1, 2. Mukanda wa Vahevelu 13:4 utushongangeya tulinge bika?

TUKASHAKA kusingimika Yehova ndi? Eyo. Tunapande kumusingimika. Nga tulinga ngoco, nendi atusingimika. (1 Samwe 2:30; Visi 3:9; Kujo 4:11) Washaka lalo ngwendi tusingimike baje bali na moko ya kuyula. (Loma 12:10; 13:7) Oloni kuli cuma cikwabo lalo citunapande kusingimika. Tunapande kusingimika bulo.

² Kapositolo Paulu wasonekele ngwendi: “Banu boshe banapande kusingimika bulo, co mwela wa baka-kulyambata kuwapandele kupwa wa kujwala.” (Heve 13:4) Paulu kakele na kusimutwiya lika ngoco ha bulo, oloni washongangeyeye baka-Kilisitu ngwendi basingimike bulo na kubumona kupwa bwa seo. Neni mukemwo mumukamwena bulo ngoco ndi? Mukemwo mumukamwena bulo bweni ndi?

3. Yesu wanangwile bika ha bulo? (Kengeni chikupulo ha liputa 10)

³ Yesu wasingimikile bulo. Nga mwamona bulo kupwa bwa seo, co muli na kumutembwinina. Bafaliseo mubehwile Yesu ha ñanda ya kutsiya, Yesu wabalekele mwamwana Njambi bulo. Wabalekele ngwendi: “Co omwo ha cuma eci, munalume akaseza ishe na baina na kulipandakana na munakazi wendi, co bakapwa mubila umo lika.” Yesu wendekele lalo ngwendi: “Baje banapandakana Njambi munu  kesi abangunune.”—Tandeni Mako 10:2-12; Kusha 2:24.

4. Yehova wayongwele ngwendi malo afwe bati?

⁴ Yesu wamwesele ngwendi bulo bwatunda kuli Njambi, co kubwapandele kupwa bwa kasimbu kakandondo lika. Njambi kalekele Andama na Eva ngwendi basa kutsiya bulo bwabo, embwe. Oloni mwawasele Andama na Eva mu bulo, wayongwele ngwendi aba “banu babali” bakale mu bulo mu kuyoya kwabo kwoshe.

5. Kutsa kukanene bika mu bulo?

⁵ Tubaboshe tuzibuka ngwetu bubi mwalingile Andama mwanena kutsa. Co kutsa kumanesa bulo. Majwi asonekele kapositolo Paulu omwo walumbunwine ngwendi baka-Kilisitu kubesi mu Mashiko a Mosesa, amwesa busunga bwei ñanda. Paulu wamwesele ngwendi kutsa kukamanesa bulo, co uje asala asa kwambata nambe kushomboka.—Loma 7:1-3.

6. Mashiko a Mosesa amwesele bati bisinganyeka bya Njambi ha bulo?

⁶ Mashiko anene Njambi Baisalele, alumbunwine mwamubwa biñanda bya bulo. Awa Mashiko abatabesele Baisalele kwambata lwale, futisa ije ibakele nayo simbu kanda babane Mashiko. Kuli byuma bibapanele kulinga baje bambatele lwale mangana keti bananele bakwabo kayando. Cakumwenako, nga Kaisalele ambata ndungo, co ambata lalo munakazi wa mu cibali, napande kutwalelelaho kutondela munakazi wendi wa kulibanga bya kulya, bya kuzala na kumwana byoshe byalibungila mu bulo. Njambi washakele ngwendi munalume anyunge mwamubwa munakazi wendi. (Kutu 21:9, 10) Ano matangwa kutwesi na kukabangeya Mashiko a Mosesa, oloni atulongesa ngwawo Yehova wamona bulo kupwa bwa seo. Oku kutukwasa tusingimike bulo.

7, 8. (a) Kwesekesa na mukanda wa Kwituluka mu Mashiko 24:1, bika byasa kulingisa baje banalyambata batsiye bulo? (b) Yehova wamona bati kutsiya bulo?

⁷ Mashiko a Mosesa endekele bika ha kutsiya bulo? Nameme Yehova kayongwele ngwendi baje banalyambata batsiye bulo, oloni Lishiko lyatabesele munalume kukondola munakazi wendi. (Tandeni Kwituluka mu Mashiko 24:1) Kaisalele wasele kukondola munakazi wendi nga awana “cuma cimo ca shwamwa hali ikeye.” Lishiko kulyatumbwile eci ‘cuma ca shwamwa.’ Oco cuma hamo capwile mulonga wakama keti kusebuka lika embwe. (Kwitu 23:14) Calubinda, mu simbu ya Yesu, Bayunda bakele na kukondola banakazi babo “ha mulonga nkala.” (Mateo 19:3) Ngeci, kutwapandele kubatembwinina.

