Îꞌ wani awanî yeꞌnen îꞌ iipî manniꞌ inîmîkî?

ENPENATAꞌPÎNANTÎ Daniel pî? Morî pe esenumenkasaꞌ ya, priꞌya rî enaꞌpî eꞌpainon? Anîꞌya mîrîrî epuꞌtî pra wanî. Îꞌ pî uurînîkon esenupa pîꞌ nai mîrîrî pî? Îꞌ pensa morîkon pî uurînîkon esenumenka ya, paran yepitîiya? Kanne, tîîse morîkon pî uurînîkon esenumenka ya, uurînîkon pîikaꞌtîiya.

Dr. Nathan Cherney eseurîmaꞌpî mîrîrî pî televisãoya, mîîkîrî eseurîmaꞌpî îꞌ taasa pemonkonyamîꞌya manni pî, îꞌ pensa morî pe toꞌ wanîꞌya toꞌ yepiꞌtî, taꞌpîia: “Warayo wanîꞌpî sokoro pe tînoꞌpî yarakkîrî. Îꞌ wani awanî yeꞌnen? Morî pe esenumenkasaꞌ pra yeꞌnen, mîrîrî yeꞌnen priꞌya pra awanîꞌpî” taꞌpîiya. Dr. Nathanya taꞌpî: “Yairî pra mîrîrî wanî, priꞌya pra pemonkon wanî ya ipîra, aꞌtuꞌmîra ena komamî.”

Neꞌne pe tîwanîkon kaisarî pemonkonyamîꞌ wîttî iipia, inkamoro eseurîma ipî: “Priꞌya pra wanî, morî pe esenumenka pra wanî yeꞌnen!” Esaꞌnamatoꞌ wanî ya iipia, mîrîrî yeꞌka pe eseurîma eserîke pra wanî. Moriya, îꞌ morîkon pî esenumenkan ya, mîrîrîya uurînîkon pîikaꞌtî pepîn?

Kaane! Dr. Nathanya pemonkonyamîꞌ pîîkaꞌtî, ipîra priꞌya pra toꞌ wanî yeꞌnen. Oꞌnon yeꞌka pe toꞌ yausinpaiya, mîrîrî wenai priꞌya toꞌ wanî paran yapîtanîtoꞌpe toꞌya. Tiaronkon doutoryamîꞌya taa mîrîrî pî, îꞌ pensa taatausipai pemonkon wanîꞌ ya, mîrîrîya mîîkîrî pîikaꞌtî paran yapîtanîtoꞌpe mîîkîrîya. Yairî mîrîrî wanî eraꞌmapaiꞌnîkon.

Îꞌ inîmîkî manni wanî morî pe puꞌkuru

Dr. W. Gifford-Jones mîîkîrî itekare ekaremenen kaareta imenukasaꞌ wenai, mîrîrî taꞌpî mîîkîrî ya: “Îꞌ pensa pemonkonya morî itekare etaa ya, morî pe mîîkîrî ena.” Doutor. W. Gifford-Jones esenupaꞌpî mîrîrî pî, îꞌ pensa anî enaya priꞌya pra, morî etaaiya ya, morî pe ena inîꞌ panpîꞌꞌ. Tiaron esenupantoꞌya taꞌpî 1989 yai, mîrîrîya taꞌpî pemonkon wanîꞌ ya priꞌya pra, tîîse morî itekare etaaiya ya, mîîkîrî koꞌmamî inîꞌ panpîꞌꞌ mararî pra konoꞌ kaisarî. Uurînîkon koꞌmamî yai, tiaronkon esenupantoꞌya mîrîrî taasaꞌ pra man sîrîrîpe. Tîîse, tiaronkon pemokonyamîꞌya morî yekare etaa ya, taatausipai toꞌ wanî, toꞌ esewankonoꞌma eserîke pra toꞌ wanî.

Kaareta eseurîmaꞌpî man, pemonkonyamîꞌ pî neꞌne pe toꞌ yewan eꞌtoꞌ pî. 1.300 kaisarî pemonkonyamîꞌya mîrîrî kaareta eraꞌmaꞌpî, inkamoro koreꞌta morî pe pra pemonkonyamîꞌ esenumenkatoꞌ wanîꞌpî, tîîse tiaronkon esenumenkapîtîꞌpî morî pe. 10 konoꞌ kaisarî esuwaꞌkaꞌpî tîpo, eraꞌmaꞌpî toꞌya anîꞌ wanîꞌpî priꞌya pra, imakuiꞌpî pe toꞌ esenumenkatoꞌ wanî yeꞌnen, toꞌ yewan wanîꞌpî neꞌne pe. Laura Kubzansky mîîkîrî yenupanen, mîîkîrî esenupapîtîꞌpî oꞌnon yeꞌka pe priꞌya pra pemonkonyamîꞌ enatoꞌ pî: “Mararî pra pemonkonyamîꞌ eseurîmapîtîꞌpî mîrîrî pî, morî pe anî esenumenkatoꞌ wanî ya, priꞌya awanî. Mîrîrî naka wanî yairî puꞌkuru? Seeni esenupantoꞌ eseurîmaꞌpî man, yairon mîrîrî.”

