Zalesi na Sholwesi ya Bamo

Yakele na Kunjitanwisa

BANAWAMBULULA KULI EILEEN BRUMBAUGH

NJAKOLELELE MU naanga ije yakele mu bulombelo bwa Old Order German Baptist Brethren. Byuma bibakulahelele banu bomu mu bulombelo byalitombwele nebi bibakulahelele ba mu bulombelo bwa Amish na Mennonite. Obu bulombelo bwashangumikilile mu Germany mu 1708, co bwashakele kukwasa banu bazibuke Njambi, co lalo bwalikwatasanene na bulombelo bwa Pietism. Libulu limo lije lyendeka ha bulombelo lyendekele ngwalyo banu ba mu bulombelo bya Pietism “bakele na biyongola bya kukwasa banu bazibe muzimbu wa Kilistu.” Ebi biyongola byabalingisile baye na kulongesa banu mu mitambela ya kuliseza-seza.

Mu 1719 kacibunga kakandondo kaje katwamenenene Alexander Mack kezile ku mwela ubasana ano matangwa ngwabo Pennsylvania, mu America. Kutunda haje bene, banu bashangumukile kulimungila tubibunga twabo na kulyangununa. Cibunga na cibunga cakabangeyeye bilongesa bya Alexander Mack kwesekesa nomu mubakele na kubizibisisila. Mu ceci yetu mwakele banu ba kweta ku 50. Mu ceci yetu bakele na kutushongangeya manene kutanda Mbimbiliya na kukabangeya byuma biyendekele ceci.

Naanga yetu yakulahelele ebi byuma kushangumukila kuli bakukulwila yetu. Nange njakele na kukunguluka oku ku ceci, co banjimbwitikile munjakele na myaka 13. Munjapwile nji mwanike bakele na kunjilongesa ngwabo kwapwa kwakubi kukala na mota, trakita, foni, rediyo nambe cuma coshe-coshe ca malaiti. Banakazi ba mu ceci yetu kubakele na kuzala bizalo bya kutula, co kubakele na kutehula binkambu nambe kwenda kwa kujeneka kufwika ku mutwe. Banalumeco bakele na kulela minjezi. Twakele na kusinganyeka ngwetu kujeneka kupwa muka-kaye kunambateselela kujeneka kuzala bizalo bya matangwa ano, kulisona ku mesho, kuzala maseka, masikiyo, mariñi na manekiceni. Twasinganyekele ngwetu kulinga ngoco kunapu kulimwesa kwakubi.

Batulongesele kusingimika manene Mbimbiliya ije itwamwene ngwetu yapwile byakulya bya ku sipilitu. Mutondo na mutondo, twakele na kulikungulwila mu mulili wa kuhwimina na kutolilila kuli batate mubatanda capita mu Mbimbiliya na kwendeka ha byuma bibanatanda. Co batate mubakele na kulombela tubaboshe twakele na kutsikama. Nga batate banamanesa, co banana balombela Lilombelo lya Mwene. Njazemene manene kulemesa kwetu kwa mutondo, mwafwa kwakele na kulingisa naanga yoshe yake mbunge ku byuma bya ku sipilitu.

Twakele na kukala ha lihya lije lyakele hayehi na Delphi, ku America. Twakele na kulima byuma bya kulisezaseza. Twakele na kuya na kulandesa ebi byakulya mu mbongi, co twakele na kubyambatela mu litemba lije lyakele na kukoka kabalu. Twakele na kulandesa ebi byakulya mu mikwakwa nambe kubitwala ha njibo na njibo. Twamwene ngwetu kupangela Njambi kunambateselela kupanga na nzili bipangi bya ku mubila. Ngeci, twakele na kupanga manene matangwa oshe, kubanga lya calumingo likelyo kutwakele na kupanga. Oloni simbu imo twakele na kuzezama manene na kulima, co kwakele na kutukaluwila kwaka mbunge ku byuma bya ku sipilitu.

