1. Jósʼín jngo chjota xi kixi.

 JNGO chjota xi kixi sítjoson jmeni xi tso kʼoa énkixi nchja̱ (Sal. 15:4). Kʼoa be xi ngikʼa nga koa̱n je sinʼiotʼa. Kui xi mená nga kʼoasʼin sikjaʼaitsjen je ndsʼee xi tʼatsaan. Jméni xi koa̱n sʼiaan nga sinʼiotʼaná je ndsʼee.

2. Jósʼin bakoá nga koa̱n sinʼiotʼaná xi kjaʼaí.

² Alikui koa̱n kʼoénelee xi ngikʼa nga katasínʼiotʼaná, machjén nga ñá koakolee nga koa̱n sinʼiotʼaná. Tikʼoasʼinni joma je tao̱n, ñʼai sokóniná kʼoa tosasa feni. ʼYañá nga koa̱n si̱nʼiotʼaa je Jeobá nga ñaki kixi jmeni xi sʼín ngantsjai (Sal. 33:4). Kui xi mele nga chjénngilee (Efes. 5:1). I̱ kjoaʼmiya jebi kui chótʼayajin kʼa choa̱le chjota xi tsakatio nichxin kjoatse xi kiskenngile Niná kʼoa xi tsakakó nga koa̱n sinʼiotʼa xi kjaʼaí. Kʼoa aon koya tjínni xi chótʼayajiaan jósʼiaan nga sinʼiotʼaná xi kjaʼaí.

3, 4. 1) Jósʼin tsakakó je profeta Daniel nga chjotakixi koan. 2) Jmé xi koa̱n si̱kjaʼaitsjenjiaan.

³ Nʼio nda choa̱ tsakʼéjnaná je profeta Daniel. Kʼianga ya Babilonia kinikʼéjnanʼio, tochoatsee jaʼato nga tsaʼyale nga chjotakixi. Kʼoa ngisaa titsaʼyangánile kʼianga je Jeobá tsakasenkao nga kitsoyale Nabucodonosor josʼin tsoyanile je nijñá xi tsakʼaile. Ñandia nga kʼoakitsole je rey nga tsín tísasénle Jeobá xi tʼatsʼe. Je Daniel nʼiojin koan nga kʼoakitso, nga̱ je Nabucodonosor nʼio tsʼen koan (Dan. 2:12; 4:20-22, 25). Nga jenkjín nó jaʼato, je Daniel tsakakó ijngokʼa nga kixi jmeni xi tso kʼianga kitsoya jmeni xi tsoyanile je én xi tsʼatsen ya tʼaxjáo jñani tíjna je rey xi tsʼe Babilonia (Dan. 5:5, 25-29). Xi koanskanni, je Darío, xi  Medopersia tsʼe kao chjota xi ya síxákao, tsabe nga chjotakixi je Daniel, nga ñaki nda sítjoson je xá xi sʼenele kʼoa nga tsín bʼanacha (Dan. 6:3, 4). Saʼnda je chjotaxá xi tsín je Jeobá tsakʼétsʼoale koanjinle nga koa̱n sinʼiotʼa je Daniel.

⁴ Nga kui kuenta sʼiaan je choa̱le Daniel si̱kjaʼaitsjenjiaan jebi: “Jósʼin síkjaʼaitsjen xi tʼatsʼan je chjota xi tsín kotʼaya je Énle Niná. A kixi bekonna kʼoa a kʼoasʼin bena nga sitjosoan je xá xi sʼenena”. Nʼio chjíle nga si̱kjaʼaitsjenjiaan jebi nga̱ jé Jeobá bitjongʼa kʼianga bakoá nga koa̱n sinʼiotʼaná xi kjaʼaí.

5. Ánni kʼoasʼin tsaʼyanile Hananías nga kixi koan.

