1. Bihula muka byanapande kulihula ndokazi uje ashaka kushomboka?

YESU KILISTU uje wapwa wa kulumbunuka ikeye mutwe wa baka-Kilistu boshe. Oloni nga ndokazi ashomboka, co munalume wa kujeneka kulumbunuka ikeye apwa mutwe wendi. Bisimbu bimo, kunasa kumukaluwila kulyaka kwisi. Ngeci, omwo ndokazi angula ndolome wa kulyambata nendi, napande kulihula bihula binatako: ‘Byuma muka byali na kulinga ou ndolome bije bimwesa ngwabyo asa kutwamenena mwamubwa naanga? Wazema byuma bya ku sipilitu ndi? Nga kabizemene, co bika binjilingisa njikulahele ngwange akanjikwasa njikanyamese busamba bwange na Yehova mutukalyambata?’ Oloni kuli bihula bikwabo byanapande kulihula, napande kulihula ngwendi: ‘Bifwa muka binjili nabyo bije bikatukwasa mu bulo bwetu? Kuma njapwa muka-kwana ndi? Njakala na mbunge ya kubandamena ndi? Busamba bwange na Yehova bwakanyama ndi?’ (Kwambu 4:9, 12) Nga munakazi angula mwamubwa bya kulinga simbu kanda akobele mu bulo, co akapwa wa kubwahelela mu bulo bwendi.

2. Bika bitusimutwiya muno mu cilongesa?

² Bandokazi babangi bali na kwononoka banalume babo, co bali na kutumwesa mwanja waubwa. Bali na kulinga mwamubwa manene! Twabwahelela manene kupangela hamo naba bandokazi. Muno mu cilongesa, tukumbulula bihula binatako: (1) Bukalu muka bubanasa kuliwana nabwo banakazi ba kushomboka? (2) Mwafwa bika munakazi napande kwononoka munalume wendi? (3) Banalume na banakazi baje banalyambata basa kulilongesa bika kuli Yesu, Abingaile na Maliya ina ya Yesu?

3. Mwafwa bika baka-kulyambata bakaliwana na bukalu?

³ Bulo bwapwa bwana bwa kulumbunuka bwa kutunda kuli Njambi, oloni banu baje banalyambata bakebo kubalumbunukile. (1 Yowa 1:8) Mukemwo Lijwi lya Njambi linendeka ngwalyo baka-kulyambata baliwana na bukalu nambe ngwetu ‘tuyando twa mu mubila.’ (1 Koli 7:28) Tusimutwiyeniko ha bukalu bumo bwanasa kuliwana nabwo munakazi wa kushomboka.

4. Mwafwa bika munakazi nasa kuliziba ngwendi nga asingimika munalume wendi co ashauka?

⁴ Kwesekesa noku kwanakolela, munakazi nasa kuliziba ngwendi nga asingimika munalume wendi, co ashauka. Marisol uje wakala ku America wendekele ngwendi: “Kwimbo lyetu, banakazi bakabaleke ngwabo banapande kupwisa hamo na banalume mu byuma byoshe. Njizibuka ngwange Yehova nana banalume moko ya kutwamenena naanga. Co banakazi banapande kulyaka kwisi ya banalume babo, oloni nabo banapande kubasingimika. Nameme ngoco, kukanjikaluwila kusingimika munalume wange mwafwa banu babangi kubesi na kulinga ngoco.”

5. Banu bamo bakamono bati banakazi?

⁵ Co lalo, munakazi nasa kushomboka ku munalume uje wamona ngwendi banalume bapwa ba seho kutubakana banakazi. Ndokazi wa lizina lya Ivon uje wakala ku South America wendekele ngwendi: “Ku mutambela kutwakala banalume bakebo bakalibanga kulya, co banakazi balya munima. Bambanda bakebo banapande kuteleka byakulya na kujelesa ha njubo, oloni bakwenje bakabaleke ngwabo bapwa ‘bimyene,’ co baina na bindokazi babo bakebo banapande kubabwahesela byakulya.” Ndokazi wa lizina lya Yingling uje wakala ku Asia wendekele ngwendi: “Mu ndaka yetu mwakala endekesi imo ije ilumbununa ngwayo banakazi kubasa kukala na cashu, co kubakele na mana. Bakebo banapande kulinga lika bipangi bya ha njubo, co kubapandele kuleka banalume babo biyongola byabo.” Nga munalume akala na biyongola bya cifwa eci, ayandesa munakazi wendi na kuzibisa Yehova kubabala ku mbunge, co katembwinina Yesu.—Efeso 5:28, 29; 1 Petu 3:7.