Bulo na Naanga

Mu 1963 njashombokele kuli James munjakele na myaka 17. James wapwile muka-ceci yetu. Bakukulwila yendi nabo bapwile baka-Old Brethren. Tubaboshe twashakele manene kupangela Njambi, co twakulahelele ngwetu bulombelo bwetu bukebwo lika bwapwile bwa busunga.

Mutwaketele mu 1975, twakele na bana 6, co mu 1983 mutinikila wetu wasemukile. Rebecca, munetu wamucibali ikeye lika munakazi. Twakele na kupanga na nzili, kutwakele na kubiisa bimbongo, co twayoyele buyoye bwabwasi. Twakele na kulongesa bana betu binangulo bya mu Mbimbiliya bibatulongesese bisemi betu na bakwetu baje batwakele nabo mu bulombelo bwa Old Brethren.

Sholwesi ya hanja yapwile ya seho manene mu bulombelo bwetu. Ha kuwana ngwe kutwasa kuzibuka bili mu mbunge ya munu, twamwene ngwetu zalesi yendi ikeyo imwesa mwafwila mukati. Ngeci, nga munu asakula binkambu byendi mu ngila yaibwa twasinganyekele ngwetu wakele na kulimwesa. Co lalo nga munu nazala dilesi ije ili na mindoli ili na kusholoka manene twasinganyekele ngwetu nendi ali na kulimwesa. Simbu imo twakele na kwaka manene mbunge ku sholwesi ya munu kutubakana ku byuma biyendeka Mbimbiliya.

Byuma Byalingiwile mu Kamenga

Mu ma 1960, nyali yange Jesse uje wakolelele mu bulombelo bwa Old Brethren bamukutile mwafwa wabyanene kukobela buswalale. Mwakele mu kamenga, waliwanene na Bakaleho ba Yehova. Bakaleho nabo bamona ngwabo kulwa nzita kukulitombola na binangulo bya mu Mbimbilliya. (Isaya 2:4; Mateo 26:52) Jesse wakele na kusimutwiya manene bya mu Mbimbiliya na Bakaleho, co walimwenenene bifwa byabo byabibwa. Munima ya kulilongesa byabingi mu Mbimbiliya bamumbwitikile, co wapwile Mukaleho wa Yehova. Oku kwatulubalesele manene.

Jesse wasimutwiiye na munalume wange byuma byalilongesele. Wakele na kubwahesa lalo ngwendi simbu yoshe James atambule Kaposhi ka Kukengela na Toneni! Kutanda awa mabulu kwalingisile James azeme manene Mbimbiliya. James wakele na lishungu lya kupangela Njambi, oloni wakele na kuliziba kukala kulako nendi, ngeci wakele na kwaka manene mbunge ku cuma coshe camona ngwendi casa kumukwasa kushwena kuyehi na Njambi.

Bakulunu ba ku ceci yetu bakele na kutushongangeya ngwabo tutande mamagazini a bulombelo bwa Amish na Mennonites na bulombelo bukwabo nameme twamwene ngwetu obu bulombelo bwalikobelesele mu byuma bya kaye. Oloni batate bazindile manene Bakaleho. Kubashakele ngwabo tutande Kaposhi ka Kukengela na Toneni! Ngeci njalubalele munjamwene James atanda awa mabulu. Njalishoshomwenene ngwange ongumuka na bilongesa bya makuli.

Oloni kuli byuma bimo bibakulahelele ba mu bulombelo bwa Old Brethren bije byamwene James ngwendi kubyalitombwele na bilongesa bya Mbimbiliya. Cakumwenako, bilongesa bije byamwesele ngwabyo nga munu apanga bipangi byoshe-byoshe lya calumingo, co nalingi bubi. Cakumwenako, baka-Old Brethren bakele na kulongesa ngwabo lya Calumingo, munu asa kwana bimuna bendi mema mangana banwe, oloni kapandele kutukula kacishoni kwoshe-kwoshe. Oloni bakulunu bomu mu bulombelo kubasele kumulumbunwina habyemanene ebi bilongesa. Mu kwita kwa simbu, nange njashangumukile kuuwasana bilongesa byomu mu bulombelo.