⁵ Kʼianga nó 455 tongini nga nó 1, kʼianga jekisʼendaya je xjáo xi kjindai Jerusalén, je chjotaxá Nehemías jé tsakáne kʼale chjota xi be nga nda sitjoson je xá xi sʼe̱nele nga sikuinda naxinandá. Jolani je Hananías, xi tsakasentítjonle je xi kisikuinda xo̱ntjoale naxinandá. Je Biblia kʼoatso nga chjotakixi koan je Hananías kʼoa ngisaa tsakakó nga kitsokjonke Niná tikʼoajinni xi kjaʼaí (Neh. 7:2). Nga tsjoake koan Jeobá je Hananías kʼoa nga tsín mele nga chʼao sʼe̱ kon Niná nʼio nda kisitjoson je xá xi kisʼenele. Kʼoati kui xi koasenkaoná tsanda ñá nga koa̱n sinʼiotʼaná xi kjaʼaí.

6. Ánni nga kisinʼiotʼani Pablo je Tíquico.

⁶ Kataʼyala xi tʼatsʼe Tíquico, jngo chjotale Cristo xi ñatjen kitsoyason Pablo. Tsakakó je Tíquico nga kixi koan. Kʼianga  kinikʼéjnanʼio Pablo jé Tíquico tsakasenkao kʼoa je Pablo kʼoakitso nga kixi kitʼale Niná je Tíquico (Efes. 6:21, 22). Kʼoakitsole nga katafikaole carta je chjotale Cristo xi Éfeso kao xi Colosas tsʼe. Kʼoati kitsole nga katasínʼiojin. Kʼianga je Tíquico nikʼaxkiaa jé faʼaitsjenná choʼndale Niná xi tjío ndʼaibi xi kixi kʼoa xi tsoyaná xi tʼatsʼe Niná nroani (Col. 4:7-9).

7. Jñánile je choa̱ xi nʼio nda batíoná je xi chjotajchínga sʼin tjío kao xi siervo ministerial ma ya jinjtínná.

⁷ Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi nʼio chjí ʼyatokoán je xá xi sʼín xi chjotajchínga sʼin tjío kao xi siervo ministerial ma, kʼoa bakó nga koa̱n si̱nʼiotʼaa. Kʼoatisʼin sítjoson je xá xi kjinele tojo kisʼin je Daniel, Hananías kao Tíquico. Tobʼelañá, kʼianga satíoná kjoajtín nga jinle xomana ʼyañá nga to jetjínndajin ʼyani xi kʼoakaole kjoaʼa. Tsjoa satío kon je xi chjotajchínga sʼin tjío nga nda batíonda je ndsʼee kao tichjaa jmeni xi bʼakaole. Xi ijngosani, kʼianga kʼoaʼmilee je chjota xi ʼmiyalee Biblia nga katafi kjoajtín nga tífe xomana, alikuila kui nikjaʼaitsjeen tsa jetíjna ndsʼee xi tsjoá kjoanokjoaya. Kʼoati ʼyaa nga tjín je xo̱n xi machjénná nga ʼmiyasoán. Tjínjngo tokoán nga nda síkuindaná ndsʼee jebi kʼoa bʼailee kjoanda je Jeobá. Tonga jósʼin koakoá ñá nga kʼoati koa̱n sinʼiotʼaná xi kjaʼaí.

8. Jósʼin bakoá nga mandosinná xíngiaa tonga nga tsín ñá sojiaan jmeni xi tsín ñá bʼakaoná (Proverbios 11:13).

⁸ Tsjoachañá je ndsʼee kʼoa mandosinná jme kjoa xi faʼatojin. Tonga kʼoati machjén nga jchaxkoán kʼianga tsín ñá sójiaan jmeni xi tsín ñá bʼakaoná. Je jtín xi kisʼejna nga siglo 1 kisʼe kʼa xi énndiso kinchja̱, xi je kitsjonjin yaole xi tsín je bʼakaole kʼoa xi kui tsakʼéyanajmí xi tsín je tjínnele kʼoakuitso (1 Tim. 5:13). Alikui mená nga kʼoati sʼiaan tsanda ñá. Kʼiatsa ʼya xi tjín xi kʼoeyanajmíná, kʼoajinsʼin sikjaʼaitsjen chjota jebi nga tsín ʼya xi jokʼuínlee. Tobʼelañá, tsa jngo tichjaa kʼoeyanajmíná nga chʼin tjínle kʼoa tsa jme kjoa xi tífaʼatojin kʼoa tsa kʼoakuitsoná nga tsín ʼya xi kʼoéyanajmílee, alikui koa̱n nga ʼya xi kʼoéyanajmílee b (tʼexkiai Proverbios 11:13). c Kʼiásani nga tsín koa̱n kʼoéyanajmiá nga jme xi sʼejinná.

