1.  Anîꞌ pe Kureꞌnan Babilônia wanî?

2.  Îꞌ pensa Paapa nîmenkaꞌpî (Messias/Messiah) esenpo eꞌpai wanîꞌpî?

3.  Îꞌ pensa Doutoryamîꞌya mîn yenkama ya

4.  Eꞌmaritîmaꞌsan eturumaka

5.  Festakon

6.  Parankon moꞌta eꞌpainon tiaronkon pia

7.  Imakuiꞌpî eꞌkuꞌsaꞌ ya esenyakaꞌmantoꞌ ta moropai ipîra imakuiꞌpî eꞌkuꞌsaꞌ ya

 1. Anîꞌ pe Kureꞌnan Babilônia wanî?

Oꞌnon yeꞌka pe epuꞌtî uurînîkonya eꞌpainon “Kureꞌnan Babilônia” wanî seruꞌye soosikon pe? (Apocalipse 17:5) Eraꞌmakî:

• Tamîꞌnawîrî pata poro Kureꞌnan Babilônia wanî. Paapa Maimuya taa pî man, Kureꞌnan Babilônia ‘ereutasaꞌ man, arinîkon pemonkonyamîꞌ pona, tuꞌkankon pata ponkon’. “Tamîꞌnawîronkon pata esanon ipîkkukon reiyamîꞌ esaꞌ pe awanî.” — Apocalipse 17:15, 18.

• Ipîkkukon pata esanon reiyamîꞌ pe awanî pra man moropai comércio pe (the merchants/“inkamoro mîrîrî cidade po siꞌma ipîkku pe enaꞌsan”) awanî pra man nîrî. Mîrîrî epuꞌtî pî uurînîkon man, maasa pra ipîkkukon pata esanon reiyamîꞌ moropai comercianteyamîꞌ etîꞌka rîn mîîkîrî yarakkîrî. — Apocalipse 18:9, 15.

• Pemonkonyamîꞌ atarimaiya Paapa piapai. Wîriꞌ seꞌ tapairon, maasa pra ipîkkukon pata esanon reiyamîꞌ yarakkîrî mîîkîrî esenyakaꞌma pîrata yapitoꞌpe moropai tiaronkon yemannekon yapitoꞌpe. (Apocalipse 17:1, 2) Pemonkonyamîꞌ yenkuꞌtîiya pata poro. Mîîkîrî wenai tuꞌkankon pemonkonyamîꞌ saꞌmantaꞌpî. — Apocalipse 18:23, 24.

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 13 imenukasaꞌ 6 ya

 2. Îꞌ pensa Paapa nîmenkaꞌpî (Messias/Messiah) esenpo eꞌpai wanîꞌpî?

Paapa Maimuya taa pî man 69 semanas kaisarî (69 weeks), mîrîrîya uurînîkon pîikaꞌtî epuꞌtoꞌpe îꞌ pensa Paapa nîmenkaꞌpî esenpo. — Eraꞌmakî Daniel 9:25.

• Îꞌ pensa 69 semanas kaisarî ippiaꞌtîꞌpî? Mîrîrî eꞌkupîꞌpî 455 Jesus esenpo irawîrî. Mîrîrî yai esaꞌ Neemias erepamîꞌpî Jerusalém po, mîrîrî pataꞌseꞌ ikonekatoꞌpe inîꞌrî. — Daniel 9:25; Neemias 2:1, 5-8.

• Îꞌ warapo kaisarî 69 semanas koꞌmamîꞌpî? Tiaron pensa Paapa Maimuya eseurîma, tiwin weiyu wanî tiwin konoꞌ warantî. (Numeros 14:34; Ezequiel 4:6) Mîrîrî yeꞌnen, semana kaisarî wanî 7 konoꞌ warantî. Moropai 69 semana kaisarî wanî 483 konoꞌ warantî (69 semanas x 7 dias / 69 weeks x 7 days).

• Îꞌ pensa 69 semanas kaisarî ataretîꞌkaꞌpî? 455 konoꞌ yai Jesus esenpo irawîrî, mîrîrî ippiatîꞌpî. 483 konoꞌ tîpo, mîrîrî wanî 29 konoꞌ pe Jesus esenpo tîpo. a Mîrîrî konoꞌ yai Jesus esenpatakonaꞌpî moropai Paapa nîmenkaꞌpî pe enaꞌpî. — Lucas 3:1, 2, 21, 22.

