Yeni ku mithzimbu

Munjazibukilile Byasa Kulingisa Banu Boshe Babalinge Mwamubwa

Munjazibukilile Byasa Kulingisa Banu Boshe Babalinge Mwamubwa

Munjazibukilile Byasa Kulingisa Banu Boshe Babalinge Mwamubwa

Banawambulula kuli Ursula Menne

Kushwa ku bwanike, njashakele kumona banu boshe oku babalinga mwamubwa na kupwisa hamo. Eli lishungu lyanjilingisile banjikute na kunjitwala mu kamenga mu East Germany. Co kukekwo kunjakazibukilile byasa kulingisa banu boshe babalinge mwamubwa. Tahi njimilekeko muzimbu wange.

NJA SEMUKILE mu 1922 mu mbongi ya Halle, mu Germany. Ei mbongi inakalako ha myaka ya kutubakana 1,200. Yakala makilomita 200 mu mbwela ya muyatangwa ya nganda ya Berlin, co yapwile imo ya bimbongi bya mu Germany muje mwakele manene bulombelo bwa Protestanti. Ndokazi yange Käthe wasemukile mu 1923. Batate bapwile maswalale, bananaco bapwile baka-kwimba.

Batate bakebo banjilingisile njikale na lishungu lyakama lya kushaka kumanesa kaangu. Mubalikelele cipangi ca buswalale, balandele cintolo. Ha kuwana ngwe bwingi bwa banu bakele na kulanda omu mu cintolo bapwile tuhutu, batate bakele na kubazibila mema ku mbunge na kubakolotesa byuma. Eci calingisile bimbongo bibahwile. Bibaliwanene nabyo batate byapandele kunjilongesa ngwange nameme kumanesa kaangu kunasa kumoneka ngwe kwakwasi byabingi byalibungilamo. Oloni ha kupwa mwanike njatwaleleleleho kuliziba ngwange njasa kumanesa kaangu.

Nange na Käthe twalilongesele kwimba na kukina kuli banana, co lalo njatambwile cashu ca kusona kuli bakebo. Njakele na nzanzu. Nange na Käthe twayoyele mwamubwa. Oloni mu mwaka wa 1939 byuma byatengulukile.

Mubyatengulukilile Byuma

Munjamanesele sikola, njaile ku sikola ya kulilongesela kukina bwino bubatumbula ngwabo ballet. Njakalilongesele lalo bwino bubatumbula ngwabo Ausdruckstanz kuli Mary Wigman. Ikeye washangumukile obu bwino bwa kumwesa mwalizibila munu omwo akina. Njashangumukile na kusona bikupulo. Ebi byuma byanjilingisile njipwe wa kubwahelela manene na kulilongesa byabingi. Oloni mutwetele mu 1939, Nzita ya Kaye Yamucibali yakatukile. Co lalo mu 1941, batate batokele ku mushongo wa TB.

Nzita yapwa yaibi manene. Nameme njakele na myaka 17 muyakatukile nzita njasinganyekele ngwange kaye kanai mweka. Njalimwenenene banu baje bakele mu kwoloka na bakwabo oku bakundwiya biyongola bya baka-Nazi bya kulwisa bakwabo. Mwafwa ya nzita, kutwakele na kuwana byuma bitwatondele. Banu babangi batsile na byuma byabingi byabihile. Mbomba yabiisile njibo yetu, co omwo nzita yatwaleleleleho, babushoko bwetu bamo babatsiile.

Nzita muyahwile mu 1945, banana, Käthe nange twacikele mu mbongi ya Halle. Ha simbu oyo, te njashomboka, co lalo njakele na mbututu wa munakazi. Oloni kutwapwile ba kubwahelela. Ngeci, twalitepele. Co njakele na kulinga cipangi ca kukina na kupenta mangana njiwane bya kulikwasesa na munange.

Munima ya nzita, lifuti lya Germany balipangele mu mitamba iwana. Co mbongi yetu yakele mu mutambela uyakele na kuyula fulumende ya Soviet Union. Ngeci, tubaboshe twapandele kwizilila kuyoya mwisi ya ciyulo ca Komyunizimu. Mu 1949, mutambela wa Germany kutwakele uje ubatumbwile ngwabo East Germany wakupwile German Democratic Republic (GDR).

