tíbʼétʼa jaʼaínle chjota. Tsʼee títjon Abel kisʼetʼa libro jebi, je chjota xi títjon kixi kitʼale Niná (Luc. 11:50, 51). b Jokji tífaʼato nó sa nkjín sa nkjín jaʼaín tíbʼétʼa Jeobá ya libro jebi kʼoa jenkjín millón jaʼaín tjíotʼa. Ya Biblia kjaʼaí kjaʼaísʼin nchja̱jaʼaínle libro jebi, jolani “libro”, “xo̱n xi tsʼe kjoabijnachon” kʼoa “xo̱nle kjoabijnachon”. I̱ kjoaʼmiya jebi libro “xi tsʼe kjoabijnachon” sʼin si̱kʼaxkiaa (tʼexkiai Malaquías 3:16; c Apoc. 3:5; 17:8).

2. ʼYá tsʼe jaʼaín xi tjíotʼa je libro xi tsʼe kjoabijnachon, kʼoa jmé xi sʼiaan nga ya sʼe̱tʼa jaʼaínná libro jebi.

2 Libro jebi yaa tjíotʼa jaʼaínle ngatsʼi xi je Jeobá bexkón kʼoa xi tsjoake jaʼaínle. Kui kjoachoya tjínle nga koa̱n koatio ngantsjai nichxin tsa i̱ Sonʼnde kʼoa tsa ya ngʼajmi. Yaa sʼe̱tʼa jaʼaínná libro jebi tsa nda kuiyoaa ngixko̱n Jeobá kʼoa tsa koa̱nkjainná nga je Jesús tsakʼéchjíntjainá (Juan 3:16, 36). Ngatsʼiñá nga mená nga ya katasʼetʼa jaʼaínná.

3, 4. 1) Kʼiatsa ya tjítʼa jaʼaínná ndʼaibi je libro xi tsʼe kjoabijnachon, a kui xi tsonile nga to jekoa̱n kuiyoaa ngantsjai nichxin. 2) Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi kao xi fisani.

3 A kui xi tsonile nga to jekoa̱n kuiyoaa ngantsjai nichxin kʼiatsa ya tjítʼa jaʼaínná ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Yaa tsoyaná xi tʼatsʼe jebi jokitsole Jeobá je Moisés tojosʼin faʼaitʼa ya Éxodo 32:33: “Je xi tíbajngijée ngixkoan, sichajonña ya librona”. Kui xi tsonile nga koa̱n cha̱jon je jaʼaín xi tjítʼa libro jebi, joxi jngoyanile nga yálapi tísichjén Jeobá nga tíbʼétʼa je jaʼaín xi ya tjíotʼa (Apoc. 3:5). Machjén nga tosi tonda ya katasʼetʼa jaʼaínná ya libro jebi josaʼnda nga tondiaa kʼoetʼa Jeobá joni tsa ñaki ndájín skíni.

4 Tsakui nichxin nkjín koya jmeni xi tsín majinná xi tʼatsʼe jebi. Jolani, jótso je Biblia tʼatsʼe xi ya tjíotʼa jaʼaínle je libro xi tsʼe kjoabijnachon kʼoa tʼatsʼe xi tsín ya tjíotʼa. Kʼiáni sʼe̱le kjoabijnachon xi tsínkʼia fetʼa je xi ya tjíotʼa jaʼaínle. Jókoa̱nni chjota xi jekʼien xi tsín tsabe tʼatsʼe Jeobá. A tjíotʼa jaʼaínle ya libro jebi. Kui tʼatsʼe jebi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi kao kjoaʼmiya xi fisani.

ʼYÁ TSʼE JAʼAÍN XI TJÍOTʼA JE LIBRO

5, 6. 1) Tojo tso Filipenses 4:3, ʼyáni xi ya tjíotʼa jaʼaínle je libro xi tsʼe kjoabijnachon. 2) Kʼiáni nga tondiaa ya sʼe̱tʼa jaʼaínle.