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 15 imenukasaꞌ 5 ya

 3. Îꞌ pensa Doutoryamîꞌya mîn yenkama ya

Sîrîrîpe, mararî pra Doutoryamîꞌya pemonkon mînî yenkama pî man, tîîse Paapa poitîrîtononꞌya mîrîrî yeꞌka yapisî rîn tamîꞌnawîrî. Paapa poitîrîtononya mîn tîrî eserîke pra man tiaron pemonkon pia moropai imînî koneka eserîke pra wanî inîꞌrî innaꞌpotoꞌpeiya mîîkîrî pia rî tiaron wei yai. — Deuteronômio 15:23.

Tîîse anna mînî moꞌka eꞌpainon priꞌya uurînîkon wanî epuꞌtîkonpa (exame de sangue, blood test); moropai kuimari pî neꞌne pe wanî ya mîn moꞌka toꞌya nura moꞌkakonpa (hemodiálise, hemodialysis); mararî mîn wanî ya, mîrîrî moꞌka toꞌya tuna ke yaiꞌmatoꞌpe toꞌya, kureꞌne enatoꞌpe (hemodiluição, demodilution); pemonkon weꞌka toꞌya ya, mîn teetîꞌkansen yapisî toꞌya ironakonpa inîꞌrî innaꞌpo toꞌya pemonkon pia (recuperação intraoperatória de células, cell-salvage); moropai mîn ekatuꞌmî máquina yapî, mîrîrî wanî uyewankon moropai urapuruꞌpî warantî, uweꞌkakon toꞌya tanne (máquina coração-pulmão, heart-lung bypass machine). Tiwinsarî siꞌma Paapa poitîrîya morî pe imenka eꞌpai wanî oꞌnon yeꞌka pe imînî yenkamaiya, îꞌ pensa Doutoryamîꞌya imînî yenkama eꞌpai awanî ya. Doutoryamîꞌ esenyakaꞌma tiaron pe mîn yenkamatoꞌ pîꞌ. Maasa Doutoryamîꞌ esenyakaꞌma irawîrî, Paapa poitîrîtononya morî pe epuꞌtî eꞌpai wanî oꞌnon yeꞌka pe tîmînîkon yenkama Doutoryamîꞌya. Seeni itoꞌkoꞌ manni pîꞌ esenumenkakî:

• Umînî emoꞌkasaꞌ toꞌya ya mararî ukara yapai, mîrîrî tîpo umînî ironasaꞌ toꞌya ya, moropai mîrîrî innaꞌpo toꞌya ukara ya, mîrîrî pî inna tauya naka, kanne karî? Umînî naka ‘ikamouya non ponaꞌ eꞌpai uurî wanî? — Deuteronômio 12:23, 24.

• Îꞌ pensa umînî epaꞌka ya ukara yapai, mîrîrî moꞌka toꞌya ya ironakonpa, tuna ke yaiꞌmakonpa moropai innaꞌpokonpa ukara ya? Esenumenkakî: umînî mîrîrî wanî naka? Seeni mîn yapîsî eꞌpai uurî wanî naka, kaane karî?

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 39 imenukasaꞌ 3 ya

 4. Eꞌmaritîmaꞌsan eturumaka

Paapa Maimuya taa pîꞌ man, saꞌnîrî siꞌma eꞌmaritîmaꞌsan koꞌmantoꞌpe. Moropai nîrî taa pîꞌ man tîrumakaꞌsan eꞌmarima eserîke pra man inîꞌrî tiaron yarakkîrî. (1 Coríntios 7:10, 11) Tîîse tiaron pensa taise Paapa poitîrîtonon eꞌmaritîmaꞌsanya imenka teetîrumakakon ya.

• Îꞌ pensa inyoya tîpemonkonoyamîꞌ yareꞌ ton tîrî pra wanî ya: Mîrîrî yeꞌka eꞌkupî ya inoꞌpî moropai imukuyamîꞌ ena îꞌ ton pra. — 1 Timóteo 5:8.

• Îꞌ pensa inyoya tînoꞌpî ipaꞌtîpîtîiya ya moropai inoꞌpîya nîrî tînyo ipaꞌtîpîtîiya ya: Mîrîrîkon wenai, nari pe toꞌ koꞌmantoꞌ wanî. — Gálatas 5:19-21.

•   Îꞌ pensa saꞌme wanî ya ipîra inyo moropai inoꞌpî pia Paapa poitirî pe toꞌ eꞌtoꞌpe: Mîrîrî wanî morî pe pra Paapa Jeová yonpa pe toꞌ koꞌmantoꞌpe. — Atos 5:29.