9. Jósʼin koako je xi tjío ya yaniʼya nga koa̱n sinʼiotʼangañá xínkjín.

⁹ Ya yaniʼya. Ngatsʼi xi tjío ya yaniʼya machjén nga tsín ʼya xi kʼoeyanajmíle jmeni xi ma ya yaniʼya. Tobʼelañá, alikuijin ʼya xi kʼoeyanajmíle jngo ndsʼee kʼiatsa tobijnochaa jmeni xi sʼín je chjoónle. Nga tsjoake alikuijin kui kʼoakuitso jmeni xi sikiʼaon kʼoa jmeni xi kjoasoa sikʼéjnajin je chjoónle (Efes. 5:33). Je xi xijchá ma kʼoati machjén nga kuenta sʼin nga kui xi mele je xtile nga sa̱kóle kjoaxkóntokon. Kuinga tsín koa̱n kjaʼaí chjota kuitsoyanile jñani tsín nda sʼín sakʼoa je xtile (Col. 3:21). Kʼoa je xtiʼndí kʼoati tsín koa̱n nga kui kʼoeyanajmí jmeni xi kjoasoa sikatíojin je xi tjío ya yaniʼya (Deut. 5:16). Ngisaa nda koatio ya yaniʼya tsa tsín ʼya xi kʼoeyanajmíle jmeni xi sʼín nga jngó jngó.

10. Jósʼín xi ñaki miyo (Proverbios 17:17).

 ¹⁰ Je miyoná. Me tongatsʼiaa nga je miyoná bʼeyanajmí sakʼoalee jmeni xi maná. Tonga sakʼoa ñʼai maná nga ʼya xi bʼeyanajmílee jokjoan tjín kjoaixi tokoán. Kʼoa tsa kuitso tokoán nga kʼoéyanajmílee je miyoná tonga tsa skanni sʼe̱jinná nga jekjaʼaí xi kabʼéyanajmíle tsín nda sʼe tokoán. Tonga nʼio nda sʼe tokoán tsa ʼyani xi tjín xi kʼoéyanajmílee kʼoa tsín ʼya xi kʼoeyanajmí ijngokʼale, kʼoa yaa ʼyañá nga ñaki miyoná mani (tʼexkiai Proverbios 17:17). d

11. 1) Jósʼin bakó xi chjotajchínga sʼin tjío kao yánchjínle nga koa̱n si̱nʼiotʼaa. 2) Jméni xi bakóyaná josʼín jngo xi chjotajchínga sʼin tíjna nga jebichó ya ndʼiale nga jngo kjoa bʼéndajin ya jinjtín (chótsenlai sén xi faʼaitʼa).

¹¹ Ya jinjtín. Kʼianga tsín ʼya xi bʼéyanajmíle je xi chjotajchínga sʼin tjío jmeni xi sʼeyanajmíle, yaa mangóson jngo ʼnde jñani ma bijnangʼiánngiaa nga ntjao̱ faʼa (Is. 32:2). ʼYañá nga koa̱n kʼoéyanajmílee tojmeni nga̱ ʼyañá nga tsín ʼya xi kuitsoya ijngokʼale. Alikui kjoanʼio kʼoaʼmilee nga katabʼéyanajmíná jmeni xi tsín ñá tjínnele sʼe̱jinná. ʼYachjíñá je yánchjínle xi chjotajchínga sʼin tjío nga̱ tsín kjoanʼio kʼoatsole je xʼinle nga katabʼéyanajmíle jmeni xi tsín je tjínnele sʼe̱jinle. Nda sʼín xi chjotajchínga sʼin tjío nga tsín je yánchjínle bʼéyanajmíle jmeni xi sʼejinle xi tʼatsʼe ndsʼee. Jngo tichjaa xi chjotajchínga sʼin tíjna xʼinle itso: “Tsjoale kjoanda je xʼinna nga tsínkui bʼéyanajmína ʼyáni je ndsʼee xi fisíxatʼa nga tsjoánganʼiole kʼoa tsa ʼyani xi basenkao nga ngisa nʼio sʼe̱jna kjoamakjainle. Saʼnda tsín tsoyana ʼyani. Nda sʼe tokoan nga tsínkui bʼéyanajmína jmeni xi tsín an koa̱nna kʼoendajian. Tonda sikoa ngatsʼi ndsʼee, kʼoa ʼbeña nga tsín ʼya xi kʼoeyanajmíle je xʼinna kʼianga kui bʼeyanajmíle josʼe tokoan kʼoa tsa jme kjoa xi tifaʼatojian”. Mená ngatsʼiaa nga  sinʼiotʼaná xi ngikʼa. Aonla koya kataʼyaa xi koasenkaoná nga sinʼiotʼaná xi ngikʼa.

