1-2. Bika bitunasimutwiiye mu cilongesa cinahu, co bika bitusimutwiya muno mu cilongesa?

MU CILONGESA cinahu, twasimutwiiye ha binangulo bituwana ku mukanda wa Valevi capita 19. Cakumwenako, mu vesi 3, Yehova walekele Baisalele ngwendi basingimike bisemi babo. Co twasimutwiiye ngwetu twasa kupangesa eci cinangulo nga tuwanena bisemi betu byuma bya ku mubila bibatonda, kubatakamesa, kubazembeleka na kubakwasa batwalelelaho kupangela Yehova. Mu vesi ya kulifwa, Njambi walekele banu bendi ngwendi bapandele kunyunga Sabata. Co twalilongesele ngwetu nameme kutwesi mwisi ya lishiko lya Sabata, oloni twasa kukabangeya eci cinangulo nga tuwana-wanako simbu ya kulinga byuma bya ku sipilitu ha litangwa na litangwa. Nga tulinga ngoco, co tumwesa ngwetu tuli na kweseka mwoshe mutwasela kupwa ba kujela ngwe muumwesela mukanda wa Valevi 19:2 na 1 Petulu 1:15.

² Muno mu cilongesa, tusimutwiyako ha mavesi akwabo a ku mukanda wa Valevi capita 19. Mukanda wa Valevi capita 19 utukwasa kuzibuka mutwasa kumwesela ngwetu tunaka mbunge baje kubalikangwile mwamubwa, kupwa ba kulongwa omwo tulinga mingoso na kumwesa cizemo ku bakwetu. Ngeci, byuma bitusimutwiya muno mu cilongesa bitukwasa tutembwinine Njambi uje wapwa wa kujela.

3-4. Mukanda wa Valevi 19:14 umwesa ngwawo Baisalele bapandele kuyoya bati na tusinda-matwi na tupuputwa?

³ Tandeni Valevi 19:14. Yehova washakele ngwendi banu bendi bazibile ngozi banu baje kubalikangwile mwamubwa. Cakumwenako,  Baisalele kubapandele kusinga kasinda-matwi. Oku kusinga kwambateselele kujujwisa munu nambe kumwendeka mwamubi. Kusinga kasinda-matwi capwile cuma cacibi manene. Kasele kulyamena mwafwa kakele na kuziba bibakele na kumwendeka banu.

⁴ Kutundaho, mu vesi 14 tulilongesa ngwetu bangamba ba Njambi kubapandele “kwaka citanukiso kulutwe lwa kapuputwa.” Libulu limo lyendeka ha banu baje kubalikangwile mwamubwa ngwalyo: “Ku Middle East banu ba cifwa eci bakele na kubayandesa manene.” Hamo banu bamo bakele na kwakela kapuputwa citanukiso mangana abulumuke nambe kumujola nga atanuka. Obu bunapu bukenya! Lishiko lili mu vesi 14 lyakwasele banu ba Yehova bananguke ngwabo bapandele kuzibila ngozi baje kubalikangwile mwamubwa.

5. Twasa kumwesa bati mema ku mbunge banu baje kubalikangwile mwamubwa?

⁵ Yesu wazibilile mema ku mbunge banu baje kubalikangwile mwamubwa. Anukeni muzimbu watumine kuli Yowano Muka-kumbwitika. Wendekele ngwendi: “Tupuputwa batona, bilema benda, baka-mbumba bajela, tusinda-matwi baziba, batsi basanguka.” Banu boshe mubamwene bikomokeso byalingile Yesu, “bashangazalele Njambi.” (Luka 7:20-22; 18:43) Baka-Kilistu bashaka kutembwinina Yesu mu kuzibila mema ku mbunge baje kubalikangwile mwamubwa. Ngeci, tukazibila ngozi banu ba cifwa eci na kubazibisisa. Yehova katwanene nzili ya kulinga bikomokeso. Nameme ngoco, tuli na cipangi ca kuleka tupuputwa na banu baje bali mu lisusulungu lya ku sipilitu ngwetu mu Paradaisi banu boshe bakapwa ba kulikangula. Co lalo, bakalikuta busamba bwa kukanyama na Njambi. (Luka 4:18) Ou muzimbu waubwa uli na kulingisa banu babangi bashangazale Njambi.

