1, 2. Banu bakasinganyeka ngwabo palandaisi yapwa ika?

BANDOLOME na bandokazi babangi baje batundile ku mafuti eka baile ku ciwano ca ku Seoul mu Korea. Mucahwile ciwano, bandolome na bandokazi ba ku mafuti eka batuhukile mu sitendiyamu, co bandolome ba muje mu lifuti babakabele na kukabazengeleka. Aba bandolome na bandokazi babwaelelele manene, co balimbaimbile na kwendeka ngwabo: “Tukalimona mu Palandaisi.” Palandaisi muka ibakele na kwendeka?

² Banu bakala na bisinganyeka bya kulisezaseza ha palandaisi. Bamo bakendeka ngwabo palandaisi kuyakeleko yapwa ya kusinganyeka lika. Bakwabo ngwabo palandaisi yapwa mutambela uje wasa kubazibisa kubwaha na kubashubulwisa. Nga munu natsi njala atumbama ku mesa ya byakulya byabingi, asa kuliziba ngwe ali mu palandaisi. Munu umo mwamwene mwela uje wakele na bintemo byabibwa walikomokelele ngwendi: “Na-a-na, eyi palandaisi.” Ou mutambela bacikautumbula ngwabo palandaisi nameme hakalundama mema a kukonda a kweta ku mamita 15. Yeni musinganyeka ngweni palandaisi yapwa cuma muka? Mushaka kukakalamo ndi?

3. Mukanda muka wa mu Mbimbiliya unatumbula palandaisi lwa kulibanga?

³ Mbimbiliya inendeka ha palandaisi ya kusañulu na palandaisi ya  kulutwe. Biñanda bya kukundama ku Palandaisi twasa kubiwana mu mukanda wa kulibanga wa mu Mbimbiliya. Co Mbimbiliya ya Catholic Douay Version, ije ibanungulwile kutunda mu Cilatini, inendeka bya Palandaisi ku Kushangumuka 2:8. Inendeka ngwayo: ‘Kusañulu Shukulu Njambi watombekele palandaisi yaibwa: co wakelemo [Andama] uje yatangele.’ Mu Bisoneka bya Cihebelu banapangesa lijwi lya ‘citungu ca Endeni.’ Lijwi lya Endeni lilumbununa “bubwa,” co eci citungu capwile cacibwa manene. Mwakele byakulya byabingi na tusitu babangi, co mwela waco wakele na kusholoka mwamubwa.—Kusha 1:29-31.

4. Bika twendekela ngwetu lihya lya Endeni lyapwile palandaisi?

⁴ Lijwi lya Cihebelu lya “citungu,” mu Cingiliki banalilumbununa ngwabo pa·raʹdei·sos. Libulu limo lyamwesele ngwalyo nga Kangiliki aziba lijwi lya pa·raʹdei·sos, asinganyeka bya mwela waubwa manene uje ubananyungilila mwamubwa. Omu mu mwela muli miti yaibwa ije ikemi bushuka bwa kulisezaseza, co muli tubindonga na mwila waubwa uje ubakali bimbambi na bimanga. (Cyclopaedia by M’Clintock and Strong)

5, 6. Palandaisi yazimbalele bati, co oku kunalingisa banu behule bihula muka?

⁵ Njambi wakele Andama na Eva mu mwela waubwa, oloni kubatwaleleleho kukalamo. Mwafwa bika? Mwafwa kubononokele mashiko a Njambi. Ngeci, bakebo na bana babo bonowele kukala mu palandaisi. (Kusha 3:23, 24) Nameme omu mu citungu kumwakele banu, oloni catwaleleleleho kukalako kweta na ha Libazi lya Nowa.

⁶ Bamo banasa kwihula ngwabo: ‘Kuma banu tangwa bakalikuwa kukala mu palandaisi ndi?’ Kuli kumo kutwasa kuwana cikumbululo ndi? Nga mwakulaela ngweni mukayoya mu Palandaisi, muli na bukaleho bumwesa ngwabwo Palandaisi kuikakala ndi? Mwasa kulumbununa mwamubwa bukaleho buje bumwesa ngwabwo Palandaisi kuikakala ndi?

7, 8. (a) Njambi wakulaesele bika Abilahama? (b) Bika byasinganyekele Abilahama mwazibile cije cikulaeso?

