Muzibuka Ndi?
Kuma Banu ba Kusañulu Bakele na Kutunga Mato ha Matebe Ndi?
Matebe
Banu babangi bazibuka ngwabo banu ba mu Ingito bakele na kusoneka ha mapapelo a kupanga ha matebe. Bangiliki na Baloma nabo bakele na kusoneka ha mapapelo a matebe. * Oloni banu babandondo lika bazibuka ngwabo banu ba kusañulu bakele na kupanga mato ha matebe.
Cikupulo cibawanene ha mbumbo ya mu Ingito cije cimwesa mato abali a kutunga ha matebe
Myaka ya kutubakana 2,500 kunima, kapolofweto Isaya wasonekele ngwendi: ‘Banu ba musambwa ya Isopya batumine miluwa baje bezile mu mato a kutunga ha matebe.’ Mu kwita kwa simbu, kapolofweto Njelemiya wapolofwetele ngwendi omwo Bamende na Bapelesha bakalwisa nganda ya Mbambilone, bakenyeka “mato a kutunga ha matebe” a Bambambilone mangana keti babomboloke.—Isaya 18:1, 2; Njele 51:32, NWT.
Mbimbiliya baihwimininine kuli Njambi. Ngeci, baka-kutanda Mbimbiliya kubakomoka mubaziba ngwabo baka-kushitozola byuma bya kulaja banawanako byuma bimo bije bimwesa ngwabyo banu ba kusañulu bakele na kutunga mato ha matebe. (2 Tima 3:16) Byuma muka bibanawana? Baka-kushitozola byuma bya kulaja banawana bukaleho buje bumwesa ngwabwo Baka-Ingito bakele na kutunga mato ha matebe.
MATO A MATEBE BAKELE NA KUWATUNGA BATI?
Ha bimbumbo bya mu Ingito banawanaho bikupulo bije bimwesa mubakele na kukelela matebe na kutungaho mato. Banalume bakele na kukela matebe na kukuta tumikuta, co bambata tuje tumikuta batuzitikila hamo mangana tulikwate. Awa matebe abakele na kupangesa akele na bimbango bitatu. Ngeci, mubakele na kuwazitika, akele na kulikwata manene. Libulu lya Companion to Ancient Egypt ngwalyo mato a matebe akele na kutubakana mamita 17 mu bulaha. Co awa mato asele kukala na baka-kujabula 10 kumutambela umo na 10 kumutambela ukwabo. Nambe 12 ku mutambela umo na 12 ku mutambela ukwabo.
Cikupulo cije cimwesa mubakele na kutungila mato ha matebe mu Ingito
MWAFWA BIKA BANU BAKELE NA KUTUNGA MATO HA MATEBE?
Matebe akele na kuwaniwa manene kuyehi na ndonga ya Nailo. Co lalo, kwapwile kwakwasi kutunga bwato ha matebe. Nameme mu kwita kwa simbu banu bashangumukile kushonga mato ha biti, baka-kujebela bisi na biyambi batwaleleho kupangesa mato a kutunga ha matebe.
Banu batwaleleleho kupangesa mato a kutunga ha matebe ha simbu yailaha. Kangiliki umo uje wakele na kusoneka mabulu wa lizina lya Plutarch uje wayoyele mu simbu ya baka-Kilistu ba kulibanga wendekele ngwendi banu bakele na kupangesa mato a matebe ha simbu eyi.
^ par. 3 Kakangi matebe akasoko ku mashali na ku bindonga. Litebe lyasa kukola kweta ha mamita 5 mu bulaha, co nsina yalyo yasa kweta ha masentimita 15 mu bukama.