Kwatukaluwilile kutunda omu mu ceci mwafwa ha myaka yaingi twakulahelele ngwetu ceci yetu ikeyo lika yapwa ya Njambi, co lalo twasinganyekele ha byuma binasa kulingiwa kuli yetu nga tutundamo. Oloni bitakutaku byetu kubyatutabesele kutwalelelaho kukala omu mu bulombelo butwazibukile ngwetu kubwakele na kulongesa busunga bwa mu Mbimbiliya. Ngeci mu 1983 twasonekele mukanda wa kulumbununa byuma byatulingisile tutunde omu mu ceci, co twabalekele ngwetu bautandele cikungulukilo. Ngeci batutundisile mu ceci yabo.

Twashakazekele Bulombelo bwa Busunga

Munima, twashangumukile kushakazeka bulombelo bwa busunga. Twashakele kuwana bulombelo buje bwakele na kulinga byuma bibakele na kulongesa. Cakulibanga, twabyanene kulikwatasana na bulombelo buje bwalikobelesele mu binzita. Oloni anga twashakele kukala mu bulombelo muje mwakele banu baje basiwisile buyoye bwabo na kujeneka kuzala bizalo bya ndando ya helu mwafwa twakulahelele ngwetu bulombelo bwa cifweci keti bwa baka-kaye. Kutunda mu 1983 kutwala 1985 twetanganene mwaya America yoshe kutondesesa bulombelo bwa busunga. Twakungulukile na baka-Mennonite, baka-Quaker, na bibunga byeka bya bulombelo.

Ha simbu itwakele na kushakazeka, Bakaleho ba Yehova batwendelele ha lihya lyetu mu mbongi ya Camden ije yakala mu America. Twatolililile, co twabalekele ngwetu bapangese lika Mbimbiliya ya King James. Njasingimikile Bakaleho mubatulumbunwinine ngwabo kubesi kulikobelesa mu binzita. Oloni kwanjikaluwilile kutwalelelaho kubatolilila, mwafwa njamwene ngwange zalesi na sholwesi yabo byamwesele ngwabyo kubalyangunwine ku baka-kaye, co njamwene ngwange keti baka-bulombelo bwa busunga. Njasinganyekele ngwange kulyalesa kukekwo kwalingisile zalesi ya banu iliseze na yetu. Njasinganyekele ngwange byuma byakele nabyo munu nambe bufuko bwali nabwo bikebyo bimulingisa alyalese.

Ba James bashangumukile kuya ku Njibo ya Bumwene ya Bakaleho ba Yehova, co bakele na kuyako na bana betu bamo. Njalubalele manene. Ba James bakele na kunjileka ngwabo njiye nabo, oloni njakele na kubyana. Co litangwa limo banjilekele ngwabo: “Nameme kuulitombola na bilongesa byabo byoshe, oloni tuye lika mangana ukalimwene cizemo cili mukati kabo.” Cizemo cibabamwesele, cikeco cabazibisile kubwaha ku mbunge.

Mu kwita kwa simbu njatabele kuya, oloni njasinganyekele ngwange njinapande kukanyanyama. Njakobelele mu Njibo ya Bumwene oku njinazala dilesi yange injakele na kuzala ku ceci yetu na tepa. Bana betu nabo bazalele bizalo bibakele na kuzala ku ceci kutwakele, co lalo baile mendi-mendi. Oloni Bakaleho batutambwile mwamubwa na kutumwesa cizemo. Njalyendekesele mu mbunge yange ngwange: “Aba banu banatutambula mwamubwa nameme kutwesi na kusholoka ngwe mubali na kusholokela.”