6. Banakazi banapande kulinga bika mangana bakanyamese busamba bwabo na Yehova?

⁶ Ngwe mutunalilongeselele mu cilongesa cinahu, Yehova washaka ngwendi mitwe ya binaanga bakwase baka-naanga yabo kukanyamesa busamba bwabo nendi, kubaka mbunge na kubawanena byuma bya ku mubila. (1 Tima 5:8) Oloni bandokazi baje banashomboka banapande kuwana-wanako simbu ya kutanda Lijwi lya Njambi na kusinganyekesesa na kulombela kutundilila kwisi ya bimbunge byabo ha litangwa na litangwa. Kulinga ngoco kunasa kukaluwa. Banakazi banazezama, co banasa kusinganyeka ngwabo kubesi na nzili nambe simbu ya kulinga ebi byuma, oloni kubilinga kunapu kwa seho. Mwafwa bika? Mwafwa Yehova ashaka ngwendi umo na umo wetu alikute nendi busamba na kutwalelelaho kubukanyamesa.—Vili 17:27.

7. Bika byasa kukwasa munakazi asingimike munalume wendi?

⁷ Keti kwakwasi munakazi kulyaka kwisi ya munalume wendi uje kalumbunukile. Oloni nga azibisisa binalingisa Lijwi lya Njambi lishongangeye banakazi kulyaka kwisi na kusingimika banalume babo, co kumupwila kwakwasi kulinga ngoco.

8. Kwesekesa na mukanda wa Efeso 5:22-24, mwafwa bika ndokazi napande kwononoka munalume wendi?

⁸ Munakazi napande kwononoka munalume wendi mwafwa bikebyo byashaka Yehova ngwendi alinge. (Tandeni Efeso 5:22-24.) Napande  kukulahela Ishe wa mwilu uje akalingi byuma byoshe mwafwa ya cizemo. Co lalo, napande kuzibuka ngwendi byuma byoshe byamuleka Yehova bimukwasa.—Kwitu 6:24; 1 Yowa 5:3.

9. Bubwa muka butundamo nga ndokazi asingimika munalume wendi?

⁹ Kaye kali na kushongangeya banakazi bombwanese mashiko a Yehova na kuliziba ngwabo nga balyaka kwisi ya banalume babo, co banapu ba kusalela. Banu bali na bisinganyeka bya cifwa eci, kubazibuka mwamubwa Njambi yetu wa cizemo. Yehova kasa kuleka bana bendi bazema balinge cuma cije cibashawisa. Nga ndokazi alinga mwoshe mwasela kusingimika munalume wendi, co akwasa naanga yendi ikale mu kwoloka. (Myaso 119:165) Akwasa munalume wendi na bana bendi, co nendi awana bukwasi.

10. Bika bitulilongesa ku majwi endekele ndokazi Carol?

¹⁰ Nga munakazi ononoka munalume wendi, co amwesa kasingimiko kuli Yehova uje nana munalume wendi moko. Co lalo, amwesa ngwendi wazema Yehova. Carol uje wakala ku South America wendekele ngwendi: “Njizibuka ngwange munalume wange akasebuka. Njizibuka lalo ngwange byuma binjilinga nga munalume wange nasebuka bimwesa indi njazema Yehova. Ngeci, njikalingi mwoshe munjasela kwononoka munalume wange mwafwa njishaka kuzibisa Yehova kubwaha ku mbunge.”