5 ʼYá tsʼe jaʼaín xi tjíotʼa libro jebi. Nga koa̱njinná xi tʼatsʼe jebi, aon koya tjínni chjota xi si̱kʼaxkiaa. Tjínkʼa xi ya tjíotʼa jaʼaínle je libro xi tsʼe kjoabijnachon kʼoa tjínkʼa xi mai.

6 Je xi títjon si̱kʼaxkiaa jé chjota xi toxá kitjoejinni nga ya koatexomakao Jesús ya ngʼajmi. Jeya tjíotʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Je pastro Pablo kʼoakitsole je chjotatjenngile Cristo xi Filipos tsʼe xi ñatjen kisixále Niná, nga jeya tjíotʼa je libro xi tsʼe kjoabijnachon je jaʼaínle xi toxá kitjoejinni nga ya koatexomakao Jesús ya ngʼajmi (tʼexkiai Filipenses 4:3). d Tonga tjínnele tosi tonda kixi koaitʼale Niná ánni nga tsín cha̱jonsíni jaʼaínle. Kʼoa nga sʼe̱choa̱ xi tofetʼani jetondiaa ya sʼe̱tʼa libro jebi je jaʼaínle, tsa kʼia nga tojeme kuiyá kʼoa tsa kʼia nga kjesa fitsʼiajin kjoañʼai xi nʼio tse (Apoc. 7:3).

7. Jósʼin basenkaoná Apocalipsis 7:16, 17, nga majinná kʼiáni nga tondiaa sa̱tíotʼa jaʼaínle chjotankjín ya libro xi tsʼe kjoabijnachon.

7 Je xi majaoni si̱kʼaxkiaa jé chjotankjín xi kjaʼaí barré ʼmile. Yaa tjíotʼa ndʼaibi je jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Kʼoa tojo yaa tjíotʼa jaʼaínle nga kjoaʼatojin tjínkon je Armagedón (Apoc. 7:14). Je Jesús kʼoakitso nga sʼe̱le “kjoabijnachon ngantsjai” chjota jebi, xi ya mangóson barré (Mat. 25:46). Tonga je xi kjoaʼatojin tjínkon Armagedón alikui tokjoan sʼe̱le kjoabijnachon xi tsínkʼia fetʼa. Joxi jngoyale to yálapila chjítʼani jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Je xi jngo jmi nó koatexoma Jesús jé sikuinda kʼoa koandiaale “jña títjo nandá xi tíjnakon”. Je xi sitjoson josʼin koandiaa Jesús kʼoa xi kixi sʼin jchatokon ngixko̱n Jeobá tondiaa yaa sa̱tíotʼa jaʼaínle je libro xi tsʼe kjoabijnachon (tʼexkiai Apocalipsis 7:16, 17). e

8. ʼYáni xi tsín ya tjíotʼa jaʼaínle je libro xi tsʼe kjoabijnachon, kʼoa jmé xi koa̱ntʼain.

8 Je xi majanni xi si̱kʼaxkiaa jé xi tindso sʼin ʼyale xi kʼia kjoeson nga kjoaʼaí Armagedón. Alikui ya tjíotʼa jaʼaínle je libro xi tsʼe kjoabijnachon. Je Jesús kʼoakitso nga tondiaa jchajin (Mat. 25:46). Jé Niná xi kʼoasʼin koanmele nga kʼoakitso Pablo nga tondiaa kuiyá chjota jebi (2 Tes. 1:9; 2 Ped. 2:9). Kʼoati ya maxki̱kao chjota jebi je chjota xi tjíobatio jokji tífaʼa nichxin xi toxá tjíosʼínni nga tjíobajngijée xi kao nganʼiotsjele Niná, kʼoati ñaki tondiaa kjoeson, alikui tikjoaʼáyanile (Mat. 12:32; Mar. 3:28, 29; Heb. 6:4-6). Xi fisani kui chótʼayajiaan tʼatsʼe xi jao jtín chjota xi kjoaʼáyanile i̱ Sonʼnde.

