1. Twakulahela bika?

 HA KUPWA bangamba ba Yehova, tuzibuka ngwetu Yehova watuzema, co ashaka ngwendi tulikuwe kuyoya. (Loma 8:35-39) Twakulahela lalo ngwetu kupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya kutukwasa simbu yoshe. Bikoni bitwasa kulinga nga tuliwana na bukalu buje kutwasinganyekele ngwetu tuliwana nabwo?

2. Bukalu muka butunasa kuliwana nabwo, co obu bukalu bunasa kutulingisa tulihule bihula muka?

² Bangamba ba Yehova boshe bakaliwana na bukalu. Cakumwenako, kabushoko ketu umo nasa kulinga byuma bije bituzibisa kubabala ku mbunge. Twasa kubinja mushongo umo uje wasa kutwonowesa kulinga byabingi mu munga ya Yehova. Tunasa kuyanda mwafwa ya kuliwana na bukalu bwa kulizila. Indi hamo banasa kutuyandesa mwafwa ya likulahelo lyetu. Nga twaliwana na bukalu bwa cifweci tunasa kulihula ngwetu: ‘Mwafwa bika byuma bya ngacije bili na kulingiwa kuli yange? Kuma kuli bimo binjinabiisa ndi? Kuma Yehova necela kunjibezikisa ndi?’ Kuma mwalizibaho laja ngoco ndi? Nga mukemwo, co keti muzeye. Bangamba ba Yehova ba kulongwa nabo banalifwiti na bisinganyeka bya cifweci.—Myaso 22:1, 2; Hamba 1:2, 3.

3. Mukanda wa Myaso 34:19 utulongesa bika?

³ Tandeni Myaso 34:19. Nangukeni byuma bibali bibanendeka aha ha mukanda wa Myaso: (1) Baka-busunga bakaliwana na tuyando. (2) Yehova abamena mu tuyando twabo twoshe. Yehova akatwamena mu ngila muka? Ngila imo yakalingilamo ngoco inapu kutukwasa tumone byuma mu ngila inapande  omwo tuyoya muno mu matangwa a kukotoka. Nameme Yehova natukulahesa ngwendi tupwa ba kubwahelela omwo tumupangela, katulekele ngwendi kutuliwana na bukalu ha simbu ino. (Isaya 66:14) Ali na kutushongangeya ngwendi twake mbunge ku byuma byabibwa bitukalikuwa myaka yoshe, bije byanatukulahesa. (2 Kori 4:16-18) Ha simbu ino ashaka ngwendi tumupangele ha litangwa na litangwa.—Mbimbi 3:22-24.

4. Bika bitusimutwiya muno mu cilongesa?

⁴ Tusimutwiyeni bitwasa kulilongesa ku myanja ya bangamba ba Yehova ba kulongwa baje bayoyele mu simbu ya Mbimbiliya na ba mu matangwa etu. Ngwe mutumwena, twasa kuliwana na bukalu buje kutwabandamenene. Oloni nga tukulahela Yehova, atwana nzili ya kukolesa simbu yoshe. (Myaso 55:22) Omwo tusimutwiya ha myanja ei lihuleni ngweni, ‘Ngwe yange njinakele mu bukalu bwa cifweci ngwe njalingile bati? Ei myanja injikwasa bati njikulahele Yehova? Njasa kupangesa bati ebi byuma mu kuyoya kwange?’