⁸ Kapolofweto Malakiya nendi wendekele biyongola bya Njambi ha kutsiya bulo. Ha simbu ije, banalume babangi bakele na kukondola ‘banakazi ba mu bukwenje bwabo.” Hamo balingile ngoco mangana bambate bambanda baje kubalemesele Yehova. Ngeci, Malakiya wasonekele majwi alitombola na biyongola bya Njambi ngwendi: “Njazinda kukondola.” (Mala 2:14-16) Co lalo byalitombola nebi biyendeka Mbimbiliya ha bulo bwa kulibanga ngwayo: ‘Munalume akalipandakana na munakazi wendi, co bakapwa mubila umo lika.’ (Kusha 2:24) Yesu wakundwiyiye viyongola vya Ishe omwo wendekele ngwendi: “Baje banapandakana Njambi munu kesi abangunune.”—Mateo 19:6.

9. Majwi a Yesu ali ku Mako 10:11, 12 tuwazibisisa bati?

⁹ Hamo munasa kulihula ngweni: ‘Kuli byuma byasa kulingisa baka-Kilisitu batsiye bulo na kwambata nambe kushomboka kweka ndi?’ Yesu wamwesele mwamona kutsiya bulo. Wendekele ngwendi: “Woshe munalume akondola munakazi wendi na kwambata munakazi weka nalingi bupangala. Co mu cifwa cimo bene, nga munakazi atunda kuli munalume wendi  na kushomboka ku munalume weka, nalingi bupangala.” (Mako 10:11, 12; Luka 16:18) Awa majwi amwesa ngwawo Yesu wasingimikile bulo, co ashaka banu balinge ngoco. Nga munalume akondola munakazi wendi (nambe munakazi atunda kuli munalume wendi) kwa kujeneka mulonga na kwambata nambe kushomboka kweka, co nalingi bupangala. Twendeka ngoco mwafwa kulikondola lika keti kukekwo kulingisa bulo butse. Kuli Njambi, bacilli “mubila umo lika.” Co lalo Yesu wendekele ngwendi nga munalume akondola munakazi wendi kwa kujeneka mulonga, amulingisa alinge bupangala. Mu ngila muka? Kusañulu, munakazi ibanakondwele kwa kujeneka mulonga wasele kushomboka ku munalume weka mangana awaneko bukwasi bwa bimbongo. Oloni kulinga ngoco kwapwa kulinga bupangala.

10. Mulonga muka wasa kulingisa muka-Kilisitu atsiye bulo na kwasa kulyambata na weka?

¹⁰ Yesu wendekele cuma cimo cije casele kutsiya bulo ngwendi: “Co njimileka ngwange munalume woshe akondola munakazi wendi, nga kesi na mulonga wa bupangala, [mu Cingiliki ngwabo por·neiʹa”], alinga bupangala nga ambata munakazi weka.” (Mateo 19:9) Eyi simpi wayendekele lalo mu Ñanda yendi ya ha Munkinda. (Mateo 5:31, 32) Ha bisimbu byoshe bibali Yesu wendekele ha “bupangala.” Bupangala bubanendeka aha, nambe ngwetu bilinga bya bukwizi, binapu kulilala kwa banu ba kujeneka kulyambata. Co binambateselela na bukoi, bukwizi, bundei nambe kulilala na tusitu. Cakumwenako, nga munalume wa kwambata nalingi bupangala, munakazi wendi nasa kutsiya bulo nambe kutwalelelaho kukala nendi. Nga munakazi akondoka, co na Njambi amona ngwendi buje bulo bunatsi.

11. Bika byasa kulingisa muka-Kilisitu ajeneke kutsiya bulo nameme muka-limbo lyendi nalingi bupangala?

¹¹ Yesu kalumbunwine ngwendi nga munu umo mu bulo alinga bupangala (por·neiʹa) co bulo bunapande kutsa. Cakumwenako, munakazi nasa kutwalelelaho kukala mu bulo nameme munalume wendi nalingi bupangala. Hamo acimuzema, co nasa kumukonekela na kupangela hamo nendi mu kukanyamesa bulo bwabo. Nga uje munakazi akondoka, oloni kawana bwasi  munalume weka wa kumwambata asa kukala mu bukalu. Asa kukakala mu bujene bwa byuma bya ku mubila nambe kulifwita na mashungu a kushaka kulilala na munu. Asa lalo kuziba buli. Nga ali na bana, co basa kuyanda. Kukala lika lyendi kunasa kumwonowesa kulongesa bana bendi busunga. (1 Koli 7:14) Tunamono bukalu bwakama bwasa kuliwana nabwo uje alyangwila kutsiya bulo.