XI KJOAʼÁYANILE

9. Jñánile xi jao jtín chjota kjoaʼáyanile i̱ Sonʼnde, kʼoa ánni nga tsín mangósonni (Hechos 24:15).

9 Je Biblia jao jtín chjota síkʼaxki̱ xi kjoaʼáyanile i̱ Sonʼnde xi koa̱n koatio ngantsjai nichxin, je “chjota xi tjínle kjoakixi, kao chjotatsʼen” (tʼexkiai Hechos 24:15). f Je “chjota xi tjínle kjoakixi” jé xi kixi kitʼale Jeobá nga tsakatiokon. Je xi “chjotatsʼen” ʼmile jé xi tsín je Jeobá kisixále nga kjesa mʼejin, kʼoa me tongatsʼi nga tsín kʼoasʼin kikao yaole jotso kjoatéxomale Niná. Nga kjoaʼáyanile je “chjota xi tjínle kjoakixi, kao chjotatsʼen”, a kui xi tsonile nga jeya tjíotʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Nga koa̱njinná, jngó jngóla koya chótʼayajiaan xi tʼatsʼe jebi.

10. Ánni nga kjoaʼáyanile je “chjota xi tjínle kjoakixi”, kʼoa jmé kjoanda xi sʼe̱ kʼale (kʼoati chótsenlai jñani “Tjínkʼa xi kjonangi” tso, xi faʼaitʼa revista jebi xi kui nchja̱ni tʼatsʼe xi kjoaʼáyanile i̱ Sonʼnde).

10 Je xi mañoni si̱kʼaxkiaa jé “chjota xi tjínle kjoakixi”. Kʼianga kjesa mʼejin tokʼoa jeya tjíotʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon, kʼoa tsín kichajon jaʼaínle kʼianga jekʼien, nga̱ tojo tjínjinkon Jeobá. Je Biblia itso: “Niná ali Ninále xi kʼenjin, tonga tsʼe xi tjíokon, nga̱ ngatsʼi tʼatsʼe Niná tjíokon” (Luc. 20:38). Kui xi tsonile nga tojo ya tjíotʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon kʼianga jekjoaʼáyanile, jngoyanile joni tsa yálapi kichjitʼani jaʼaínle (Luc. 14:14). Tjínjinkʼa xi kjoaʼáyanile xi kui kjoanda sʼe̱le nga “chjotatítjon” sʼin koatio ngakjijnda Sonʼnde (Sal. 45:16).

11. Jméni xi tjínnele koa̱nle je xi “chjotatsʼen” ʼmile nga koa̱n sʼe̱tʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon.

11 Je xi maʼaonni si̱kʼaxkiaa jé xi “chjotatsʼen” ʼmile. Tsakui nichxin kuinga tsín nda kikaoni yaole nga tsín tsabe jotjínni kjoatéxomale Jeobá. Kuinga tsín ya tjíotʼani jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Tonga kʼianga sikjaʼáyanile Niná kui kjoanda sʼe̱le nga jekoai nichxin nga koa̱n sʼe̱tʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Je xi “chjotatsʼen” ʼmile tsee nganʼio koa̱nchjénle nga̱ tjínkʼa xi nʼio chʼao kisʼin nga kjesa mʼejin. Machjén nga sa̱kóyale nga kʼoasʼin koaikao yaole jotso kjoatéxomale Jeobá. Jé Chjotaxále Niná kʼoendajin josʼin sa̱kóyale chjota jebi.

12. 1) ʼYáni xi kuitsoyale je xi “chjotatsʼen” ʼmile. 2) Jmé xi koa̱nle je xi tsín sitjoson jme xi sa̱kóyale.