5. Jakobu waliwanene na bukalu muka mwafwa ya kulikwatasana na Lambani? (Taleni cikupulo cili ha liputa lyakulibanga.)

⁵ Bangamba ba Yehova baje bayoyele mu simbu ibasonekele Mbimbiliya baliwanene na bukalu bwa kuliseza-seza buje kubasinganyekele ngwabo baliwana nabwo. Cakumwenako, tusimutwiyeni hali Jakobu. Ishe wamushikile ngwendi akambate munakazi ku bana ba Lambani uje wapwile kabushoko kabo muka-kukulahela. Wamulekele lalo ngwendi Yehova amubezikisa nga alinga ngoco. (Kusha 28:1-4) Jakobu walingile byamushikile ishe. Wasezele lifuti lya Kanana, co waile kwimbo lya Lambani, uje wakele na bana ba banakazi babali, Leya na Recho. Jakobu wazemene manene muna Lambani wa mwanike Recho, co walitabelele kumupangela ha myaka 7 mangana bamwaneye kupwa munakazi wendi. (Kusha 29:18) Oloni byuma kubyendele ngwe mwasinganyekele Jakobu. Lambani wamukwisile, co wamwanene munendi wa munakazi wa mukulunu Leya mangana apwe munakazi wendi. Munima ya calumingo, Lambani watabesele Jakobu kwambata Recho. Oloni wendekele ngwendi asa kupwa munakazi wendi nga amupangela lalo ha myaka 7. (Kusha 29:25-27) Lambani kalingile lalo mwamubwa byuma mwalingile mingoso na Jakobu. Lambani kalingile mwamubwa Jakobu ha myaka 20!—Kusha 31:41, 42.

6. Bukalu muka bukwabo bwaliwanene nabwo Jakobu?

⁶ Kuli bukalu bukwabo lalo bwaliwanene nabwo Jakobu. Wakele na naanga yakama. Oloni bana bendi ba banalume bisimbu bimo kubakele na kulizibasana. Balandesele na ndolome yabo Jozefu mu bundungo. Bana ba Jakobu babali, Simyoni na Lebi bazibisile naanga yabo busiwa, co bashawisile lizina lya Yehova. Kutundaho, Recho munakazi yazemene manene Jakobu watsile omwo wakele na kupapa munendi wamucibali. Co lalo njala yakama yalingisile Jakobu ajalukile ku lifuti lya Ijipiti mu bukulukazi bwendi.—Kusha 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Yehova wamwesele bati Jakobu ngwendi wakele nendi?

⁷ Nameme waliwanene na bukalu, Jakobu watwaleleleleho kukulahela Yehova na byuma byamukulahesele. Co Yehova wamubezikisile. Cakumwenako, nameme Lambani wanyanyamenene Jakobu, Yehova wabezikisile Jakobu ha kumwana byuma byabingi bya ku mubila. Co Jakobu wakandelelele manene kuli Yehova mwalimwene na Jozefu lalo, mwafwa wasinganyekele ngwendi natsi. Kulikuta busamba bwa kukanyama na Yehova kwakwasele Jakobu atwaleleleho kukolesa nameme waliwanene na byeseko. (Kusha 30:43; 32:9, 10; 46:28-30)  Nga tukanyamesa busamba bwetu na Yehova, netu tukolesa nameme nga tuliwana na bukalu buje kutwabandamenene.

8. Mwene Devidi wayongwele kulinga bika?

⁸ Mwene Devidi kasele kulinga byuma byoshe byatondele kulinga mu kupangela Yehova. Cakumwenako, Devidi washungwiiye manene kutungila Njambi yendi tempele. Walekele kapolofweto Natane biyongola byendi. Natane wamukumbulwile ngwendi: “Linga byoshe biushaka kulinga, omwo Njambi ali hamo nobe.” (1 Mizi 17:1, 2) Awa majwi akanyamesele manene Devidi. Co hamo washangumukile kusinganyeka mwalingila eci cipangi cakama.

9. Devidi walingile bika mwatambwile muzimbu uje wasele kumuzeyesa?

⁹ “Ku butsiki buje bene” Yehova walekele Natane ngwendi Devidi keti ikeye amutungila tempele, oloni umo wa bana bendi ba banalume ikeye akalinga ngoco. (1 Mizi 17:3, 4, 11, 12) Devidi walizibile bati mwatambwile ou muzimbu? Watengulwile biyongola byendi. Wakele mbunge ku kubwahesa bimbongo na bikwata byapandele kupangesa munendi Solomoni mu cipangi ca kutunga tempele.—1 Mizi 29:1-5.

10. Yehova wabezikisile bati Devidi?

¹⁰ Yehova walingile cikumiiyo na Devidi munima ya kumuleka ngwendi keti ikeye akamutungila tempele. Yehova wakulahesele Devidi ngwendi umo wa batekulwila bendi akayula ku myaka yoshe. (2 Samwe 7:16) Acisinganyekeni mwakalizibila Devidi mu kaye kakaha mwakazibuka ngwendi ali na kulikuwa kuyoya ha myaka 1,000 mwisi ya ciyulo ca Mwene Yesu uje wasemukilile mu cikota cendi. Ou muzimbu utulongesa ngwawo nameme nga kutwasa kulinga byuma byoshe bitunayongwele kulingila Yehova, Njambi yetu anga acasa kutubezikisa mu bingila bikwabo bije kutwabandamenene.