12, 13. (a) Bika byalingiwile mu bulo bwa Hoziya? (b) Hoziya welwisilile bika Ngomele, co eyi ñanda itulongesa bika ha bulo?

¹² Mwanja wa kapolofweto Hoziya utumwesa mwamona Njambi bulo. Njambi walekele Hoziya ambate munakazi (Ngomele). Uje munakazi wakupwile cikwizi, co wakitile bana ba mu bukwizi. Ngomele “wakele na limo [lya Hoziya] na kukita mwana wa munalume.” (Hozi 1:2, 3, NWT) Mu kwita kwa simbu, wakitile mwana wa munakazi nou wa munalume. Hamo aba bana bapwile ba mu bupangala. Nameme Ngomele walingile bupangala bisimbu byabingi, oloni Hoziya watwaleleleho kukala nendi mu bulo. Ngomele wasezele Hoziya, co bakamukwatele bundungo. Oloni Hoziya wamukabele, co wakamupatwile na kumwilwisa. (Hozi 3:1, 2) Yehova wapangesele Hoziya mangana amwese mwakele na kukonekela Baisalele baje bakele na kulemesa binjambi beka. Bika bitulilongesa ku bulo bwa Hoziya?

¹³ Nga munu uje nalyambata na muka-Kilisitu alinga bupangala, uje muka-Kilisitu napande kulyangwila bya kulinga. Yesu wendekele ngwendi uje kesi na mulonga nasa kutsiya bulo na kulyambata na munu weka. Oloni nga ashaka, asa kumukonekela. Kulinga ngoco kukwabiile. Hoziya welwisile Ngomele. Ngomele mwelukile kuli Hoziya kapandele lalo kulinga bupangala. Hoziya kalilalele na Ngomele haje bene. (Hozi 3:3) Oloni mu kwita kwa simbu, hamo Hoziya washangumukile lalo kulilala na munakazi wendi. Oku kwamwesele ngwabo Njambi washakele kusambesa banu bendi na kushangumuka kulikwatasana nabo lalo. (Hozi 1:11; 3:3-5) Ou mwanja utulongesa bika ha bulo ano matangwa? Nga muka-Kilisitu alilala na muka-limbo lyendi uje nalingi bupangala, co amwesa ngwendi namukonekela. (1 Koli 7:3, 5) Kulilala nendi, kunamanesa uje mulonga kutsiya bulo. Ngeci, banapande kulikwasa umo na mukwabo mangana bamone bulo ngwe mwabumona Njambi.

14. Kwesekesa na mukanda wa 1 Kolinte 7:10, 11, bika byasa kulingiwa mu malo?

¹⁴ Baka-Kilisitu boshe banapande kumona bulo ngwe mwabumona Yehova na Yesu. Oloni simbu imo, tukonowa kulinga ngoco mwafwa kutwalumbunukile. (Loma 7:18-23) Kutwapandele kukomoka mwafwa nameme baka-Kilisitu ba kunima bakele na kuwana bukalu mu malo abo. Paulu wasonekele ngwendi ‘munakazi kapandele kutunda kuli munalume wendi,’ oloni bisimbu bimo, baka-kulyambata bakele na kulitepa.—Tandeni 1 Kolinte 7:10, 11.

15, 16. (a) Baka-kulyambata banapande kulinga bika nga baliwana na bukalu mu bulo, co mwafwa bika? (b) Mukaleho uje nalyambata na muka-kujeneka kukulaela asa kupangesa bati eci cinangulo?