12 ʼYáni xi kuitsoyale je xi “chjotatsʼen” ʼmile. Jé kuitsoyale chjotankjín kao “chjota xi tjínle kjoakixi” xi kjoaʼáyanile. Jméni xi tjínnele sʼin je xi “chjotatsʼen” ʼmile tsa mele ya sʼe̱tʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Machjén nga tsjoátʼale yaole Jeobá kʼoa nga miyole koa̱n. Je Jesús kao xi ya koatexomakao nga juez koa̱n kuenta sʼin je xi “chjotatsʼen” ʼmile josʼin sindaya yaole (Apoc. 20:4). Tsa ʼyani xi tsín sitjoson jmeni xi sa̱kóyale kuiyá ninga jngo siento nóle (Is. 65:20). Je Jeobá kao Jesús be jotjío ni̱ma̱le chjota kʼoa tsín tsjoáʼnde nga ʼya xi sikitsón je sonʼnde chjotse (Is. 11:9; 60:18; 65:25; Juan 2:25).

XI KJOAʼÁYANILE TJÍN XI SʼE̱LE KJOABIJNACHON KʼOA TJÍN XI SʼE̱NDAJINLE KJOA

13, 14. 1) Jósʼin majinná tsakai jmeni xi kitso Jesús tojo tso ya Juan 5:29. 2) Jméni xi kuenta sʼiaan kʼianga kʼoéxkiaa texto jebi.

13 Je Jesús kʼoati kinchja̱ni je xi kjoaʼáyanile i̱ Sonʼnde, kʼianga i̱ kitso: “Kjoaʼaí hora nga kjuinrʼoé jta̱le ngatsʼi xi tjío ya tsjó kʼoa kuitjo: je xi nda kisʼin kjoaʼáyanile nga sʼe̱le kjoabijnachon, kʼoa je xi chʼao kisʼin kjoaʼáyanile nga sʼe̱ndajinle kjoa” (Juan 5:28, 29TNM). Jmé xi kinchja̱ni Jesús nga kʼoakitso én jebi.

14 Kʼoasʼin koanjinná tsakai nga kui kinchja̱ni Jesús jmeni xi sʼin je chjota kʼianga jekjoaʼáyanile. Nga tjínkʼa xi nda sʼin kʼoa tjínkʼa xi chʼao sʼin. Tonga kuenta sʼiaan nga tsín kʼoakitso Jesús nga tjín xi nda sʼin kʼoa tjín xi chʼao sʼin kʼianga jekjoaʼáyanile. Kui kinchja̱ni jmeni xi jekʼoakisʼin. I kitso: “Je xi nda kisʼin” kʼoa “je xi chʼao kisʼin”. Kui xi tsonile nga kʼia kʼoakisʼin nga kjesa mʼejin. Kixi tíjna jebi nga̱ ya sonʼnde chjotse alikui ʼya xi tjóʼndele nga chʼao sʼin. Je xi chjotatsʼen ʼmile kui xi chʼaotjín kʼoakisʼin nga kjesa mʼejin. Jmé xi kinchja̱ni Jesús nga kʼoakitso nga tjín chjota xi “kjoaʼáyanile nga sʼe̱le kjoabijnachon” kʼoa tjín chjota xi “kjoaʼáyanile nga sʼe̱ndajinle kjoa”.

15. ʼYáni xi “kjoaʼáyanile nga sʼe̱le kjoabijnachon”, kʼoa ánni.

15 Je chjota xi tjínle kjoakixi, xi tsonile, xi nda kisʼin kʼianga kjesa mʼejin, “kjoaʼáyanile nga sʼe̱le kjoabijnachon” nga̱ jeya tjíotʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Kui xi tsonile jebi nga je xi kjoaʼáyanile “xi nda kisʼin” xi nchja̱ni Juan 5:29, tijéni je xi “chjota xi tjínle kjoakixi” ʼmile xi nchja̱ni ya Hechos 24:15. Kʼoa jebi mangóson jmeni xi tso Romanos 6:7, nga i̱ tso: “Je xi kʼen, jetʼa jéele”. Kʼianga biya jngo chjota xi kixi fitʼale Niná chajin je jéele, tonga tsín síchajin Niná nga kixi fitʼale (Heb. 6:10). Kʼianga jekjoaʼáyanile chjota jebi tjínnele nga tosi tonda kixi koaitʼale Niná ánni nga tsín chajonni jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon.