Mubwafwililile Buyoye mu Ciyulo ca Komyunizimu

Ha simbu oyo, banana babinjile, co njakele na kubanyunga. Njawanene cipangi ca mu ofisi ku fulumende. Mu kwita kwa simbu, njaliwanene na cibunga ca bana ba sikola baje kubalitombwele na fulumende, co bakele na kweseka kukwasa bakwabo bazibuke byuma bimo biyakele na kulinga fulumende bije byalingisile mu lifuti mukale kaangu. Cakumwenako, muna sikola umo bamubyanenene kuya ku yuniveziti mwafwa ngwabo baishe bakele mu cibunga ca baka-Nazi. Njalizibukile nendi mwamubwa mwafwa twakele na kwimbila hamo. Njalyendekesele ngwange, ‘Bika bibanamulingilamo? Kuma napande kuyanda mwafwa ya bilinga bya baishe ndi?’ Njalikwatasanene manene na cije cibunga cakele na kulwisa fulumende, co njashangumukile na kucaula hamo nabo mu kumwesa kulubala kwetu. Litangwa limo, njalamekele mapapelo ha bindendelo bya nkuta yaindondo.

Mikanda imo injakele na kusoneka ha kupwa muka-kusoneka wa komiti ije yashakele kunena kwoloka yanjilubalesele manene, mwafwa mwakele manene biñanda bya kaangu. Simbu imo, ei komiti yabwaheseleko bwana bumo na kusoneka mizimbu ya makuli mangana batumine munalume umo wa kakulukazi uje wakele ku West Germany mu kushaka kulingisa fulumende imutengulukile. Njalubalele manene munjamwene mubashakele kumulingila mwamubi, co njashwekele obwo bwana. Ngeci, kubamutumininebwo.

“Munu Ibamwene Kupwa Wamubi Manene” Wanjikwasele Njikale na Lilabelelo

Mu June 1951, banalume babali bezile mu ofisi yange na kwendeka ngwabo: “Tunaija na kukukuta.” Banjitwalele ku kamenga kabatumbula ngwabo Roter Ochse nambe Red Ox. Munima ya mwaka umo, banjanene mulonga wa kutengulukila fulumende. Muna sikola umo wanjendele bungungu, walekele tupokola ngwendi yange njalamekele mapapelo a kumwesa kulubala kwetu ha nkuta. Ei ñanda kuyendele mwamubwa mwafwa naumo wahi watolililile ku bukaleho bwange. Co banjisompelele kunjikuta ha myaka 6. Ha simbu oyo, njabinjile, co banjakele mu mulili wa babezi hamo na bakwetu banakazi ba kweta ku 40. Munjamwene mubalubalelelemo obo banakazi, njatewele manene. Njashatukilile ku cikolo na kushangumuka kupupa biñome ha lipito.

Muka-kunyunga kamenga wanjihwile ngwendi: “Bika utonda?”

Njatambekele ngwange: “Njishaka kutundamo muno. Mwasa kunjaka nambe kwa likalyange bukalu bwahi. Njitundisenimo muno!” Oloni kakele mbunge ku byuma binjalombele. Munima ya simbu yaindondo, njanangukile ngwange kwakele munakazi umo uje walisezele na bakwabo. Kamonekele kulishoshomwena. Ngeci, njatumbamene kuyehi nendi.

Njakasamene omwo owo munakazi wendekele ngwendi: “Nga utumbama kuyehi nange ulikobelesa mu bukalu. Banu bamo banjimona ngwe yange munu wamubi manene muno mu mulili mwafwa nji Mukaleho wa Yehova.”

Ha simbu oyo kunjazibukile ngwange Bakaleho ba Yehova babamwene kupwa bitozi ba fulumende ya Komyunizimu. Njazibukile lika ngwange munjapwile mwanike, Baka-kulilongesa Mbimbiliya babali (mukemwo mubakele na kutumbwila Bakaleho ha simbu oyo) bakele na kwendela batate simbu yoshe. Njanukile ngwange simbu imo batate bendekele ngwabo: “Baka-kulilongesa Mbimbiliya bakalongesa busunga!”

Njalilile mwafwa ya kubwahelela kuliwana nou munakazi wamubwa wa lizina lya Berta Brüggemeier. Njamulombele ngwange: “Njilekeko bya Yehova.” Co kutunda bene oho, twakele na kukala hamo na kusimutwiya biñanda bya mu Mbimbiliya. Njalilongesele ngwange Njambi wa busunga Yehova wapwa Njambi wa cizemo, wa kusungama, na kwoloka. Njalilongesele lalo ngwange akamanesa byuma byabibi byoshe bibali na kunena banu bababi baje bashaka kulyatelela bakwabo. Mukanda wa Myaso 37:10, 11 ngwawo: “Mu kasimbu kakandondo lika, baka-bubi bakahwa boshe njwa . . . Baka-kulikehesa bakaswana mu lifuti, co bakajolela na kukala mu kwoloka.”