11. Bika bikakwasa ndokazi Aneese akonekele munalume wendi, co bika bitulilongesa ku majwi endi?

¹¹ Nga munakazi aliziba ngwendi munalume wendi kesi na kumwaka mbunge, co kumukaluwila kulyaka kwisi. Nangukeni byuma byakalingi ndokazi wa lizina lya Aneese nga aliziba ngwendi munalume wendi kesi na kumwaka mbunge. Wendekele ngwendi: “Njikalingi mwoshe munjasela mangana keti njilubale. Njizibuka ngwange tubaboshe tukasebuka. Ngeci, njalyakela cilengo ca kumukonekela, ngwe mwakalingi Yehova. Co munjikakonekela munalume wange, njikapu wa kushubuluka.” (Myaso 86:5) Nga munakazi washaka kukonekela, co kumupwila kwakwasi kwononoka munalume wendi.

12. Mbimbiliya inendeka bya banu ba cifwa muka?

¹² Banu bamo bakasinganyeka ngwabo munu wa kwononoka wapwa wa kuzeya. Oloni awa  anapu makuli. Mbimbiliya inendeka bya banu babangi baje bapwile ba kwononoka, oloni bapwile ba kukanyama na kusimpa. Tumoneni byuma bitwasa kulilongesa kuli Yesu, Abingaile na Maliya.

13. (a) Mwafwa bika Yesu akononoka Yehova? (b) Mwanja wa Yesu umwesa bati ngwawo munu wa kwononoka kapwile wa kuzeya?

¹³ Yesu wakala na mana na cashu, oloni akasingimika Yehova. Yesu wakala na mana mukemwo wasele kulongesa banu mu ngila yayasi ije ibasele kuzibisisa. (Yowa 7:45, 46) Yehova wazibukile ngwendi Yesu wakala na cashu mukemwo Yesu walikwatasanene na Ishe mu kutanga byuma byoshe. (Visi 8:30; Heve 1:2-4) Co Yesu mwasangukile, Yehova wamwanene “moko yoshe ya mwilu nei ya hano hasi.” (Mateo 28:18) Nameme Yesu wakala na cashu, oloni akononoka Yehova. Mwafwa bika? Mwafwa wazema Ishe.—Yowa 14:31.

14. Banalume balilongesa bika (a) kuli Yehova? (b) ku majwi ali ku mukanda wa Visimo 31?

¹⁴ Banalume balilongesa bika? Omwo Yehova naleke banakazi ngwendi bononoke banalume babo kukulumbununa ngwabo wamona banalume kupwa ba seho kutubakana banakazi. Yehova namwesa ngoco omwo nangula banalume na banakazi mangana bakayule na Yesu mwilu. (Ngala 3:26-29) Yehova namwesa ngwendi nakulahela munendi omwo namwana moko. Mu ngila imo lika, munalume amwesa ngwendi nakulahela munakazi wendi nga amutabesa kulingako byuma bimo. Lijwi lya Njambi linendeka byuma bimo byakalingi munakazi wamubwa. Linendeka ngwalyo asa kutwamenena bipangi bya ha njubo, kulanda libu na kulilandulula na kulinga mingoso yeka. (Tandeni Visimo 31:15, 16, 18.) Kapandele kupwa ngwe ndungo uje kasa kwendeka biyongola byendi. Oloni munalume wendi napande kumukulahela na kutolilila ku biyongola byendi. (Tandeni Visimo 31:11, 26, 27.) Nga munalume asingimika munakazi wendi, co amwononoka kutundilila kwisi ya mbunge.

15. Banakazi balilongesa bika kuli Yesu?

¹⁵ Banakazi balilongesa bika kuli Yesu? Nameme Yesu nalingi byuma byakama, oloni kesi kuliziba ngwendi nga ononoka ishe co ashauka. (1 Koli 15:28; Fili 2:5, 6) Mu ngila imo lika, munakazi uje ashaka kutembwinina Yesu kasa kuliziba ngwendi nga ononoka munalume wendi, co ashauka. Oloni apangela hamo na munalume wendi mwafwa wamuzema, co lalo wazema manene Yehova na kumusingimika.

16. Kwesekesa na mukanda wa 1 Samwele 25:3, 23-28, bukalu muka bwaliwanene nabwo Abingaile? (Taleni cikupulo cili ha liputa lya kulibanga.)