11. Bibezikiso muka bibawanene baka-Kristu bakulibanga nameme Bumwene bwa Njambi kubwezile ha simbu ibasinganyekele ngwabo bwija? (Bili 6:7)

¹¹ Baka-Kristu bakulibanga baliwanene na bukalu bwa kuliseza-seza. Cakumwenako, bashungwiiye kwija kwa Bumwene bwa Njambi, oloni kubazibukile simbu ibwija. (Bili 1:6, 7) Bika bibalingile? Batwaleleleleho kulinga cipangi ca kwambulula. Omwo muzimbu waubwa wakele na kujalakana, balimwenenene Yehova mwakele na kubezikisila bibakele na kulinga.—Tandeni Bilinga 6:7.

12. Bika bibalingile baka-Kristu bakulibanga mukwakele njala?

¹² Simbu imo kwakele njala yakama ‘hano hasi hoshe.’ (Bili 11:28) Baka-Kristu bakulibanga nabo baliwanene nobu bukalu. Acisinganyekeni bukalu bubaliwanene nabwo mwafwa yei njala yakama. Twakulahela ngwetu bisemi balishoshomwenene mubasa kuwanena binaanga byabo byakulya. Batico bakwenje na bambanda baje bashakele kulinga byabingi mu cipangi ca kwambulula? Kuma basinganyekele ngwabo banapande kubandamena tahi njala icihwe asina batwalelelaho ndi? Nameme baliwanene nobu bukalu, aba baka-Kristu bakolesele. Batwaleleleleho kwambulula, co balipangelele byuma bya ku mubila bibakele nabyo na bakwabo baka-Kristu ba mu Judeya.—Bili 11:29, 30.

13. Bibezikiso muka bibalikuwile baka-Kristu bakulibanga nameme kwakele njala?

¹³ Bibezikiso muka bibalikuwile baka-Kristu bakulibanga nameme kwakele njala? Baje batambwile bukwasi bwa ku mubila balimwenenene ngwabo Yehova wakele na kubakwasa. (Mate 6:31-33) Balizibile ngwabo bandolome na bandokazi babo babazema mwafwa babakwasele. Co baje bakwasele bandolome babo baje bakele mu bujene balizibile ngwabo kuli kubwahelela kwakama manene mu kwana. (Bili  20:35) Yehova wababezikisile mwafwa ya kukolesa kwabo.

14. Bika byalingiwile kuli Banabasi na Paulu, co bika byatundilemo? (Bilinga 14:21, 22)

¹⁴ Baka-Kristu bakulibanga bakele na kubayandesa nameme ha simbu ije kubabandamenene. Acisinganyekeni byuma byalingiwile kuli Banabasi na Paulu mubakele na kwambulwila mu mutambela wa Listra. Hakulibanga babatambwile mwamubwa, co bakele na kutolilila ku muzimbu ubakele na kwambulula. Oloni munima ya simbu, baka-kubalwisa bakokweyeye mbunga ya banu. Co banu bamo ha banu baje bakele na kutolilila bashele Paulu mamanya, co bashakele kumutsiya. (Bili 14:19) Nameme ngoco, Banabasi na Paulu batwaleleleleho kwambulwila ku mitambela yeka. Bika byatundilemo? ‘Bapwisile banu babangi bandongesi,’ co majwi abo na mwanja wabo waubwa byatakamesele bakwabo baka-kukulahela. (Tandeni Bilinga 14:21, 22.) Bwingi bwabo bakanyamene mwafwa Banabasi na Paulu kubalikelele kwambulula nameme bakele na kubapakesa. Netu nga kutwilukila munima kulinga bipangi byanatwana Yehova, Yehova atubezikisa.