⁷ Mu Mbimbiliya mukemwo mutwasa kuwana bikumbululo mwafwa lyapwa libulu lya Njambi, uje watangele Palandaisi ya kulibanga. Tucisimutwiyeni ha byuma bije byendekele Njambi kuli kabusamba kendi Abilahama. Njambi walekele Abilahama ngwendi akamubezikisa na kutumisa batekulwila bendi ngwe mushekesheke. Co lalo Yehova wamukulaesele ngwendi: “Muli batekulwila bobe miyati yoshe ya hasi ikabezika, omwo yobe unononoka kushika kwange.” (Kusha 22:17, 18) Ebi bikulaeso Yehova wabilekele lalo bana ba Abilahama na batekulwila bendi.—Tandeni Kushangumuka 26:4; 28:14.

⁸ Mu Mbimbiliya kumwesi bukaleho bumwesa ngwabwo Abilahama wasinganyekele ngwendi banu bakayoya mu palandaisi ya mwilu. Ngeci, Njambi mwendekele ngwendi “miyati yoshe ya hasi” ikabezika, Abilahama wasinganyekele bibezikiso bibakatambula banu hano hasi. Ebi bikulaheso byatundile kuli Njambi, co bimwesa byuma byabibwa byakalingila “miyati yoshe ya hasi.” Obu bukebwo lika bukaleho bumwesa ngwabwo kukakala palandaisi hano hasi ndi?

9, 10. Bikulaeso muka bikwabo bimwesa ngwabyo palandaisi kuikakala?

⁹ Ndabiti, mutekulwila wa Abilahama wamwesele byuma bikalingiwa kulutwe omwo wendekele ngwendi “baka-kulinga bubi” boshe ‘kutukabawana’ mwafwa bakanyonga. (Myaso 37:1, 2, 10) Oloni “baka-kulikehesa bakaswana mu lifuti, co bakajolela na kukala mu kwoloka.” Ndabiti bamuhwimininine asoneke ngwendi: “Baka-busunga bakakala mu lifuti, co bakayoyelamo ku myaka yoshe.” (Myaso 37:11, 29; 2 Samwe 23:2) Ebi bikulaeso byakwasele bati baje bashakele  kulinga cizango ca Njambi? Byabakwasele bakulaele ngwabo tangwa mu lifuti mukakala lika baka-busunga, co bakayoya mu palandaisi ya kufwa ngwe lihya lya Endeni.

¹⁰ Mu kwita kwa simbu, Baisalele babangi batengulukilile Yehova na kuseza bulombelo bwa busunga. Ngeci, Njambi wecelelele Bambambilone bahyane banu bendi na kubiisa nganda na kutwala bwingi bwabo mu bunzinda. (2 Mizi 36:15-21; Njele 4:22-27) Oloni kapolofweto ka Njambi wapolofwetele ngwendi munima ya myaka 70, banu ba Njambi bakeluka mu lifuti lyabo. Obu bupolofweto bwalishulisilile. Oloni netu kuli bimo bitulilongesako. Omwo tusimutwiya bitulilongesako, tumoneni mubitukwasela tukulaele ngwetu cili bene palandaisi kuikakala.

11. Bupolofweto buli ku Isaya 11:6-9 bwalishulisilile bati, co cihula muka twasa kulihula?

¹¹ Tandeni Isaya 11:6-9. Njambi walekele Isaya apolofwete ngwendi Baisalele mubakatunda mu bunzinda na kwilukila mu lifuti lyabo bakakala mwamubwa. Co na umo wai akatewa tusitu nambe bikenya. Banike na bakulunu bakakala mwamubwa. Ebi byuma bimwesa mubwafwile buyoye mu lihya lya Endeni. (Isaya 51:3) Isaya kendekele ngwendi muyati wa Isalele ukewo lika ukakala mu kwoloka, oloni wendekele ngwendi lifuti lyoshe ‘likashula na mana a kuzibuka Yehova ngwe mema a kalunga muakajalela.’ Obu bupolofweto bukalishulisilila mwaka uka?

12. (a) Bibezikiso muka bibakulaesele baje batundile mu Mbambilone? (b) Bika bimwesa ngwabyo mukanda wa Isaya 35:5-10 ukalishulisilila lalo?

¹² Tandeni Isaya 35:5-10. Isaya wendekele lalo ngwendi baje bakatunda mu bunzinda kubakabalwisa ku tusitu nambe ku banu. Co mu lifuti lyabo mukakala bushuka bwabwingi mwafwa mukakala mema amangi ngwe mumwafwile mu lihya lya Endeni. (Kusha 2:10-14; Njele 31:12) Obu bupolofweto bwalishulisilile lika ha thimbu ije ndi? Kukwesi bukaleho bumwesa ngwabwo baje batundile mu bunzinda babakangwisile mu kukomokesa ku mishongo yabo. Cakumwenako, tupuputwa kubashangumukile kumona. Oloni Yehova wamwesele ngwendi kulutwe akakangwisa banu ku mishongo yabo.