Cizemo cibanjimwesele canjiizibisile kubwaha. Nameme ngoco, kunjashakele kulikwatasana nabo. Kunjakele na kwimana mubakele na kwimba myaso yabo. Biwano mubyahwile, njabehwile bihula byabingi ha byuma bije binjasinganyekele ngwange kubakele na kulinga mwamubwa na bulumbunwisi bwa bisoneka bimo. Nameme bihula bimo kunjabihwile mwamubwa, oloni woshe injehwile wanjakele mbunge. Cuma cikwabo canjizibisile kubwaha capwile kuziba bikumbululo bya kulifwa ku munu woshe injehwile. Simbu imo bakele na kunjisonekela bikumbululo ha lipapelo, co oku kwanjikwasele njase kwitulukamo ha simbu injakele kwa likalyange.

Ha ntondwe, mu 1985, naanga yetu yaile ku ciwano ca mutambela ca Bakaleho ba Yehova ku Memphis, mu Tennessee. Twaile lika na kumona bikalingiwa. James anga wakele na kulela minjezi, co lalo anga twazalele ngwe mutwakele na kuzalela ku ceci kutwakele. Ha simbu ya kuhwima, banu babangi bakele na kwija na kutumeneka. Batumwesele cizemo, batwakele mbunge na kututambula, co oku kwatushongangeyeye. Kwoshe kutwakungulukilile balongesele byuma bimo, co eli likwatasano lyatushongangeyeye.

James washangumukile kulilongesa Mbimbiliya mwafwa ya cizemo cibamumwesele Bakaleho. Welwile byuma byoshe byakele na kulilongesa mangana amone indi bya busunga. (Vilinga 17:11; 1 Tesalonika 5:21) Mu kwita kwa simbu, James walizibile ngwendi nawana busunga. Oloni yange anga bene njakele mu bitanga. Njashakele kulinga byuma binapande, oloni kunjashakele kulinga byuma bibali na kulinga banu ano matangwa na kupwa muka-kaye. Munjatabele kukala ku cilongesa ca Mbimbiliya ca James, njakele na Bimbimbiliya bibali. Ha libuli limo hakele ya King James Version, ha libuli likwaboco hakele Mbimbiliya ya matangwa ano ya New World Translation. Vesi na vesi ibasimutwiiye, njaitalele mu Bimbimbiliya byoshe bibali mangana njimone indi bali na kunjungumuna.

Byuma Byanjilingisile Njikulahele Binjalilongesele

Kulilongesa Mbimbiliya kwatukwasele tuzibuke ngwetu Tatetu wa mwilu wapwa Njambi umolika, keti binjambi batatu, co yetu twapwa myonyo, co lalo mwonyo ukatsi. (Kushangumuka 2:7; Kwituluka mu Mashiko 6:4; Ezekiyele 18:4; 1 Kolinte 8:5, 6) Twalilongesele lalo ngwetu litende lya tuhya linapu bihilo bije bibakatsindimo banu, keti tuhya tubakayandeselamo banu. (Yombi 14:13; Myaso 16:10; Muka-kwambulula 9:5, 10; Vilinga 2:31) Kulilongesa busunga ha litende lya tuhya kwatukanyamesele manene, mwafwa mu bulombelo bwa Old Brethren bakele na kulumbununa mu bingila bya kuliseza-seza.

Oloni anga njakele na kuuwasana indi bulombelo bwa Bakaleho ba Yehova bwapwa bwa busunga, mwafwa njacikele na kusinganyeka ngwange bapwile baka-kaye. Kubakele na kuyoya yoyesi yayasi injamwene yange ngwange ikeyo inapande. Oloni njanangukile ngwange bali na kwononoka lishiko lyanene Yesu lya kwambulula muzimbu waubwa wa Bumwene ku banu boshe. Ngeci, kunjazibukile bya kulinga.—Mateo 24:14; 28:19, 20.