15. Bika bitulilongesa ku mwanja wa Ndolome A. H. Macmillan?

¹⁵ Mu myaka ya kukokela ku 1914, kwakele byuma byabingi bibabandamenene kumona banu ba Yehova. Tusimutwiyeni ha cakumwenako ca Ndolome A. H. Macmillan. Ngwe mwa bandolome na bandokazi babangi ha simbu oyo, Ndolome Macmillan wasinganyekele ngwendi ololo aya mwilu. Mu ñanda yendekele mu September 1914, Ndolome Macmillan wendekele ngwendi: “Hamo ei ikeyo ñanda ya mamaneselelo injendeka.” Oloni ije kuyapwile ñanda yendi ya mamaneselelo. Munima Ndolome Macmillan wendekele ngwendi: “Cisholoka bwingi bwetu twazambwile manene mutwasinganyekele ngwetu tuya mwilu oho bene.” Watwaleleleleho kwendeka ngwendi: “Cuma ca seho citunapande kulinga tubaboshe cinapu kuzezama mu bipangi bya Mwene.” Ndolome Macmillan watwaleleleleho kuzezama mu cipangi ca Bumwene. Watwaleleleleho kwambulula na ntwima. Wabezikile kutakamesa bandolome na bandokazi baje babakele mu kamenga mwafwa ya kujeneka kulikobelesa mu biñanda bya bupolitiki. Co watwaleleleleho kukunguluka nameme mwakulubalele. Ndolome Macmillan wabezikile bati mwafwa ya kutwalelelaho kupangela Yehova mwakele na kubandamena cikandelela cendi? Simbu kanda atse mu 1966 wasonekele ngwendi: “Likulahelo lyange lyakanyama ha simbu ino ngwe mukwafwililile kunima.” Ndolome Macmillan natwakela mwanja waubwa utunapande kukabangeya, maneneni nga tunakolesa mu ceseko ha simbu yailaha!—Hebe 13:7.

16. Ndolome Jennings na muka-limbo lyendi baliwanene na bukalu muka buje kubasinganyekele ngwabo baliwana nabwo? (Jemusi 4:14)

¹⁶ Bangamba ba Yehova babangi bali na kulifwita na bukalu bwa kujeneka kulikangula mwamubwa ku mubila. Cakumwenako, mu muzimbu wendi wa mu kuyoya, Ndolome Herbert Jennings b nendeka mwalikuwilile cipangi ca bumishinali mu Ghana hamolika na muka-limbo lyendi. Mu kwita kwa simbu, bamuwanene na mushongo wa ku bwongo uje ukalingisa munu alubale, kubwahelela nambe kuzeya ha simbu yoshe-yoshe. Ndolome Jennings wendekele majwi ali ku mukanda wa Jemusi 4:14, (Tandeni) mu kushaka kulumbununa bukalu bwaliwanene nabwo. Ngwendi, “Kutwazibukile mubufwila buyoye bwetu ‘imene.’” Wasonekele ngwendi: “Twapandele kutengululako bimo. Twabwahesele ngwetu  tutunde mu Ghana muje mwakele babusamba betu bakama na kwiluka ku Canada mangana bakanjisake. Yehova wakwasele Ndolome Jennings na muka-limbo lyendi batwaleleleho kumupangela mu kulongwa nameme baliwanene na bukalu.

17. Mwanja wa Ndolome Jennings unakwasa bati bakwabo baka-Kristu?

¹⁷ Majwi endekele Ndolome Jennings mu muzimbu wendi wa mu kuyoya anapu a busunga, co anakwasa manene bakwabo baka-Kristu. Ndokazi umo wasonekele ngwendi: “Kutanda kaje Kaposhi muje mwakele muzimbu wa Ndolome Jennings kwanjitakamesele manene. Kutanda bya Ndolome Jennings na kumona mwecelele cipangi ca simbu yoshe mwafwa ya bukangule bwendi kwanjikwasele njimone bukalu bunjakele nabwo mu ngila yaibwa. Ndolome umo nendi wasonekele ngwendi: “Njapwile mukulunu mu cikungulukilo ha myaka 10. Oloni mu kwita kwa simbu njapandele kulikela kulinga eci cipangi mwafwa ya mushongo wa ku bwongo unjakele na kubinja. Njakele na kuliziba ngwange njinonowa kulinga cipangi cibananjanene. Kunjasele nambe kutanda mizimbu ya mu kuyoya. Nameme ngoco, kukolesa kwa Ndolome Jennings kwanjitakamesele.” Ebi bitwanukisa ngwetu nga tukolesa mu byeseko, co bakwetu bakanyama mubamona likulahelo lyetu. Twasa kumwesa mwanja waubwa wa kukolesa na kukwasa bakwetu bakale na lilabelelo nameme nga byuma kubitwendela mutunasinganyekelele.—1 Pita 5:9.