16. Jósʼin tsoyanile nga “sʼe̱ndajinle kjoa” je xi kjoaʼáyanile.

16 Je xi chʼao kisʼin nga kjesa mʼejin, ningalani jekichajin jéele alikui tsakakó nga kixi kitʼale je Niná. Alikui ya tjíotʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Je xi kjoaʼáyanile “xi chʼao kisʼin” tijéni je xi “chjotatsʼen” ʼmile xi bʼaxki̱ ya Hechos 24:15. Nga kʼoatso nga kjoaʼáyanile je chjotatsʼen nga “sʼe̱ndajinle kjoa”, g kui xi tsonile nga koako tsa kixi koaitʼale Niná kʼoa tsa mai (Luc. 22:30). Nichxin machjén nga jchale ʼyáni xi bakinle nga sʼe̱tʼa jaʼaínle ya libro xi tsʼe kjoabijnachon. Je xi chjotatsʼen ʼmile machjén nga tsín tikui xi chʼaotjín kʼoasʼinni kʼoa nga tsjoátʼale yaole Jeobá.

17, 18. Jmé xi tjínnele sʼin je xi kjoaʼáyale i̱ Sonʼnde, kʼoa jmé xi nchja̱ni ya Apocalipsis 20:12, 13 kʼianga kui síkʼaxki̱ jmeni xi kisʼin.

17 Je chjota xi tjínle kjoakixi kao xi chjotatsʼen ʼmile, kjoaʼáyanile kʼoa machjén nga sitjoson je kjoatéxoma xi kjoaʼaítʼa je rollo xi sʼe̱ ya sonʼnde chjotse xi jngo jmi nó. Je pastro Juan tsoya je sén xi kisakole. Itso: “Tsaʼbeña je xi jekʼien, xi jchínga kao xi ʼndí, yaa nya ngixko̱n je yáxile, kʼoa kitjoʼai je xo̱n xi kjioxkóya. Tonga ijngo xo̱n xi kjixkóya kitjoʼai; kuiní xi tsʼe kjoabijnachon. Kʼoa nga kisʼendajinle kjoa xi jekʼien kui kuenta koan xi tjítʼa je xo̱n xi kjioxkóya tojo nga kisʼin” (Apoc. 20:12, 13TNM).

18 A kui kuenta koa̱n jmeni xi kisʼin nga kjesa mʼejin kʼianga sʼe̱ndajinle kjoa je xi kjoaʼáyanile. Mai. Nga̱ kʼiaa kichajin je jéele kʼianga kʼien. Kʼianga kui nchja̱ni texto jebi jmeni xi kisʼin ali tsakuijin tínchja̱ni jokisʼin nga kjesa mʼejin. Kui nchja̱ni jósʼin nga sa̱kóyale ya sonʼnde chjotse. Ninga je chjota xi kixi kitʼale Niná, jolani, Noé, Samuel, David kao Daniel machjén nga skoe̱ jokjoantjínni xi tʼatsʼe Jesús kʼoa nga koa̱nkjainle nga je kʼienntjainá. Kʼoa ngisaa machjén nga kʼoasʼin je xi chjotatsʼen ʼmile.

19. Jókoa̱ntʼain je xi tsín sitjoson jme xi sa̱kóyale.

19 Jókoa̱ntʼain je xi tsín sitjoson jme xi sa̱kóyale. Ya Apocalipsis 20:15 itso: “Je xi tsín koansjaitʼa ya xo̱n xi tsʼe kjoabijnachon, kʼoasʼin kinikʼatjenjin ya jnrólʼíbe”. Kui xi tsonile nga tondiaa jchajin. Kuinga nʼio chjínile nga ya sʼe̱tʼa jaʼaínná ya libro xi tsʼe kjoabijnachon kʼoa nga tsínkʼia katachajon.