Ha simbu ei yaikalu, cizemo cibakele na kunjimwesa Bakaleho cikeco canjikwasele njitwaleleleho kutonda busunga. Cikungulukilo coshe cakele mbunge naanga yetu. Bwingi bwa banu mu cikungulukilo bakele na kwija na kutumona. Simbu imo bakele na kwija na kulanda mabele na mayaki etu mangana bakutumone. Oku kwatukwasele tunanguke ngwetu bapwa banu bababwa. Nameme twakele na kulilongesa na Mukaleho umo, oloni Bakaleho bakwabo bakele na kwija na kutumona. Nga bali mu lihya, hayehi na ha njibo yetu, bakele na kwita na kutumona. Bibalingile byapwile bya seho manene kuli yetu, mwafwa twashakele kuzibuka mwamubwa Bakaleho. Cizemo cabo na kutwaka mbunge byatushongangeyeye manene.

Keti Bakaleho ba mu cikungulukilo cakele hayehi netu lika batwakele mbunge. Munjakele na kulifwita na biyongola byange ha zalesi na sholwesi yaibwa, Mukaleho wa lizina lya Kay Briggs uje walyangwililile kuzala bizalo bya mibala ya kujeneka kutona na kujeneka kulipenta wezile na kunjimona. Njashubulukile kusimutwiya nendi. Litangwa limo, Lewis Flora uje wakolelele mu bulombelo bunjakolelele wezile na kunjimona. Lewis wanangukile ngwendi njakele mu bitanga, ngeci wanjituminine mukanda wa mapapelo 10 mangana anjizembeleke. Ngozi yanjimwesele yanjililisile, co njelukilile-ilukilile kutanda uje mukanda.

Njalombele kanyungi wa kuzenguluka Ndolome O’Dell anjilumbunwine Isaya 3:18-23 na 1 Petulu 3:3, 4. Njamwihwile ngwange: “Kuma awa mavesi kuwamwesa ngwawo munu keti azale mibala ya kutona mangana azibise Njambi kubwaha ndi?” Co nendi wanjihwile ngwendi: “Kuma kuzala tepa kunabihya ndi? Kuma kubinda binkambu kunabihya ndi?” Mutwapwile baka-Old Brethren, twakele na kubinda banike ba banakazi, oloni banakazi ba kukola bakele na kuzala tutepa. Njamwene ngwange byuma bitwakele na kulinga kubyalitombwele, co njazemene mwasimutwiiyemo nange kanyungi wa kuzenguluka, nomu mwakwatelelemo mbunge.

Mu kwita kwa simbu, njashangumukile kukulahela ngwange obu bukebwo busunga, oloni anga kwakele cuma cimo kunjazibisisile. Banakazi bakele na kutehula binkambu byabo. Bakulunu ba mu cikungulukilo, banjilumbunwinine ngwabo banakazi bamo binkambu byabo kubyesi kukola, bamoco bikakolo manene. Kuma oku kulumbununa ngwabo binkambu bya banakazi bamo bya seho kutubakana bya bakwabo ndi? Banjikwasele lalo njimone ngwange tunapande kupangesa citakutaku omwo twangula bituzala nomu mutusholokela, co banjanene byuma byakukatandela kunjibo.

Kupangesa Byuma Bitwakele na Kulilongesa

Twakele na kushakezeka bulombelo buje bwakele na kusholola bifwa byabibwa, co twabuwanene. Yesu wendekele ngwendi: “Banu boshe bakazibuka ngwabo mu bandongesi bange, nga mulizema mukati keni.” (Yowano 13:35, NWT.) Twakulahelele ngwetu Bakaleho ba Yehova bakamwesa cizemo ca busunga. Nameme ngoco, bana betu babali ba kukola Nathan na Rebecca bakele mu bitanga, mwafwa bakulahelele bilongesa bya mu bulombelo bwa Old Brethren na kubambwitikilamo. Nameme ngoco, busunga bwa mu Mbimbiliya butwabalongesele na cizemo cibabamwesele Bakaleho byabashongangeyeye balikute busamba na Njambi.

