BIBAKEHULA BABAHA
Bika Byasa Kulingiwa Nga Njilinga Byuma Byabingi ha Simbu Imo Lika?
Kuma mwasa kulinga mwamubwa byuma byabingi ha simbu imolika ndi?
Kuma mwasa kulingila byuma byabingi ha simbu imolika ndi? Banu babangi bakasinganyeka ngwabo baje banasemukila mu simbu yanalisala manene makina, basa kulinga mwamubwa byuma byabingi ha simbu imolika kutubakana baje banashangumuka kuwapangesa oku banakolo. Kuma mukemwo bene ndi?
BUSUNGA indi MAKULI?
Kulinga byuma byabingi ha simbu imolika kumikwasa mumanese bwasi bipangi byeni.
Nga tulizilisa Kulinga byuma byabingi ha simbu imolika, co twasa kupanga bipangi byabingi.
Babaha basa kulinga mwamubwa byuma byabingi ha simbu imolika kutubakana bakulunu.
Nga mwasinganyeka ngweni bibanendeka mu mikana ili helu bya “busunga,” co munakulahela makuli akwendeka ngwawo twasa kulinga byuma byabingi ha simbu imolika.
Kusinganyeka ngwetu twasa kulinga byuma byabingi ha simbu imolika kunapu kulikwisa
Kuma musinganyeka ngweni mwasa kulinga byuma bibali ha simbu imolika ndi? Munasa kulinga mwamubwa byuma bimo ha simbu imolika. Cakumwenako, munasa kutolilila ku mwaso na kujelesa mulili ha simbu imolika. Oloni hanga munasa kuujelesa mwamubwa.
Oloni nga tulinga byuma bibali ha simbu imolika bije bitondeka kwakako mbunge, tunasa kwonowa kubilinga mwamubwa. Hamo bikebyo byalingisile mumbanda wa lizina lya Katherine endeke ngwendi: “Njikashaka kulinga byuma byabingi ha simbu imo ika, oloni kakangi munjikeseka kulinga ngoco, njikonowa kubilinga mwamubwa.”
“Munjakele na kusimutwiya na munu umo, njatambwile kamuzimbu ha foni yange. Njesekele kukumbulula kamuzimbu oku njisimutwiya nowo munu. Oloni njonowele kuziba byakele na kwendeka. Co lalo, bwingi bwa majwi anjasonekele mu kamuzimbu kunjawasonekele mwamubwa.”—Caleb.
Muka-kulilongesa bya makina umo wa lizina lya Sherry Turkle wasonekele ngwendi: “Tunasa kusinganyeka ngwetu kulinga byuma byabingi ha simbu imolika kwakubwa, . . . oloni kulinga ngoco kunasa kutwonowesa kwaka mana ku bipangi byetu, co kutwasa ku bipanga mu ngila inapande. Ha simbu itulinga byuma byabingi ha simbu imolika, tunasa kusinganyeka ngwetu tuli na kubwahesa byuma kumani tuli na kubibiisa.” a
“Simbu imo njikasinganyeka ngwange njasa kusimutwiya na munu oku njili na kulitumina tumizimbu na munu weka. Oloni munjikeseka kulinga ngoco, njikendeka majwi anjinapande kusoneka mu kamuzimbu na kusoneka majwi anjinapandele kwendeka.”—Tamara.
Banu baje bakeseka kulinga byuma byabingi ha simbu imolika, bakakaluwisa lika buyoye bwabo. Cakumwenako, kakangi kukabambatela simbu yailaha kumanesa bipangi byabo. Co lalo banasa kumanesela simbu yaingi ku kwilukila kupanga bipangi bibanonowele kupanga mwamubwa. Ngeci, baje bakalingi byuma byabingi ha simbu imolika bakawana ngwabo banasala na simbu ya indondo lika ya kumanesa bipangi byabo.
Thomas Kersting uje wapwa muka-kusaka banu baje babinja mu bwongo (psychotherapist,) co lalo wapwa muka-kunangula wa ha sikola wendekele ngwendi: “Nga twesekesa bwongo ku Kabineti ya kutulikila mwamubwa mapapelo, tuwana ngwetu bwongo bwa munu uje akalingi byuma byabingi ha simbu imolika, bunalifu ngwe Kabineti muje muli mapapelo abanatulika mu bushaki.” b
“Nga ulinga byuma byabingi ha simbu imolika, wasa kwibala kulinga byuma bimo bya seho. Kulinga ngoco kunasa kukulingisa ubiise simbu yaingi. Unasa kusinganyeka ngwobe uli na kunyunga simbu, kumani uli na kubiisa simbu.”—Teresa.
Kweseka kulinga byuma byabingi ha simbu imolika kunalifu na kwendesa mota mu bingila bibali ha simbu imolika
Ngila yaibwa
Liziliseni kwaka mbunge ku cuma cimo lika. Kunasa kumikaluwila kulinga ngoco maneneni nga munezilila kulinga byuma byabingi ha simbu imolika, bya kufwa ngwe kulilongesa oku muli na kulitumina tumizimbu na babusamba beni. Oloni Mbimbiliya itushongangeya “kunanguka byuma bya seho manene.” (Filipu 1:10, NWT) Keti byuma byoshe byapwa bya seho. Ngeci, angululeni cipangi cimunapange kushangumukila kupanga, co cipangeni kwetela noho hamukacimanesela.
“Bwongo bwa munu uje kasa kulinga cuma cimolika, twasa kubwesekesa ku mwanike uje ashaka kulinga byuma byoshe byatonda. Nameme ashaka kulinga ngoco, oloni kutwasa kumutabesa. Mu ngila imolika, netu kutwapandele kutabesa bwongo bwetu bulinge byuma byabingi ha simbu imolika.”—Maria.
Tundiseni byuma byoshe bije byasa kumitanganesa. Kuma mukalilongesa oku mutalatala ha foni yeni ndi? Nga mukemwo, co yakeni mu mulili weka ha simbu imutanda. Zimeni TV, co keti mutaletale byuma ha intaneti. Mbimbiliya ngwayo: ‘Pangeseni mwamubwa simbu yeni.’—Kolose 4:5. NWT.
“Njalimwena ngwange kwaka mbunge ku cuma cimo kwapwa kwakubwa. Munjikamanesa kulinga oco cuma, njikacifundika ha lipapelo haje hanjinanoneka bipangi byange na kushangumuka kulinga cuma cinatako. Kulinga ngoco, kunanjikwasa kupanga mwamubwa bipangi byange.”—Onya.
Keti mulinge byuma byeka nga musimutwiya na bakweni. Nga tusimutwiya na munu oku tutala-tala ha foni yetu, co tumwesa ngwetu kutwamusingimikile. Co lalo kutwasa kwaka mana ku byuma bituli na kusimutwiya. Mbimbiliya itushongangeya kulingila bakwetu byuma bitushaka batulingile.—Mateu 7:12.
“Bisimbu bimo munjikasimutwiya na ndokazi yange, akalitumina tumizimbu na bakwabo nambe kulinga byuma byeka ha foni. Njika lubala manene. Oloni kwendeka lika busunga, nange njikalingi ngoco bisimbu bimo.”—David.