6. Mukanda wa Valevi capita 19 utukwasa bati tuzibisise mwamubwa Mashiko Likumi?

⁶ Mavesi amo a ku mukanda wa Valevi capita 19 atukwasa tuzibuke byuma bikwabo bitulilongesa ku Mashiko Likumi. Cakumwenako, lishiko lya bu 8 ngwalyo: “Kesi mukaibe.”  (Kutu 20:15) Munu nasa kusinganyeka ngwendi nga ali na kweseka mwoshe mwasela kujeneka kwambata byuma bya bakwabo bije kubamwanene co ali na kwononoka eli lishiko. Oloni hamo ali na kwibila bakwabo mu bingila byeka.

7. Muka-mingoso nasa kwiba mu ngila muka?

⁷ Muka-mingoso nasa kusinganyeka ngwendi kebile mwafwa kambatele cuma cambala cije kubamwanene. Oloni ali na kulinga mingoso yendi mu kulongwa ndi? Ku mukanda wa Valevi 19:35, 36 Yehova wendekele ngwendi: “Kesi mukakwise munu umo ha kupangesa seteko ya makuli, nambe ha kupeselesa bulemu, nambe ha kupeselesa ha bulaha, nambe kutuma kwa byuma. Pangeseni bipeseleso binapandemo byabibwa na bulemu bwabyo bwabubwa, pangeseni seteko ya binganja na malonga ije inapandemo.” Muka-mingoso uje wakele na kupangesa bipeseleso bya makuli, wakele na kwiba. Mavesi akwabo ali ku mukanda wa Valevi capita 19 amwesa mwamubwa busunga bwei ñanda.

8. Biñanda bili ku mukanda wa Valevi 19:11-13 byakwasele bati Bayunda bononoke lishiko lya bu 8, co bika bitulilongesako?

⁸ Tandeni Valevi 19:11-13. Majwi ali ku maputukilo a mukanda wa Valevi 19:11 ngwawo: “Kesi mukaibe.” Vesi 13 inamwesa ngwayo kujeneka kupwa ba kulongwa mu mingoso kunapu kwiba. Eyi vesi ngwayo: ‘Kesi mukanyanyamene bakweni.’ Ngeci, kunyanyamena bakwetu mu mingoso kunapu kubebila. Lishiko lya bu 8 lyabindikile Bayunda kwiba, oloni majwi ali ku mukanda wa Valevi abakwasele bazibuke mubapandele kupangesela eli lishiko. Kusinganyekesesa mwakamwena Yehova bwizi na linyanyamena kutukwasa. Munasa kulihula ngweni: ‘Kwesekesa na mukanda wa Valevi 19:11-13, kuma kuli byuma bimo binjinapande kutengulula mu kuyoya kwange ndi? Kuma njinapande kutengululako munjikalingila mingoso nambe munjikapangela bipangi ndi?’

9. Lishiko lili ku mukanda wa Valevi 19:13, lyanyungililile bati baka-kupanga?

⁹ Kuli cinangulo cikwabo canapande kupangesa muka-Kilistu uje akobelesa bakwabo bipangi. Mukanda wa Valevi 19:13 ngwawo: ‘Kesi mukalitulikile fweto ya munu uje imunapangesa noho mutondo.’ Mu Isalele, banu babangi bakele na kupanga mu mahya, co aba baka-kupanga bapandele kubafweta mangwezi. Kujeneka kufweta muka-kupanga kwamulingisile onowe kuwanena baka-naanga yendi byakulya bya litangwa olyo. Yehova wendekele ngwendi: “Omwo ikeye kahutu, co nakaho mbunge.”—Kwitu 24:14, 15; Mateo 20:8.

10. Bika bitulilongesa ku mukanda wa Valevi 19:13?

¹⁰ Ano matangwa, baka-kupanga babangi bakabafwete lumo nambe lubali ha ngonde, keti ha litangwa na litangwa embwe. Oloni cinangulo cili ku mukanda wa Valevi 19:13 cicipanga. Banu bamo bakafwete baje babakapangesa bimbongo byabindondo manene. Bakalingi ngoco mwafwa bazibuka ngwabo mwahi mubalingila, batwalelelaho kupanga nameme babafwete bimbongo byabindondo. Co tunasa kwendeka ngwetu aba banu bakalitulikila fweto ya munu uje ibakapangesa. Muka-Kilistu uje akakobelesa bakwabo bipangi napande kubalinga mwamubwa. Tusimutwiyeni byuma bikwabo bitulilongesa ku mukanda wa Valevi capita 19.