Cakumwenako, munetu Rebecca washungwiiye kukala na busamba bwa kukanyama na Njambi. Mwazibukile ngwendi Njambi kesi kubwahesela cimweja bilinga byanapande kukala nabyo munu, nambe byuma bikamulingiwila kulutwe, washubulukile kulombela kuli Njambi. Washwenene lalo kuli Njambi mwazibukile ngwendi Njambi kapwile kamponya wa bihanga bitatu, oloni wapwa munu uje yasa kutembwinina. (Efeso 5:1) Co lalo wabwahelelele mwazibukile ngwendi asa kusimutwiya na Njambi kwa kujeneka kupangesa ma “thee” na ma “thou.” Rebecca mwalilongesesele byashaka Njambi kutalesa ku lilombelo na biyongola byendi bya kushaka ngwendi banu bakayoye myaka yoshe hano hasi mu paradaisi, walizibile kukala muyehi na Ishamatanga yendi.—Myaso 37:29; Kujombolola 21:3, 4.

Byuma Bituli na Kulikuwa

Yange na James na bana betu ba kukola batanu, Nathan, Rebecca, George, Daniel, na John batumbwitikile ha ntondwe ya 1987, co twapwile Bakaleho ba Yehova. Harley bamumbwitikile mu 1989, Simon co mu 1994. Naanga yetu yoshe inaka mbunge ku cipangi canene Yesu Kristu bandongesi bendi ca kwambulula muzimbu waubwa wa Bumwene bwa Njambi.

Bana betu ba banalume batanu, Nathan, George, Daniel, John na Harley na munetu wa munakazi Rebecca banapangela ha munango wa Bakaleho ba Yehova wa ku America. George ikeye napangelaho myaka 14, co hacili. Simon wamanesele sikola mu 2001, co hano nendi ali ha munango. Bana betu ba banalume bamo bapwa bakulunu mu cikungulukilo, bakwaboco bangamba ba cikungulukilo. Munalume wange wapwa mukulunu mu cikungulukilo caThayer, mu Missouri, yangeco njazezama mu cipangi ca kwambulula.

Tuli na batekulu batatu, Jessica, Latisha, na Caleb, co tunabwahelela kumona bisemi babo babalongesa kuzema Yehova kushwa ku bwanike. Naanga yetu inabwahelela mwafwa Yehova natukwasa tushwene kuyehi nendi, co lalo kwitila mu cizemo cibakamwesa banu babasanesa lizina lyendi, natukwasa tubazibuke.

Tukazibila ngozi banu baje bashaka kuzibisa Njambi kubwaha, oloni bali na konwa kulinga ngoco mwafwa ya bisemwa byabo bije binabalingisa bamone byuma mu ngila ije kuilitombola na Mbimbiliya. Tukashungwiya ngwetu nabo bapwe ba kubwahelela mwafwa ya kuya ha njibo na njibo na kwambulula muzimbu waubwa wa Bumwene bwa Njambi na byuma byabibwa bibukalinga. Mesho ange akayenga-yenga misozi mwafwa ya kukandelela munjikanuka mubakwatelelemo bimbunge banu ba Yehova na cizemo cibatumwesele.

[Bikupulo]

Munjakele na myaka 7, nomu munjakolele

[Cikupulo]

James, George, Harley, na Simon banazala bizalo bitwakele na kuzala ku ceci yetu

[Cikupulo]

Eci cikupulo cange catuhukile mu nyuzipepa. Njakele na kutwala byakulya ku maliketi

[Majwi a babenya Cikupulo]

Journal and Courier, Lafayette, Indiana

[Cikupulo]

Yange na naanga yange