Kabusamba wa Makuli

Twendeke ngwetu muli na “kabusamba” imunalizibuka nendi kushwa ku bwanike. Wakele na kumilingisa mulizibe ngwe mubakunyanyama, co lalo mwalizibile ngwe wakele na kumilingisa mulitombole na bakweni. Mumwakele na bishoti, mwakele na kuya kuli ikeye mangana muzibeko “hehu.” Cili bene mwamukulahela mu byuma byabingi.

Oloni mu kwita kwa simbu mwashangumukile kunanguka binja byendi. Wamishunananene ngwe lishunju. Kwoshe kumwakele na kuya kubanga nendi, nameme kuje kubamibindikile kuya nendi, ikeye kashakele kusala. Co lalo nameme wamilingsile mulizibe ngwe mubakunyanyama, oloni wakele na kulinga ngoco oku abiisa bukangule bweni. Kambongo keni nawa mwakele na kulinga ka kulipangela hakati.

Mu myaka inahu, muneseka ngweni mulicakununeye, oloni wa ngo, shendi kumyecela. Napu likoni ngwe ikeye mwene yeni. Muli na kulibeya ngweni: “Naikeye njalikutila bika busamba nendi?”

OBU BUKEBWO busamba buli mukati ka baka-kusipa babangi na makaya. Earline uje wakele na kusipa ha myaka 50 wendekele ngwendi: “Kukala na makaya kwapwile kwa seho kutubakana kukala na banu. Makaya apwile a seho manene kutubakana na kabusamba wa kubwanike. Njalizibile ngwe makaya akewo lika anapu kabusamba kange.” Earline wanangukile ngwendi makaya anapu kabusamba wa makuli, co lalo wa cikenya. Cili bene, majwi atunabanga kutanda helu alumbununa wamubwa mwakele na kulizibila Earline kunima simbu kanda alilongese busunga. Mwalilongesele ngwendi kusipa kwakubi ku mesho a Njambi mwafwa kubiisa mubila wanatwana Njambi, walikelele kalingo-lingo kendi ka kusipa.—2 Kolinte 7:1.

Munalume wa lizina lya Frank nendi walikele kusipa mangana azibise Njambi kubwaha. Oloni mukwetile litangwa limo nambe abali kutunda hasipilile lwamaneselelo, wakaliwanene ali na kukalaba mu njibo yendi oku atonda-tonda tumwitwe twa mishanga ya laja tuje twawililile hasi mangana asipe. Frank ngwendi: “Lije likelyo litangwa linjalyangwilile kwecela kusipa. Njalizibile manene kubabala ku mbunge munjaliwanene njili na kukalaba mu mazilo kutonda lika tumishanga. Kutunda bene lije litangwa kunjasipile lalo.”

Mwafwa bika makaya akaka banu mu bundungo ngacije? Baka-kutondesesa banananguka byuma byabingi bikalingisa ngoco: (1) Makaya akanene cipepa ngwe mwa mambanda a kupendesa. (2) Nga munu nakoko bushungu bwa mu makaya bubatumbula ngwabo nicotine, bukete ku bwongo mu masekondi 7 lika. (3) Banu babangi bakawila mu mweto wa kusipa, mwafwa bakasipi oku bali na kulya na kunwa na kusimutwiya na bakwabo, co lalo mwafwa kukatepulua na ku bishoti na bikwabo.

Oloni ngwe mwanendeka Earline na Frank, kwasiwa kwecela kusipa. Nga mukasipi, co mushaka kwecela, tandeni biñanda binatako mangana bimikwase kutengulula futisi yeni.