11-12. Yesu wamwesele bika mwendekele majwi ali ku mukanda wa Valevi 19:17, 18?

¹¹ Njambi ashaka ngwendi tuyoye mwamubwa na bakwetu na kujeneka kubalinga mwamubi. Ebi bikebyo biutuleka mukanda wa Valevi 19:17, 18. (Tandeni.) Yehova wendekele  ngwendi: “Zema mukweni ngwe muwalizema yobe babenya.” Baka-Kilistu banapande kulinga ngoco mangana bazibise Njambi kubwaha.

¹² Yesu wamwesele ngwendi lishiko lili ku mukanda wa Valevi 19:18 lyapwa lya seho manene. Kafaliseo umo wehwile Yesu ngwendi: “Mulongesi, lishiko mukajo lyakama ku Mashiko?” Yesu wamukumbulwile ngwendi “lishiko lyakama lya kulibanga” linapu kuzema Yehova na mbunge yetu yoshe na mwonyo wetu woshe na mana etu oshe. Co Yesu wendekele majwi ali ku mukanda wa Valevi 19:18 ngwendi: “Lishiko lya mu cibali lalo lya kufwa ngwe eli ngwalyo, ‘Unapande kuzema mukweni ngwe muwalizema yobe babenya.’” (Mateo 22:35-40) Kuli bingila byabingi mutwasa kumweselamo cizemo ku bakwetu. Oloni mukanda wa Valevi capita 19 unendekako bingila bimo.

13. Byuma byalingile Yosefa bimwesa bati mutwasa kupangesela cinangulo cili ku mukanda wa Valevi 19:18?

¹³ Ngila imo itwasa kumweselamo cizemo ku bakwetu inapu kupangesa cinangulo cili ku mukanda wa Valevi 19:18. Ou mukanda ngwawo: ‘Kesi ukalinge shambandinga bubi ku bubi nambe kukala na likitikiti.’ Bwingi bwetu twamonaho laja munu alubalela munu yakapanga nendi, yakakobela nendi sikola nambe kabushoko kendi. Banu bamo bakalingi ngoco ha myaka yaingi. Anukeni ngweni bandolome ba Yosefa likumi bamuzindile manene, co bamulingile mwamubi. (Kusha 37:2-8, 25-28) Oloni Yosefa ikeye kabalingile mwamubi. Ngwe washakele, ngwe wabalingile mwamubi mwakele na moko. Oloni wabazibilile ngozi. Yosefa kakele na likitikiti ku mbunge. Oloni walingile byuma bili ku mukanda wa Valevi 19:18.—Kusha 50:19-21.

14. Bika twendekela ngwetu binangulo bili ku mukanda wa Valevi 19:18 bicipanga na matangwa ano?

¹⁴ Baka-Kilistu baje bashaka kuzibisa Njambi kubwaha banapande kutembwinina Yosefa uje wakonekelele bandolome bendi kutubakana kubelwisila bubi. Co lalo, majwi endekele Yesu mu lilombelo lya kutalelako amwesa ngwawo tunapande kukonekela bakwetu baje banatubiisila. (Mateo 6:9, 12) Kapositolo Paulu nendi wanangwile bakwabo baka-Kilistu ngwendi: “Babusamba bange, kesi mulinge shambandinga.” (Loma 12:19) Wabalekele lalo ngwendi:  “Eceleleni tupenga twa bakweni na kulikonekela umo na mukwabo kutundilila kwisi ya mbunge nameme munu ali na cuma cimulingisa ayayabale hali mukwabo.” (Kolo 3:13, NWT) Binangulo bya Yehova kubyesi kutenguluka. Ngeci, binangulo bili ku mukanda wa Valevi 19:18 bicipanga na matangwa ano.