12. Tʼeyanajmí ánni nga kui kjoatsjoacha basenkaoniná nga ninʼiotʼaa xíngiaa.

¹² Nga tsjoachaa xíngiaa yaa nroani nga ninʼiotʼaa. Je Jesús kʼoakitso nga kui nga jao kjoatéxoma xi ngisa chjíle nga tsjoacha koaan je Jeobá kao xíngiaa (Mat. 22:37-39). Nga tsjoachaa je Jeobá mená kʼoati sʼiaan josʼín je. Tsínsa ʼya xi tjín xi kʼoasʼin manʼiotʼaa joni Jeobá. Kʼoa nga tsjoachaa je ndsʼee alikui kui chanibasoán tsa jmeni xi ʼyaa xi tʼatsʼe. Alikuikʼia nga kui kʼoéyanajmiá tsa jmeni xi sikiʼaon kʼoa tsa jmeni xi kjoasoa sikatíojin (Juan 15:12).

13. Jósʼin basenkaoná nga nangitokon maa nga sínʼiotʼaná xi kjaʼaí.

¹³ Sinʼiotʼaná xi ngikʼa tsa nangitokon koaan. Je xi nangitokon alikui je títjon bʼéyanajmíle xi kjaʼaí jmeni xi sʼejinle (Filip. 2:3). Kʼoati tsínkui kʼoakuitso nga tjín xi tjínjinle, tonga nga tsín koa̱n nga ʼya xi kʼoeyanajmíle. Tsa nangitokon maa, alikui koa̱n nga ñá kʼoakʼuínlee xi ngikʼa josʼin nikjaʼaitsjeen tʼatsʼe jmeni xi tsín ya Biblia faʼaitʼa kʼoa tsa tsín ya faʼaitʼa je xo̱n xi bʼasje naxinandále Niná.

14. Jósʼin basenkaoná nga ninkjínlee tokoán nga sínʼiotʼaná xi kjaʼaí.

¹⁴ Je chjotale Cristo xi sínkjínle kon be kʼiáni nga koa̱n kuinchja̱ kʼoa kʼiáni nga jyó kʼoéjna (Ecl. 3:7). Tjín ʼnde jñani i̱ tso én xi síchjén chjota: “Nga nokjoaa yaa mangóson je plata kʼoa nga jyó biyoaa yaa mangóson je oro”. Kui xi tsonile nga ngisa nda nga tojyó biyo sakʼoa, nga tsín jme xi bixoán. Proverbios 11:12 itso: “Je xi sínkjín kjoaixile kon jyó bʼejna”. Kataʼyala josʼín jngo xi chjotajchínga sʼin tíjna, xi me tokjitʼa nga je basenkao xi kjaʼaí jtín nga bʼéndajin kjoa xi ñʼai tjín. Ijngo xi chjotajchínga sʼin tíjna itso xi tʼatsʼe ndsʼee jebi: “Nʼio nda kosonnile jmeni xi sʼín kʼoa alijme xi bʼéyanajmí jmeni xi ma jñani xin jtín”. Nga nʼio nda kosonnile josʼín je ndsʼee jebi, je xi kʼoati chjotajchínga sʼin tjío ya jtín jñani fi nʼio bexkón, nga̱ be nga tsínkui kʼoeyanajmí jmeni xi tsín tjínnele nga kjaʼaí xi sʼe̱jinle.