Pemonkon esenumenka tîpîꞌrî aꞌtuꞌmîra tîweꞌtoꞌ pî, îꞌ pensa priꞌya pra enasaꞌya, mîîkîrî koꞌmamî mararî pra paran pî priꞌya pra. Yairî esenumenkakoi pemonkonyamîꞌ koꞌmamî mararî pra, mîrîrî pî esenupantoꞌ eseurîmaꞌpî man. Esenupantoꞌ nîrî eserumaꞌpî man, aꞌyekeꞌtononya morîkon etaya oꞌnon yeꞌka pe toꞌ eꞌtoꞌ pî. Tiaronkonya inkamoro pîikaꞌtî morî pe, mîrîrî wenai, inkamoro koꞌmamî inîꞌ panpîꞌꞌ taatausipai, inkamoro asarî morî pe.

Îꞌ wani awanî yeꞌnen morî pe pemonkon esenumenkaꞌ ya, mîîkîrî pîikaꞌtî priꞌya aweꞌtoꞌpe? Doutoryamîꞌya maasa uurînîkon esenumenkatoꞌ, uurînîkon puꞌpai kaase, epuꞌtî pra man, mîrîrî yeꞌnen toꞌ esenumenka mararî pra. Pemonkonyamîꞌ puꞌpai kaase pî esenupakoi Doutorya taꞌpî: “Tîîse, morî pe enumenka wanî meruntî ke, taatausinpai moropai priꞌya nîrî awanî.”

Doutoryamîꞌya mîrîrî epuꞌtî pra man, maasa mîrîrî pî epunen pe tîweꞌsanon esenupa tanne, tîîse uurînîkonya, mîrîrî epuꞌtî pî man Paapa Maimu wenai. “Anî yewan wanî ya tausinpai, mîrîrî wanî merîsin yeꞌka pe, mîrîrîya pîikaꞌtî, tîîse esewankonoꞌmakoi yewan, wanî aꞌtuꞌmîra.” (Provérbios 17:22) Eraꞌmatî Paapa Maimuya, mîrîrîya taꞌpî man: “Anî yewan wanî ya tausinpai, mîrîrî wanî merîsin yeꞌka pe”, tîîse imenukasaꞌya taa pra man îꞌ rî paran yepitî.

Mîrîrî yeꞌnen esenumenkakî: morî yekare wanî ya merîsin yeꞌka pe, Dr.ya mîrîrî tîrî eꞌpainon? Inna, morî yekareya moropai esenumenkatoꞌya amîrî pîikaꞌtî mararî pra inîꞌ panpîꞌ.

Esenumenka morî pe, imakuiꞌpî pe moropai akoꞌmantoꞌ pî

Pemonkon esenupakoiya inîꞌ panpîꞌꞌ oꞌnon yeꞌka pe pemonkonyamîꞌ eꞌtoꞌ pî tiaronkon esenumenka, îꞌ ekupî morî pe îꞌ ekupî morî pe pra. Mîîkîrî esenupakoiya eraꞌmaꞌpî anî esenumenkaya morî pe, morî pe wanî nîrî. Maasa, more pe toꞌ wanî tanne, toꞌ esenumenkatoꞌ wanîꞌpî morî pe esenupantoꞌ yewîꞌ ta toꞌ wanîya. Moropai esenyakamakoiꞌkon nîrî wanî morî pe, suꞌminankoiꞌkon nîrî wanî morî pe. Îꞌ wani awanî yeꞌnen? Toꞌ esenumenkato wanî yeꞌnen morî pe. Esenumenkakî, wîriꞌsanyamîꞌ wanîꞌpî ekaꞌtunkoiꞌkon. Kaareta wanîꞌpî toꞌ pî eseurîmakoi priꞌya toꞌ wanîꞌpî, morî pe toꞌ wanîꞌpî, mîrîrî wenai. Mîrîrî yeꞌnen toꞌ yarakkîrî toꞌ eseurîmaꞌpî îꞌ wani awanî yeꞌnen morî pe toꞌ eꞌtoꞌ pî, oꞌnon yeꞌka pe toꞌ yeseru eꞌtoꞌ pî, toꞌ esenumenkatoꞌ wanîꞌpî morî pe moropai morî pe pra. Moropai eraꞌmaꞌpî toꞌya “morî pe esenumenkaꞌkoi wîri imenka eꞌpainon” – taꞌpî toꞌya. Morî pe esenumenkan ya, mîrîrî wanî morî pe puꞌkuru moropai mîrîrîya uurînîkon pîikaꞌtî?