¹⁵ Paulu kendekele byuma bije byalingisile banu balitepe. Oloni tuzibuka ngwetu milonga yeka ikeyo yabalingisile balitepe keti bupangala. Mwafwa bika? Mwafwa nga munalume nalingi bupangala munakazi nasa kutsiya bulo na kukashomboka kweka. Oloni Paulu wasonekele ngwendi nga munakazi alitepa na munalume wendi “napande kukala buzike nambe kwiluka kuli munalume wendi.” Mwafwa kuli Njambi banu baje banalitepe anga bacilli mu bulo. Paulu wendekele ngwendi baka-kulyambata banapande kumanesa bukalu bubaliwana nabwo na kutwalelelaho kukala hamo nga obwo bukalu keti bupangala. Munalume na munakazi basa kulomba bukwasi ku bakulunu ba mu cikungulukilo. Bakulunu kubapandele kwimanena umo wabo, oloni banapande kubanangula kutundilila mu Mbimbiliya.

 ¹⁶ Batico nga muka-Kilisitu nalyambata na munu uje keti Mukaleho? Nga mu bulo bwabo munasholoka bukalu, basa kulitepa ndi? Ngwe mutunasimutwiya ha kulibanga, Mbimbiliya inamwesa ngwayo kulinga bupangala kukekwo lika kwasa kutsiya bulo, oloni kuyamwesele byuma bije byasa kulingisa baka-kulyambata balitepe. Paulu wasonekele ngwendi: ‘Nga ndokazi nashomboka kuli munalume wa kujeneka kukulaela, co munalume ashaka kukala nendi, munakazi kapandele kumubyana.’ (1 Koli 7:12, 13) Ebi binangulo bicipanga na ano matangwa.

17, 18. Bika binalingisa baka-Kilisitu bamo batwaleleleho kukala mu bulo nameme muli bukalu?

¹⁷ Simbu imo ‘munalume uje kakulaelele’ asa kulinga byuma bije bimwesa ngwabyo shendi ‘kukala na munakazi wendi.’ Nasa kumupupanga nambe kumuyandesa manene, mamaneselelo munakazi aliziba ngwendi buyoye bwendi buli mu bushonde. Co lalo nasa kubyana kumukwasa ku mubila na kumwonowesa kupangela Njambi mu kulongwa. Mu bukalu bwa cifwa eci, nameme munalume abyana kulitepa, munakazi nasa kulitepa na munalume wa cifwa eci, mwafwa munalume namwesa ngwendi shendi ‘kukala na munakazi wendi.’ Oloni baka-Kilisitu bamo bakakolesa mubakaliwana mu bukalu bwa cifwa eci, co bakalifwiti kulinga byuma bije byasa kutepulula ku bukalu bubali nabwo mu bulo. Bika bakalingila ngoco?

¹⁸ Kulitepa kukulumbununa ngwabo bulo bunatsi. Nga balitepa, basa kuliwana na bukalu buje butunabanga kusimutwiya. Kapositolo Paulu wasonekele lalo simpi ije ishongangeya baka-kulyambata batwaleleleho kukala hamo. Wasonekele ngwendi: “Munalume wa kujeneka kukulaela banamujelesa kuli Njambi ha kulipandakana na munakazi wendi, na munakazi uje wa kujeneka kukulaela banamujelesa kuli Njambi ha kulipandakana na munalume wendi [muka-Kilisitu]. Nga kucapwile ngacije, nga bana babo bapwile ngwe bana ba baka-kujeneka kukulaela, oloni ololo banapu ba kujela.” (1 Koli 7:14) Baka-Kilisitu babangi banatwalelelaho kukala na baka-limbo lyabo nameme kubesi na kuyoya mwamubwa. Aba baka-Kilisitu banabwaelela manene mwafwa mu kwita kwa simbu baka-limbo lyabo banatenguluka na kushangumuka kupangela Yehova.—Tandeni 1 Kolinte 7:16; 1 Petu 3:1, 2.

19. Mwafwa bika baka-Kilisitu babangi banapu ba kubwaelela mu malo abo?

¹⁹ Yesu wendekele ha byuma bije byasa kutsiya bulo, co kapositolo Paulu wanangwile banu ha kulitepa. Boshe bashakele ngwabo bangamba ba Njambi basingimike bulo. Bwingi bwa bangamba ba Njambi mu kaye koshe, banatwalelelaho kukala mwamubwa mu malo abo. Mu cikungulukilo ceni mubali bandolome baje bazema banakazi babo na bandokazi baje bakasingimika banalume babo. Boshe aba bakasingimika bulo. Tunabwaelela manene kumona bwingi bwa bandolome na bandokazi bali na kushulisilila majwi a kwendeka ngawo: “Omu mukemwo munalume akaseza ishe na baina na kulipandakana na munakazi wendi, co boshe babali bakapwa mubila umo lika.”—Efeso 5:31, 33.