18. Bika bitulilongesa kuli fwile wa ku Nigeria bije bibanamwesa mu cikupulo?

¹⁸ Bukalu bwa kulizila bwa kufwa ngwe mushongo wa COVID-19 bunayandesa manene bangamba ba Yehova. Cakumwenako, fwile umo wa mu Nigeria kakele na bimbongo bya kupwamo na byakulya. Litangwa limo mutondo, munendi wa mumbanda wamwihwile kubawana byakulya mubamanesa kulya raisi ije yasaleleko. Ndokazi yetu walekele munendi wa mumbanda ngwendi kubakele na byakulya  byeka. Bapandele lika kutembwinina fwile wa ku Zalefate, kubwahesa byakulya byabo bya mamaneselelo na kukulahela lika Yehova. (1 Vimye 17:8-16) Simbu kanda basinganyeke bibalya mutanya olyo litangwa, batambwile byakulya bije byatundile kuli bandolome na bandokazi babo. Batambwile byakulya byabingi bije bibasele kulya ha byalumingo bibali na kutubakana. Ou ndokazi ngwendi kanangukile ngwendi Yehova watolililile byakele na kuleka munendi wa mumbanda.—1 Pita 5:6, 7.

19. Mapakeso muka aliwanene nawo Ndolome Aleksey Yershov?

¹⁹ Mu myaka ineti, bandolome na bandokazi betu banaliwana na mapakeso aje kubabandamenene. Tusimutwiyeni hali Ndolome Aleksey Yershov, uje wakala mu Russia. Ha simbu ibamumbwitikile mu 1994, Bakaleho ba Yehova mu Russia bakele na kulemesa Yehova mu kuzituka. Oloni mu kwita kwa simbu, byuma byatengulukile mu Russia. Mu 2020, maswalale ba baka-Russia bakobelele mu njibo ya Ndolome Yershov na kutondesesa, co bambatele bitenga byendi byabingi. Munima ya bingonde, baka-fulumende bamuwanene na mulonga. Uje mulonga ubamwanene wemanene ha vidio ibawanene, ya munu uje walikwisile ngwendi ashaka kulilongesa Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova ha mwaka wa mutunu. Uje munu kalingile mwamubwa!

20. Ndolome Yershov wakanyamesele bati busamba bwendi na Yehova?

²⁰ Kuli byuma bimo byabibwa byatundilemo Ndolome Yershov mubamuyandesele ndi? Eyo. Busamba bwendi na Yehova bunakanyama manene. Ou ndolome wendekele lalo ngwendi: “Nange na bwebwange tukalombela simbu yoshe. Njanangukile ngwange kunjasele kukolesa omu mu bukalu kwa kujeneka bukwasi bwa Yehova.” Wendekele lalo ngwendi: “Kulinga cilongesa ca munu endilika kunanjikwasa njitwaleleleho kukolesa. Njikasinganyekesesa ha myanja ya bangamba ba Yehova ba kulongwa ba kunima. Kuli mizimbu yaingi ibanendeka mu Mbimbiliya imwesa seho ya kutwalelelaho kupwa ba kusimpa na kukulahela Yehova.”

21. Bika bitunalilongesa muno mu cilongesa?

²¹ Bika bitunalilongesa muno mu cilongesa? Muno mu matangwa a kukotoka, twasa kuliwana na bukalu buje kutwabandamenene. Nameme ngoco, simbu yoshe Yehova akakwasa bangamba bendi nga bamukulahela. Ngwe muwendekela mukanda hanemana cilongesa cetu, ‘tuyando twa muka-busunga twapwa twatwingi, oloni Yehova amwamena mu byoshe.’ Twaleleleniho kukulahela Yehova uje akatwana nzili na kujeneka kwaka manene mbunge ku bukalu bweni. Ngwe mwa kapositolo Paulu, netu twasa kwendeka ngwetu: “Njinakanyama mu byuma byoshe mwafwa ya uje akanjana nzili.”—Filp 4:13.