Banjitundisile mu Kamenga, Co Njatewelele ku West Germany

Mu 1956, banjitundisile mu kamenga munima ya kukalamo myaka ya kutubakana 5. Co munima ya matangwa 5, njatundile mu German Democratic Republic (GDR) kutewela ku West Germany. Ha simbu oyo, njakele na bana ba bambanda babali, Hannelore na Sabine, co njaile nabo. Mutwaketele kuje, twalilukulwile na muka-limbo lyange. Njaliwanene lalo na Bakaleho. Co munjakele na kulilongesa Mbimbiliya, njanangukile ngwange njapandele kutengululako bimo mangana njiyoye mu kulitombola na binangulo bya Yehova. Njalingile ngoco, co banjimbwitikile mu mwaka wa 1958.

Mu kwita kwa simbu, njashombokele ku Mukaleho wa Yehova wa lizina lya Klaus Menne. Nange na Klaus twalikuwile bulo bwetu, co twakele na bana babali, Benjamin na Tabia. Calubinda, Klaus watokele mu monde ya ha tapalo myaka 20 kunima, co njinapu fwile kushwa bene oho. Oloni lilabelelo lya kusanguka kwa batsi likanjizembeleka. Njizibuka ngwange batsi bakasanguka na kuyoya lalo hano hasi mu Paradaisi. (Luka 23:43; Vilinga 24:15) Co lalo kumona bana bange boshe bawana oku bapangela Yehova kukanjitakamesa manene.

Njabwahelela mwafwa kulilongesa Mbimbiliya kunanjikwasa kuzibuka ngwange Yehova lika ikeye asa kulingisa banu boshe babalinge mwamubwa. Ikeye kafwile ngwe banu mwafwa azibuka byuma byoshe bitukaliwana nabyo nebi bitwaliwanene nabyo kunima, bije kubesi kumona bakwetu kakangi. Kuzibuka ngoco kukanjilingisa njikale mu kwoloka, maneneni nga njimona bakwetu babalinga mwamubi nambe nga banjilinga mwamubi. Mukanda wa Muka-kwambulula 5:8 ngwawo: “Nga umona tuhutu babayandesa mu lifuti lyeni na kubabindika busunga na moko yabo, co kesi ukomoke ha byuma bya ngacije, omwo mwata wamundondo bamunyunga kuli mwata wakama, co hakamwa yabo kubali beka lalo bakama babanyunga.” Ishamatanga yetu ikeye ali “hakamwa” manene. Co mukanda wa Vahevelu 4:13 ngwawo: ‘Byuma byoshe bili ha kujela na hashandangala mu mesho a uje itunapande kukalitabela kuli ikeye.’

Kwanuka Binjinaliwana Nabyo mu Myaka ya Kweta ku 90 Ineti

Bisimbu bimo, banu bakanjihula mukwafwililile kuyoya mwisi ya ciyulo ca baka-Nazi na ciyulo ca Komyunizimu. Buyoye bwakaluwile mwisi yebi biyulo byoshe bibali. Co ebi biyulo byoshe na biyulo bikwabo bya banu bimwesa mwamubwa ngwabyo banu kubasa kuliyula bakebo babenya. Mbimbiliya inendeka busunga muinendeka ngwayo: ‘Banu bamo bali na nzili, co bamo bali na kuyanda mwisi yabo.’—Muka-kwambulula 8:9.

Munjapwile mwanike, kunjazibukile byuma byabingi, co njasinganyekele ngwange banu basa kuyula mu kusungama. Oloni ha simbu ino njazibuka mwamubwa ngwange Ishamatanga yetu lika ikeye asa kulingisa banu boshe mu kaye babalinge mwamubwa. Co akalinga ngoco omwo akatundisako banu boshe bababi na kwana Munendi Yesu Kristu, uje akaka bakwabo mu mutamba wa kulibanga, moko ya kuyula lifuti-libu. Mbimbiliya inendeka hali Yesu ngwayo: “Wazema busunga, co wazinda bubi.” (Vahevelu 1:9) Njakandelela manene kuli Njambi ha kunjikokela kuli Mwene wamubwa ngacije uje wazema busunga, co njili na lilabelelo lya kukayoya mwisi ya ciyulo cendi myaka yoshe!

[Cikupulo]

Njili na bana bange ba bambanda, Hannelore na Sabine ha simbu itwetele mu West Germany

[Cikupulo]

Njili na munange Benjamin na muka-limbo lyendi Sandra