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 42 imenukasaꞌ 3 ya

 5. Festakon

Paapa poitîrîtononya tamîꞌnawîrî festakon wanî manniꞌ koneka pepîn, maasa pra Paapa wakîri pe pra mîrîrîkon wanî yeꞌnen. Tîîse, tiaron pensa imenka eꞌpai Paapa poitîrî wanî îꞌ kuꞌtoꞌpe, Paapa Maimu pî teesenupasaꞌ yawîrî. Maasa tiaron imenukasaꞌkon eraꞌmakî.

• Anîꞌya taasaꞌ ya apî “Taatausinpai eꞌkî Kîrisimosi pî”. Amîrîya yuuku eꞌpainon: “Inna, morî pe man”. Tîîse anepuꞌpai pemonkon wanî ya îꞌ waniꞌ awanî yeꞌnen Kîrisimosi moropai tiaron festakon konekaya pepîn, amîrî eseurîma eꞌpainon mîrîrî pî.

• Anyo moropai anoꞌpî Jeová Maimu Ekaremenen pe pra wanî ya, tîîse amîrî yannaiya tonpakon yewîꞌ ta attîpa entamoꞌkai, Paapa wakîri pepîn festakon ta. Ituꞌna amîrî esenumenkatoꞌya inna taa ya mîrîrî pî, amîrî eseurîma eꞌpainon morî pe anyo yarakkîrî, anoꞌpî yarakkîrî attîkon irawîrî, tîîse seruꞌyeꞌ soosikon yeseru wanî ya moroni, amîrî wanî rîn toꞌ koreꞌta, îꞌ kon koneka toꞌya manni konekaya pepîn nîrî.

• Kîrisimosi yai kureꞌne pîrata tîrî akaraiwarîya aapia. Yairî pra wanî mîrîrî yapitoꞌpe? Kanne. Tîîse esekaranmapokî: “Ukaraiwarîya naka pîrata tîrîꞌpî uupia Kîrisimosi wanî yeꞌnen? Mîîkîrîya naka pîrata tîrîꞌpî uupia morî pe uurî eesenyakaꞌmasaꞌ yeꞌnen karî?”

• Tiaron pemonkon morî tintîrî ton neesaꞌ aapia Kîrisimosi yai. Yai pra pemonkonya taa: “Epuꞌtî pîꞌ uurî man amîrîya seeni festakon koneka pepîn, tîîse seeni untîrî ton neepî pî wai aapia.” Pemonkon wanî morî pe puꞌkuru taise. Tîîse, amîrî esenumenka eꞌpainon: “Mîîkîrîya naka eraꞌma meruntî ke innape uuri eꞌtoꞌ wanî ya? Mîîkîrî naka wanî seeni festakon koneka uurîya yuꞌse?” Mîrîrî pî esenumenka tîpo, amîrîya imenka ineepî pîꞌ amîrî tonpe yapisîya, yapisîya pepîn. Tamîꞌnawîrî imenka uurînîkonya manni, mîrîrî eꞌpai wanî morî pe, ituꞌna uurînîkon esenumenkatoꞌ yawon, moropai Jeová yawîrî uurînîkon koꞌmannîtoꞌpe. — Atos 23:1.

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 44 imenukasaꞌ 1 ya

 6. Parankon moꞌta eꞌpainon tiaronkon pia

Îꞌ koneka uurînîkonya eꞌpainon paran esaꞌ pe uurînîkon wanî ya tiaronkon yapisî namai? Pemonkonyamîꞌ saꞌnama pî uurînîkon man, mîrîrî yeꞌnen paran epuꞌtî uurînîkonya pra tîîse, aka taa eꞌpai uurînîkon wanî, paran yapisî toꞌya namai. Îꞌ taa Paapa Maimuya manni, mîrîrî yawîrî uurînîkon wanî. Paapa Maimuya taa pî man: “Tiaronkon saꞌnamatî, aawarîrî aweꞌsaꞌnama manniꞌ warantî.” — Romanos 13:8-10.