13, 14. (a) Mukanda wa Isaya 65:21-23 walishulisilile bati kuli baje batundile mu bunzinda? (b) Bupolofweto muka kubwalishulisilile ha simbu ije, buje bukalishulisilila kulutwe? (Kengeni chikupulo ha liputa 3)

¹³ Tandeni Isaya 65:21-23. Bayunda mubatundile mu bunzinda kubakawanene binjubo byabibwa nambe mahya a binyu a kulimina cimweja. Oloni byuma byatengulukile mwafwa Njambi wababezikisile. Babwaelelele manene kuyoya mu binjubo bibalitungilile bakebo babenya. Balikunine binyu na kulikuwa kulya bushuka buje bwemineko.

¹⁴ Obu bupolofweto bumwesa ngwabwo “tukayoya simbu yakama ngwe miti.” Miti imo ikayoyo myaka yaingi. Banu banapande kulikangula ku mibila mangana bayoye myaka yaingi ngwe eyi miti. Nga bakayoya ngwe mwapolofwetelele Isaya, co ikeyo bene palandaisi ije ibakashungwiya kukakalamo banu. Obu bupolofweto bukalishulisilila.

15. Bibezikiso muka bibanendeka ku mukanda wa Isaya bije bimwesa ngwabyo kukakala Palandaisi kulutwe?

¹⁵ Tucimoneni omwo bikulaeso bitunasimutwiya mubimwesela ngwabyo kulutwe kukakala palandaisi: Njambi akabezikisa banu ba miyati yoshe hano ha kaye. Naumo wai akatewa tusitu na bikenya. Tupuputwa, tusinda matwi na bilema boshe bakakanguka. Banu bakalitungila binjubo byabo na kulilimina byakulya byabo byabibwa. Bakayoya myaka yaingi kutubakana miti. Bukaleho buli mu Mbimbiliya bumwesa ngwabwo kulutwe kukakala palandaisi. Oloni bamo batukasimutwiya nabo banasa kwendeka ngwabo obu bupolofweto kubulumbununa ngwabwo hano hasi hakakala palandaisi. Mwasa kubakumbulula bati? Bukaleho muka bwa busunga bumuli nabwo buje bumwesa ngwabwo lifuti likapwa Palandaisi? Yesu wanene bukaleho  buje bumwesa ngwabwo cili bene Palandaisi kuikakala.

16, 17. Bika byalingisile Yesu endeke bya Palandaisi?

¹⁶ Yesu bamwanene kashitiko na kumushukika mukati ka bikenya babali nameme kakele na mulonga. Cikenya umo wanangukile ngwendi Yesu wapwile mwene, co wamulombele ngwendi: ‘Yesu njanuke, muukakobela mu Bumwene bwobe.’ (Luka 23:39-42) Majwi akumbulwile Yesu uje cikenya ku Luka 23:43 anatukundama. Libulu lya Shakulu Kalunga linanungulula eci cisoneka ngwalyo: “Mwa busunga njikuleka ngwange, lelo bene ukakala nange mu citungu ca Njambi [nambe mu Palandaisi].” Nangukeni mubanapangesela eli lijwi lya “lelo.” Yesu walumbunwine bika mwendekele ngwendi “lelo”?

¹⁷ Ano matangwa bali na kupangesa bizibukiso bya kufwa ngwe comma, mangana banu bazibisize biulumuna mukana wa majwi. Oloni mu mabulu a kuzenga a Cingiliki, kubapangesele manene bizibukiso bya kufwa ngwe comma. Yesu kendekele ngwendi: “Njikuleka ngwange, lelo bene ukakala nange mu [Palandaisi].” Oloni wendekele ngwendi, NWT: “Njikuleka lelo bene ngwange, ukakala nange mu Palandaisi.” Baka-kunungulula basa kwaka comma mu mukana wa majwi kwesekesa nomwo mubauzibisisila. Bimbimbiliya bimo byalitombona na Libulu lya Shukulu, bikwaboco na Mbimbiliya New World Translation.

18, 19. Bika bitukwasa tuzibisise byalumbunwine Yesu?