Uurînîkon esenupa eꞌpainon mîrîrî pî, morî pe pra toꞌ yeseru eꞌtoꞌ pî, morî pe pra toꞌ esenumenkatoꞌ pî nîrî. Inîꞌ panpîꞌ esenupakoiꞌkonya eraꞌmaꞌpî oꞌnon yeꞌka pe oꞌmaꞌkon eꞌtarumaꞌtîntoꞌ eꞌto ꞌpî. Toꞌ atarakkansaꞌ wanîꞌpî, mîrîrî wenai toꞌ esewankonoꞌmaꞌpî, mîrîrî wanî tanne, toꞌ epaꞌka pra wanîꞌpî. Inkamoroya eraꞌmaꞌpî, mîrîrî panpe aweꞌkupî pemonkonyamîꞌ yarakkîrî. Tiaronkon pemonkonyamîꞌ eꞌtarumapîtîꞌpî, tiaron eseurîmaꞌpî îꞌ koneka toꞌya ya morî pe toꞌ ena. Mîrîrî eta tîpo morî pe inkamoro enaꞌpî. Mîrîrî eta tîpo morî konekapîtîꞌpî toꞌya. Mîrîrî yeꞌnen morî pe toꞌ enaꞌpî.

Mîrîrî konekaꞌpî toꞌya tiaronkon pemonkonyamîꞌ yarakkîrî – teuren, mîrîrî koneka toꞌya tanne, eꞌtarumaꞌtîntoꞌ eꞌtîꞌka pra wanîꞌpî. Mîrîrî yeꞌnen ipîra toꞌ esewankonoꞌmapîtîꞌpî. Mîrîrî tîpo iꞌnîrî mîrîrî konekatoꞌpe taꞌpî toꞌya, tîîse mîrîrî konekasaꞌ toꞌya pra man. Innape mîrîrî wanî taa toꞌya pra toꞌ wanîꞌpî eꞌtarumaꞌtîntoꞌ pî. Tîîse, morî pe esenumenkakoiꞌkonya îꞌ morî eꞌkupî nîmînenanya, mîrîrîkon konekapîtîꞌpî iꞌnîrî toꞌ eꞌtarumaꞌtî namai.

Dr. Martin Seligman, mîîkîrî esenkamakoi oꞌnon yeꞌka pe pemonkonyamîꞌ esenumenkatoꞌ pî, morî pe toꞌ esenumekatoꞌ moropai yairî pra toꞌ esenumenkatoꞌ pî nîrî. Mîîkîrî esenupaꞌpî, oꞌnon yeꞌka pe pemonkonyamîꞌ yeseru wanî tiwinsarî toꞌ wanî tanne, mîrîrî yeꞌnen imakuiꞌpî pe toꞌ esenumenkatoꞌ, eraꞌmaꞌpîiya. Yairî pra toꞌ koꞌmantoꞌ nîrî wanî eraꞌmaꞌpîiya, mîrîrî yeꞌnen mîrîrîya toꞌ yaꞌkamaꞌpî. Dr. Seligmanya taꞌpî: “Maasa 25 konoꞌ kaisarî uurî esenupaꞌpî mîrîrî pî. Insenan pemonkonyamîꞌya taꞌpî: ‘imakuiꞌpî konekauya yairî pra ipîra, tiwin kin morî konekauya pra waiꞌ, mîrîrî panpe anî esenumenka ya, mîrîrîya mîîkîrî pîikaꞌtî pepîn, imakuiꞌpî pe awanî.”

Sîrîrîpe mararî pra pemonkonyamîꞌya mîrîrî epuꞌtî pra man, tîîse mîrîrî pî esenupakoiya epuꞌtî, mîrîrî taꞌpî Paapa Maimuya. Amîrî esewankonoꞌma ya ‘îꞌ pensa esuwaꞌkaya eꞌtarumaꞌtîntoꞌ pî, aꞌtunmîra taise amîrî ena.’ (Provérbios 24:10) Paapa Maimuya yenpoꞌpî man, îꞌ pensa amîrî eꞌtarumaꞌtî ya, mîrîrî pî esewankonoꞌma, mîrîrî yeꞌnen esenumenka morî pe pra, mîrîrî wenai aꞌtunmîra ena. Îꞌ koneka uurînîkonya eꞌpainon, imakuiꞌpî uurînîkon esenumenkatoꞌ moꞌkatoꞌpe uurînîkonya moropai morî pî neken uurînîkon esenumenatoꞌpe?

[Yekaton]

Senni inîmîkîtoꞌya apîikaꞌtî eꞌpainon tamîꞌnawîrî ikoneka pa