Sinangonge yashangumukile bati?

LIJWI lya “sinangonge” lyatunda ha lijwi lya Cingiliki lije lilumbununa “kukunguluka” nambe “kulikungulwila hamo.” Eli lijwi lya sinangonge linafwila mwafwa kushwa kusañulu mukemwo mubakele na kulikungulwila Bayunda nga balombela nameme nga baya na kubaleka mashiko. Mu Bisoneka bya Cihebelu kubendekelemo mpundu bya sinangonge, oloni Bisoneka bya Baka-Kilisitu bya Cingiliki bimwesa ngwabyo ou mutamba kuwakele kushwa lika mu cita ca myaka ca kulibanga.

Baka-kulilongesa babangi ngwabo sinangonge yashangumukile ha simbu ibakele Bayunda mu bunzinda mu Mbambilone. Libulu limo ngwalyo: “Baje Bayunda bakele mu bunzinda kubakele na Tembele, co balizibile busiwa. Ngeci, bisimbu bimo bakele na kulikungulula. Hamo bakele na kulikungulula ha Litangwa lya Kuhwima na kutanda Bisoneka” (Encyclopaedia Judaica). Casholoka ngwe Bayunda mubatundile mu bunzinda bakatwaleleleo kukatunga masinangonge muje mubakele na kulikungulwila nga balombela na kutanda Bisoneka.

Mu cita ca myaka ca kulibanga, sinangonge yakupwile bulombelo bwa Bayunda baje batungile ku mukulo wa Menditelenyani, mu Middle East mwoshe na mu Isalele. Professor Lee Levine wa ha The Hebrew University of Jerusalem wendekele ngwendi: “Mu sinangonge bakele na kulilongeselamo, kulilamo byakulya bya kujela, kusompelamo biñanda, kulambula, co lalo bakele na kulingilamo biwano bya bupolitiki na byeka.” Professor Lee Levine wendekele lalo ngwendi: “Maneneni mu masinangonge mwapwile mwa kulemesela.” Ngeci, tunazibuka byuma byalingisile Yesu azeme manene kuya ku sinangonge. (Mako 1:21; 6:2; Luka 4:16) Yesu wakele na kulongesa na kukanyamesa banu baje bakele mu sinangonge. Hanima ya kushimbika cikungulukilo ca baka-Kilisitu ca kulibanga, kapositolo Paulu nendi wambulwilile manene mu masinangonge. Baje bazemene byuma bya ku sipilitu bakele na kuwaniwa manene mu sinangonge. Ngeci, kapositolo Paulu mwakele na kuya mu nganda, kakangi wakele na kukobela tai mu sinangonge na kwambulwilamo.—Vili 17:1, 2; 18:4.