Jngo ndsʼee xi títsoyale chjota kʼianga jetíbatéxoma Jesús xi jngo jmi nó (Chótsenlai párrafo 20)

20. Jmé xá xi koa̱n je xi jngo jmi nó koatexoma Jesús (chótsenlai sén xi faʼaitʼa ya portada).

20 Nʼio tsjoa sa̱tío tokoán jmeni xi koa̱n je xi jngo jmi nó koatexoma Jesús. Kʼoasʼin sʼe̱ndajin nga sa̱kóyale chjota jngo tjíjtsa Sonʼnde. Kʼoati kʼia jchale josʼin je chjota xi tjínle kjoakixi kao xi chjotatsʼen ʼmile (Is. 26:9; Hech. 17:31). Jósʼin kʼuínyale chjota nga kʼia. Yaa kjoaʼmiya xi ijngo kuitsoyaná kʼoa jchañá ánni nga nʼio chjí jchatokonsíñá.

KJOAJNDA 147 Kjoabijnachon ngantsjai tsjoáná Niná

a I̱ kjoaʼmiya jebi kui jchaa jmeni xi sʼa koanjin chjotsená tʼatsʼe jmeni xi kitso Jesús tojosʼin faʼaitʼa ya Juan 5:28, 29 nga kui kinchja̱ni xi “kjoaʼáyanile nga sʼe̱le kjoabijnachon”, kʼoa je xi “kjoaʼáyanile nga sʼe̱ndajinle kjoa”. Kui chótʼayajiaan nga jao koya jebi kʼoa jchañá ʼyá xi tínchja̱ni nga jngó jngó koya.

b Libro jebi kʼiaa “saʼnda nga kisʼenda sonʼnde” tíchjini. Je xi sonʼnde tsole Biblia jé nchja̱ni chjota xi koa̱n jchatʼa jéele (Mat. 25:34; Apoc. 17:8). Kuinga kʼoabixónsíñá nga je jaʼaínle Abel xi kichjitʼa títjon ya libro xi tsʼe kjoabijnachon.

c Malaquías 3:16: “Kʼianga kui nichxin, je xi tsokjónke Jeobá tsakjákaongañá xínkjín, nga jngó jngó miyole, kʼoa je Jeobá tosi tonda tsakasénñole kʼoa kinrʼoéle. Kʼoa jngo libro kichji ya ngixko̱n jñani kisʼetʼa jaʼaínle je xi tsokjónke Jeobá kʼoa xi síkjaʼaitsjenjin je jaʼaínle”.

d Filipenses 4:3: “Kʼoati jilai ʼndíndsʼe xi ñatje̱n nixái, bʼenele nga nda tise̱nkoai je yánchjínbe xi kisixákaona tʼatsʼe je énnda tʼatsʼe Cristo, kao Clemente, kao xikʼa xi kisixákaona xi ya xo̱n xi tsʼe kjoabijnachon tjíotʼa jaʼaínle”.

e Apocalipsis 7:16, 17: “Nikʼiajin tikoa̱nbaonile, nikoa̱nfatijinle. Kʼoa je tsʼuí likui tiska̱nenile, kʼoa nijmejin xi tikoa̱nsjuenile. 17 Je Barré xi ya tíjna ngabasenle je yáxilebe, jé xi sikjen, jé xi ska̱nindiaale jña títjo nandá xi tíjnakon. Niná sitsjejon ngayije ndáxko̱n xi tsʼe xko̱n”.

f Hechos 24:15: “Kʼoasʼin tikoyale xi tʼatsʼe Niná nga kjoaʼáyale xi kʼen, nda tsa kao chjota xi tjínle kjoakixi, kao chjotatsʼen. Kʼoatisʼinni je chjota judío koyale xi tʼatsʼe Niná xi tikuini”.

g Ngasʼa kʼoasʼin bakoyaa tsakai nga kjoañʼai koaile nga koa̱njtsoʼa je chjota. Kʼoa kʼoasʼin tsoya kjoaixinile je én xi “sʼe̱ndajinle kjoa” tso. Tonga je Jesús kui kinchja̱ni nga chótʼayakao chjota. Jngo diccionario xi én griego faʼaitʼa kʼoatso nga kui nchja̱ni nga “chotʼayakao josʼín jngo chjota”.