Kuma Biñanda Bili mu Mbimbiliya Byatenguluka Ndi?
Embwe. Banu mubanesekesa mabulu a kuzenga, banawana ngwabo biñanda bili mu Mbimbiliya kubyatengulukile nameme ha myaka yaingi banakele na kubisononona ha byuma bije byasa kubihya bwasi.
Kuma oku kulumbununa ngwabo mubakele na kusononona kubakele na kulimbenja ndi?
Baka-kushitozola banawana mabulu a kuzenga amangi. Mabulu a kuzenga amo analiseze mu bingila bimo, co oku kumwesa ngwabo baka-kusononona bakele na kulimbenja. Awa mabulu a kuzenga analiseze lika kamandondo, co oku kuliseza kukwatengulwile bulumbunwisi bwa Bisoneka. Oloni ha mitamba imo analiseze manene. Co kakangi oku kuliseza kunaija mwafwa ya banu bamo kusañulu baje balingilile shakelo mu kushaka kutengulula muzimbu wa mu Mbimbiliya. Tusimutwiyeni ha byakumwenako bibali binatako:
Ku mukanda wa 1 Yowano 5:7, Bimbimbiliya bimo bya kusañulu bili na majwi a kwendeka ngwawo: “mwilu mwakala Tate, Mwana, na Munzinzime wa Kujela: co aba batatu bapwa umo.” Oloni mabulu a kuzenga aje ali na biñanda bya busunga amwesa ngwawo awa majwi kuwakeleko mu ndaka ya kulibanga mubasonekele Mbimbiliya. Bawabwezeleleleko mu kwita kwa simbu. a Ngeci, mu Bimbimbiliya byabingi bibananungulula mwamubwa, awa majwi kubawendekelemo.
Lizina mpundu lya Njambi liwaniwa bisimbu byabingi mu mabulu a kuzenga a kusañulu. Oloni mu Bimbimbiliya byabingi banaliingisa na majwi a kufwa ngwe “Shukulu” nambe “Njambi.”
Kuma kuli heka lalo habinalimbenje biñanda bili mu Mbimbiliya ndi?
Kuli mabulu a kuzenga amangi abanawana. Ngeci, kwakwasi manene kuzibuka habinalimbenje biñanda bya mu Mbimbiliya kutubakana mukwafwililile kunima. b Bika bibanawana baka-kutondesesa munima ya kwesekesa awa mabulu?
Muka-kulilongesa umo wa lizina lya William H. Green wendekele ha Bisoneka bya Cihebelu bije bibakatumbula babangi ngwabo “Testamenti ya Laja” ngwendi: “Tunasa kwendeka ngwetu kukwesi biñanda byeka bya kusañulu bibananungulula mu kusungama ngwe ebi.”
Muka-kulilongesa bya Mbimbiliya umo wa lizina lya F. F. Bruce wendekele ha Bisoneka bya Cigriki bya Baka-Kilistu nambe ngwetu “Testamenti Yaiha” ngwendi: “Kuli bukaleho bwabwingi buje bumwesa ngwabwo biñanda bili mu Testamenti Yaiha bya busunga, co binatubakanena kulako biñanda bibanasoneka baka-kulilongesa babangi bije kubyesi mwamubwa na bukaleho.”
Muka-kutondesesa bya mabulu a Bisoneka wa lizina lya Sir Frederic Kenyon wendekele ngwendi munu “asa kukwata Mbimbiliya mu liboko lyendi na kwendeka mu kuzituka nambe kujeneka kuuwasana ngwendi inapu Lijwi lya Njambi bene lije lineti mu bisemwa byabingi ha myaka yaingi kwa kujeneka bimo bya kulimbenjamo.”
Byuma muka bikwabo bitulingisa tukulahele ngwetu biñanda bili mu Mbimbiliya binasungama nameme inakalako simbu yailaha?
Baka-kusononona ba Bayunda na baka-Kilistu, boshe kubatundisile mu Mbimbiliya biñanda bije byendeka ha byuma byabibi bibalingile banu ba Njambi. c (Kulava 20:12; 2 Samwele 11:2-4; Ngalatiya 2:11-14) Co lalo kubatundisilemo biñanda bije bimwesa byuma byabibi bibalingile Bayunda na bije bimwesa bilongesa bya banu bya kuhenga. (Hoziya 4:2; Malakiya 2:8, 9; Mateo 23:8, 9; 1 Yowano 5:21) Mubasononwene ebi biñanda mu kusungama, aba baka-kusononona bamwesele ngwabo bapwile ba kulongwa, co basingimikile Lijwi lya Njambi lije lyapwa lya kujela.
Kuma Njambi uje wahwimininine banu baje basonekele Mbimbiliya kasa kunyungilila biñanda bilimo mangana banu keti babitengulule ndi? d (Isaya 40:8; 1 Petulu 1:24, 25) Anukeni ngweni kayongwele ngwendi Mbimbiliya ikwase lika banu ba kusañulu, oloni netu. (1 Kolinte 10:11) Mukemwo Mbimbiliya ngwayo: ‘Byuma byoshe bije bibasonekele mu Bisoneka babisonekelele kutulongesa, ngeci tukale na lilabelelo lya kutunda ku lukakateya na ku kutakamesa kuje kutunda ku Bisoneka.’—Loma 15:4.
Yesu na bandongesi bendi bapangesele majwi a mu Bisoneka bya Cihebelu mu kuzituka. Kubamwene ngwabo bije biñanda kubyapwile bya kusungama, embwe.—Luka 4:16-21; Vilinga 17:1-3.
a Awa majwi kuwawaniwa mu Bimbimbiliya bya kusañulu bya kufwa ngwe Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Vatican Manuscript 1209, original Latin Vulgate, Philoxenian-Harclean Syriac Version, nambe Syriac Peshitta.
b Cakumwenako, banawana mabulu a kuzenga a Cigriki a kutubakana 5,000 a Bisoneka bya Cigriki bya Baka-Kilistu bije bibakatumbula lalo ngwabo Testamenti Yaiha.
c Mbimbiliya kuimwesa ngwayo bangamba ba Njambi bapwa ba kulumbunuka. Inendeka mwamubwa ngwayo: ‘Kukwesi munu kesi kulinga bubi.’—1 Vimyene 8:46.
d Mbimbiliya imwesa ngwayo nameme Njambi kalekele banu baje basonekele Lijwi lyendi koma na koma kabapandele kusoneka, oloni wabatwamenenene.—2 Timateo 3:16, 17; 2 Petulu 1:21.