Îꞌ taa yuꞌse mîrîrî wanî? Paran pî pemonkon wanî ya moropai mîrîrî moꞌtanîpîiya eꞌpainon tiaronkon pona, mîrîrî yeꞌnen toꞌ yenya yapisî eserîke pra wanî moropai toꞌ yapiꞌpîtî eserîke pra wanî nîrî. Tiaronkonya mîîkîrî yanna pra wanî ya toꞌ koreꞌta aweꞌtoꞌpe, teesewankonoꞌmai pra eꞌkî mîrîrî pî. Mîîkîrî esenpatakona irawîrî, eseurîma eꞌpai wanî soosi esanon yarakkîrî tîparan pî toꞌ ekonekatoꞌpe, priꞌya pra tiaronkon ena namai. Pemonkonya epuꞌtî pra wanî ya, paran moꞌtanîpîiya eꞌpainon tiaronkon pona? Îꞌ koneka eꞌpai wanî teꞌkuma irawîrî? Doutoryamîꞌ yarakkîrî eseurîma moropai mîn moꞌkaiya priꞌya pra tîwanî ya epuꞌtîpa. Mîrîrî konekaiya, maasa pra Paapa Maimuya taa mîrîrî pî: “Îꞌ ituꞌse aweꞌtoꞌ pîꞌ neken teesenumenkai pra eꞌtî tîîse ituꞌse tiaronkon eꞌtoꞌ pîꞌ nîrî esenumenkatî”. — Filipenses 2:4.

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 56 imenukasaꞌ 2 ya

 7. Imakuiꞌpî eꞌkuꞌsaꞌ ya esenyakaꞌmantoꞌ ta moropai ipîra imakuiꞌpî eꞌkuꞌsaꞌ ya

Uurînîkon esenyakaꞌma irawîrî, imenuka eꞌpai uurînîkon wanî oꞌnon yeꞌka pe esenyakaꞌmantoꞌ wanî. Mîrîrî koneka uurînîkonya, tiaron Paapa poitîrîtonon yarakkîrî uurînîkon esenyakaꞌma ya nîrî. (Jeremias 32:9-12) Tiaron pensa asakîꞌnankon Paapa poitîrîtonon esenumenka seꞌ kaisarî pra pîrata pî, esenyakaꞌmantoꞌ pî. Mîrîrî eꞌkupî yai, eseurîma eꞌpai toꞌ wanî morî pe, tîwanmîra tîîkoꞌmamîkonpa. Moropai mîrîrî ekaremekî eserîke pra wanî tiaronkon pî.

Îꞌ koneka eꞌpai wanî, anîꞌya îꞌ rî marunpasaꞌ ya moropai seruꞌyeꞌ pe toꞌ eseurîmasaꞌ ya? (Eraꞌmatî Mateus 18:15-17.) Jesusya eseurîwîꞌne panamatoꞌkon tîrîꞌpî:

1. Eseurîmakî pemonkon yarakkîrî mîrîrî pî moropai teekaremeꞌse pra tiaronkon pî. — Imenukasaꞌ 15 eraꞌmakî.

2. Eseurîma tipo tîîse tîwanmîn eserîke pra awanî ya, epuꞌnenankon asakîꞌnankon Paapa poitîrîtonon yannakî, inkamoro wîtîtoꞌpe ayarakkîrî eseurîmai pemonkon yarakkîrî. — Imenukasaꞌ 16 eraꞌmakî.

3. Tîwanmîn eserîke pra awanî inîꞌrî, soosi esanon yarakkîrî eseurîmakî. — Imenukasaꞌ 17 eraꞌmakî.

Mîrîrî ekaremeꞌsaꞌ ya Juiz pî, imakuiꞌpî pe tiaronkon esenumenka eꞌpainon Jeová pemonkonoyamîꞌ pî. (1 Coríntios 6:1-8) Tîîse, tiaron pensa eseurîma eꞌpai wanî Juiz yarakkîrî. Mîrîrî eꞌkupî îꞌ pensa tînoꞌpî rumaka yuꞌse inyo wanî ya moropai tînyo rumaka yuꞌse noꞌpî wanî ya, eraꞌmatoꞌpe anîꞌ pia tînmukukon enîmî, îꞌ warapo pîrata tîrî toꞌya eꞌpai wanî tînmukukon pia, moropai îꞌ pensa anîꞌ saꞌmantasaꞌ ya anîꞌ wanî temannekon esaꞌ pe epuꞌtîkonpa. Îꞌ pensa mîrîrî koneka Paapa poitîrîya teekoreꞌmai pra, îꞌ taa Paapa Maimuya manni yawîrî awanî.

Îꞌ koneka eꞌpai wanî moreyamîꞌ pî tiaronkon suꞌminasaꞌ ya, moropai esenîtoꞌ konekasaꞌ pemonkonya ituꞌse pra tiaron wanî tanne, moropai tiaronkonya anîꞌ ipaꞌtîpîꞌsaꞌ ya, moropai tiaronkon marunpasaiꞌya ya moropai anîꞌya tiaronkon wîîsaꞌ ya? Mîrîrî ekaremeꞌsaꞌ ya surarayamîꞌ pî, îꞌ wani pra mîrîrî wanî.

Ennaꞌpo esenupantoꞌ 56 imenukasaꞌ 3 ya