15. Cakumwenako muka cimwesa seho ya kukonekela?

¹⁵ Tusimutwiyeni ha cakumwenako eci. Byuma bije bikatuzibisa kubabala ku mbunge binapu ngwe bimbandu. Bimbandu bimo bikapu byabindondo, bikwaboco byakama. Cakumwenako, omwo tuteta muloho, tunasa kubetwa ku munye. Tunasa kuziba kubabala, oloni mbandu yaco yasa kwola bwasi. Munima ya matangwa abali nambe atatu, twasa kwibala na haje hanakele mbandu. Mu ngila imolika, byuma bimo bije bikatuzibisa kubabala ku mbunge bikapu byabindondo. Cakumwenako, kabusamba ketu nasa kutwendeka nambe kutulinga mwamubi. Nameme ngoco, kunasa kutupwila kwakwasi kumukonekela. Oloni nga moko yakobela manene, co hamo kubanga ndotolo atungeho na kukutaho nanga. Nameme ngoco, nga tutwalelelaho kukwata-kwata haje ha mbandu, co kuyolo oloni ilibwezelela. Nga munu banamulingi manene mwamubi, co atwalelelaho kusinganyeka ha bubi bubanamulingi napu ngwe munu uje ali na kukwata-kwata ha mbandu. Kukala na likitikiti ku mbunge kutuzibisa lika manene kubabala ku mbunge. Ngeci, kunapu kwa seho kukabangeya cinangulo cili ku mukanda wa Valevi 19:18.

16. Kwesekesa na mukanda wa Valevi 19:33, 34, Baisalele bapandele kuyoya bati na baka-kwija, co bika bitulilongesako?

¹⁶ Yehova mwashikile Baisalele ngwendi bazeme bakwabo, kalumbunwine ngwendi bapandele lika kuzema bakwabo Baisalele embwe. Wabalekele lalo ngwendi bazeme baka-kwija baje babatungile nabo. Bikebyo biwendeka mukanda wa Valevi 19:33, 34. (Tandeni.) Baisalele bapandele kuyoya na baka-kwija na kubazema ngwe mubazemenene bakwabo Baisalele. Cakumwenako, Baisalele bapandele kutabesa baka-kwija na tuhutu bapupulule mu mahya abo. (Levi 19:9, 10) Baka-Kilistu nabo banapande kupangesa cinangulo ca kuyoya mwamubwa na baka-kwija. (Luka 10:30-37) Mu ngila muka? Banu babangi banajaluka mu mafuti abo na kukayoya mu mafuti eka. Co bamo hamo mwatunga nabo. Ngeci, tunapande kuyoya nabo mwamubwa na kubasingimika.

17-18. (a) Mikanda ya Valevi 19:2 na 1 Petulu 1:15 itushongangeya tulinge bika? (b) Cipangi muka ca seho catushongangeyeye kapositolo Petulu ngwendi tulinge?

¹⁷ Mikanda ya Valevi 19:2 na 1 Petulu 1:15 ili na kushongangeya banu ba Njambi bapwe ba kujela. Mavesi akwabo ali ku mukanda wa Valevi capita 19 asa kutukwasa tuzibuke bitunapande kulinga mangana tuzibise Yehova kubwaha. Mavesi atunasimutwiyako, anatukwasa tuzibuke byuma byabibwa bitunapande kulinga na byuma byabibi bitunapande kujenjuka. * Bisoneka bya Cigriki bya baka-Kilistu bimwesa ngwabyo Yehova atonda ngwendi tupangese ebi binangulo. Oloni kapositolo Petulu wendekeleko byuma bikwabo.

¹⁸ Twasa kulinga bipangi byabingi bya ku sipilitu na kukwasa bakwetu mu bingila byabingi, oloni kuli cipangi ca seho catushongangeyeye Petulu ngwendi tulinge. Simbu kanda atushongangeye ngwendi tupwe ba kujela mu byuma byoshe, Petulu wendekele ngwendi: ‘Libwaheseleni kupanga mu biyongola byeni.’ (1 Petu 1:13, 15) Cipangi muka calumbunwine? Petulu wendekele ngwendi baka-Kilistu bakubwabesa ‘bakambulula bikomokeso bya Njambi uje wabasanene.’ (1 Petu 2:9) Baka-Kilistu ba busunga boshe ano matangwa bali na kulinga eci cipangi ca seho manene cije cili na kukwasa manene banu. Twabezika manene ha kupwa banu ba Njambi ba kujela mwafwa tuli na kutwalelelaho kwambulula na kulongesa banu na ntwima. (Mako 13:10) Nga tupangesa binangulo bitunalilongesa ku mukanda wa Valevi capita 19, co tumwesa ngwetu twazema Njambi na banu. Co lalo, tumwesa ngwetu tushaka ‘kupwa ba kujela mu byuma byoshe.’