¹⁸ Yesu walekele bandongesi bendi ngwendi: “Muna Munu lalo akakala matangwa atatu mutanya na butsiki mwisi ya libu.” Wendekele lalo ngwendi: “Muna Munu ololo bamwana ku maboko a banu, co bakamutsiya, oloni omwo kuneti matangwa atatu akasanguka.” (Mateo 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mako 10:34) Kapositolo Petulu wendekele ngwendi byoshe ebi byalingiwile. (Vili 10:39, 40) Yesu kaile mu Palandaisi ha litangwa lyatsile na uje cikenya. Yesu wakele “mu mbumbo” ha matangwa atatu kweta noho hamusangwilile Njambi.—Vili 2:31, 32. *

¹⁹ Yesu mwakulaesele uje cikenya, washangumukile kwendeka ngwendi: “Mwa busunga njikuleka lelo bene ngwange.” Endekesi ya cifwa eci bakele na kuipangesa manene na mu simbu ya Mosesa. Mosesa wendekele ngwendi: “Kesi mwibale mashiko awa njili na kumyana ku litangwa lya lelo.”—Kwitu 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Bukaleho muka buje bumwesa ngwabwo twazibisisa mwamubwa majwi a Yesu?

²⁰ Muka-kunungulula Mbimbiliya wa ku Middle East wendekele ha majwi endekele Yesu ngwendi: “Simpi yakama ili ha lijwi lya ‘lelo.’ Co tunapande kuwatanda ngwetu: ‘Mwa busunga njikuleka lelo ngwange, ukakala nange mu Palandaisi.’ Yesu wakulaesele uje cikenya lije litangwa bene, oloni majwi amukulaesele akalishulisilila kulutwe. Omu mukemwo mubakendela banu ku Asia nga “bakulaesa byuma ha litangwa limo bije bikalishulisilila kulutwe.” Mbimbiliya imo ya Syriac version inendeka majwi a Yesu ngwayo: “Ewa, njikuleka lelo ngwange ukakala nange mu Lihya lya Endeni.” Awa majwi a Yesu anapande kututakamesa tubaboshe.

21. Bika kubyalingiwile kuli uje cikenya, co mwafwa bika?

²¹ Uje cikenya kazibukile ngwendi Yesu walikumiiye laja cikumiyo na tupositolo bendi ngwendi akakala nabo mu Bumwene bwa mwilu. (Luka 22:29) Co lalo uje cikenya kubamumbwitikile na kumumbwitika. (Yowa 3:3-6, 12) Ebi byoshe bimwesa ngwabyo ije palandaisi yakulaesele Yesu keti ya mwilu, oloni ya hano bene  hasi. Co munima ya myaka, kapositolo Paulu wamwene cimona ca munalume uje “ibambatele na kumutwala mu palandaisi.” (2 Koli 12:1-4, NWT.) Paulu na tupositolo bakwabo, babangwile bakayule na Yesu mu Bumwene bwa mwilu, oloni uje cikenya ikeye akayoya mu palandaisi hano hasi. Nememe ngoco, Paulu wendekele ha “palandaisi” ya kulutwe. * Walumbununwine palandaisi ya hasi ndi? Neni mukakalamo ndi?

22, 23. Cikulaeso muka cimushaka kukamona mucikalishulisilila?

²² Ndabiti wendekele ngwendi kulutwe “baka-busunga bakakala mu lifuti.” (Myaso 37:29; 2 Petu 3:13) Ndabiti wendekele bya simbu ije ibakayoya banu hano hasi na kulinga chizango ca Njambi. Bupolofweto buli ku Isaya 65:22 ngwabwo: “Banu bange banjangwile bakayoya simbu yakama ngwe miti.” Oku kulumbununa ngwabo banu bakayoya myaka na myaka. Tukulaela awa majwi ndi? Eyo, mwafwa mukanda wa Kujombolola 21:1-4 unamwesa ngwawo Njambi akanyungilila banu boshe. Co nakulaesa ngwendi “kukukakala kutsa” mwafwa banu mu lifuti lyoshe bakalinga cizango ca Njambi.

²³ Byuma bitunasimutwiya binatukwasa tuzibisise mwamubwa. Andama na Eva babashekele mu Palandaisi ya kusañulu ije ibatumbwile ngwabo Endeni, oloni palandaisi ikakalako lalo. Njambi wakulaesele ngwendi akabezikisa banu, co ololo alinga ngoco. Ndabiti bamuhwimininine asoneke ngwendi baka-kulikehesa bakaswana hano hasi na kuyoyaho myaka yoshe. Bupolofweto buli ku Isaya bunapande kutulingisa tukale na lishungu lya kukalimwena byuma byabibwa bikakala mu kaye kakaha. Obu bupolofweto bukalishulisilila mwaka uka? Muwakalishulisilila majwi akulaesele Yesu uje cikenya. Neni mwasa kukakala mu Palandaisi. Ha simbu ije majwi abendekele bandolome na bandokazi ku ciwano ca ku Korea akalishulisilila. Bendekele ngwawo: “Tukalimona mu Palandaisi.”