15. Jngo choa̱ tʼejnai jósʼin basenkaoná nga kixi maa nga sínʼiotʼaná xi ngikʼa.

¹⁵ Nga chjotakixi maa sínʼiotʼaná xi kjaʼaí. Manʼiotʼañá jngo chjota xi kixi, nga̱ ʼyañá nga ñaki kʼoatjín jmeni xi tso ngantsjai (Efes. 4:25; Heb. 13:18). Tobʼelañá, tsa jngo ndsʼee xi mele nga ngisa nda tsjoá kjoanokjoaya, kʼoatsole jngo miyole nga katanrʼoéle ánni nga kʼoakuitsonile jñani machjén nga sindaya yaole. A jé kʼoakuitsole nga katanrʼoéle jngo ndsʼee xi tokui kʼoakuitsole jmeni xi mele, axo jé kʼoakuitsole jngo ndsʼee xi ngasin nganda kjoakaonajmí nga kʼoakuitsole jñani machjén nga sindaya yaole. Je Biblia itso: “Tongisa nda nga bichakjáyalee jngo chjota tikʼoajinni tsa tsín jokʼuínlee tokuini nga tsjoachaa. Tongisa kixi jngo miyo xi nchja̱tikaoná ninga aon maná” (Prov. 27:5, 6). Jmeni xi kuitsoná jngo xi ñaki miyo tsakui nichxin tsín sa̱sénná nga tokʼiakjoan, tonga nʼioni koasenkaoná nga koa̱nskanni.

16. Tojo tso Proverbios 10:19, ánni nga nʼio chjínile nga chjoéxkoá yaoná.

¹⁶ Tsa mená nga sinʼiotʼaná xi ngikʼa nʼio chjíle nga koa̱nná chjoéxkoá yaoná. Kʼianga maná chjoéxkoá yaoná alikui bʼaiʼndelee yaoná nga kui bʼeyanajmía  jmeni xi tsín tjínnele kjaʼaí xi sʼe̱jinle (tʼexkiai Proverbios 10:19). e Yaa jchañá tsa maná chjoéxkoá yaoná kʼianga redes sociales nichjén. Tsa tsín si̱kuindaa yaoná jmeni xi nikatíotʼaa kʼoa jmeni xi bʼetʼaa ya redes sociales nʼiojin nkjín chjota sʼe̱jinle jmeni xi tsín je tjínnele sʼe̱jinle tsakai. Jmeni xi jeya batiotʼaa ya redes sociales alikui tiñá ʼyañá josʼin koa̱nchjén kʼoa josʼin sikiʼaon xi kjaʼaí. Kʼianga maná chjoéxkoá yaoná kʼoati tsín jme xi bʼeyanajmílee tʼatsʼe ndsʼee je chjota xi kontra tjíoná. Jolani tsa jme xi skónanginá je policía ya ʼnde jña tíchjoale xále Niná. Kʼiatsa kui jebi kʼoa tsa kjaʼaínile xi chjónanginá, koaan kjuintjenngiaa kjoafaʼaitsjen jebi, xi tso: “Tjín xi kʼoeʼa ndsoʼba ánni nga tsín kuinchjaña” (Sal. 39:1). Tjínnele nga chjotakixi koaan kao xi tjío ya yaniʼyaná, kao miyoná, kao ndsʼee kʼoa kao xi kjaʼaí chjota. Kuinga nʼio machjénni nga koa̱nná chjoéxkoá yaoná.

17. Jméni xi koa̱n sʼiaan ngatsʼiaa nga si̱nʼiotʼangañá xíngiaa ya jinjtín.

¹⁷ Nʼio tsjoa tjío tokoán nga ya naxinandále Jeobá kisikatíojinná nga̱ tsjoakená je ndsʼee kʼoa koaan si̱nʼiotʼaa xíngiaa. Ngatsʼiñá nga tjínnele koakoá nga koa̱n sinʼiotʼaná je ndsʼee, kʼoa machjén nga kjitʼa kjitʼa si̱ndayaa yaoná ánni nga koa̱n sinʼiotʼaniná. Si̱nʼiotʼangañáñá xíngiaa ya jinjtín kʼoa nda kjuinkoaa xíngiaa tsa tsjoacha koaan, tsa nangitokon koaan, tsa si̱nkjínlee tokoán, tsa chjotakixi koaan kʼoa tsa koa̱nná chjoéxkoá yaoná. Chjénngilee josʼín je Jeobá kʼoa koakoá nga koa̱n sinʼiotʼaná xi kjaʼaí.