¹⁶ Abingaile washombokele kuli Nabale. Nabale wapwile wa kulyalesa, wa kulishaka manene, co lalo kakele na kukandelela ku byuma byabibwa bibakele na kumulingila bakwabo. Nameme ngoco, Abingaile katondele ngila ya kumaneselamo bulo bwabo. Ngwe washakele ngwe wolokele kulu na kwecelela Ndabiti na banu bendi bakutsiye munalume wendi. Oloni walingileko bimo mangana anyungilile Nabale na baka-naanga yendi boshe. Acisinganyekeni kusimpa kwamwesele Abingaile omwo waile kuli Ndabiti na maswalale bendi ba kweta ku 400 na kukasimutwiya nendi mu kasingimiko. Nameme keti ikeye wabiisile, oloni Abingaile walombele Ndabiti ngwendi amukonekele. (Tandeni 1 Samwele 25:3, 23-28.) Ndabiti wanangukile ngwendi Yehova ikeye wapangesele ou munakazi wa kusimpa amunangule mangana keti alinge bubi bwakama.

17. Banalume balilongesa bika ku ñanda ya Ndabiti na Abingaile?

¹⁷ Banalume balilongesa bika? Abingaile wapwile munakazi wa mana. Co Ndabiti watolililile omwo Abingaile wamunangwile. Kutolilila kuli Abingaile kwakwasele Ndabiti ajeneke kutsiya banu ba kujeneka mulonga. Mu ngila imo lika, munalume napande kutolilila ku  biyongola bya munakazi wendi simbu kanda angule bya kulinga. Biyongola bya munakazi wendi byasa kumukwasa angule mwamubwa bya kulinga.

18. Banakazi balilongesa bika kuli Abingaile?

¹⁸ Banakazi balilongesa bika kuli Abingaile? Munakazi uje wazema Yehova na kumusingimika akwasa manene baka-naanga yendi nameme munalume wendi kapwile muka-kukulahela nambe kesi na kukabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya. Kashakezeka bingila bya kumaneselamo bulo bije kubilitombola na binangulo bya mu Mbimbiliya. Oloni alinga mwoshe mwasela kusingimika munalume wendi na kumwononoka mangana amushongangeye kulilongesa bya Yehova. (1 Petu 3:1, 2) Nameme munalume wendi katenguluka na kushangumuka kupangela Yehova, oloni Yehova abwahelela nga munakazi atwalelelaho kumwononoka na kwononoka munalume wendi.

19. Byuma muka byasa kulingisa ndokazi ajeneke kwononoka munalume wendi?

¹⁹ Munakazi kapandele kwononoka munalume wendi nga amuleka ngwendi alinge byuma bije kubilitombola na mashiko na binangulo bya mu Mbimbiliya. Ndokazi napande kulinga bika nga munalume wendi uje kapwile Mukaleho amuleka ngwendi akwise, ebe nambe kulinga byuma bije kubizibisa Yehova kubwaha ku mbunge? Baka-Kilistu boshe kwambateselela na bandokazi ba kushomboka banapande kwononoka manene Yehova Njambi. Ngeci, nga ndokazi bamushongangeya kulinga byuma bije kubilitombola na binangulo bya mu Mbimbiliya napande kusimpa na kubyana. Co lalo, napande kulumbununa mu kasingimiko byali na kubyanena.—Vili 5:29.

20. Tuzibuka bati ngwetu Maliya wakele na likulahelo lya kukanyama?

²⁰ Maliya wakele na likulahelo lya kukanyama, co wazibukile mwamubwa Bisoneka. Mwasimutwiiye na Elizabeta ina ya Yowano Muka-kumbwitika, wapangesele majwi a mu Bisoneka bya Cihebelu ha bisimbu bya kutubakana 20. (Luka 1:46-55) Co lalo, nameme Yosefa te nendekeya laja Maliya, oloni kangelo kasholokele tahi kuli ikeye. Kangelo washangumukile tahi kusimutwiya na Maliya na kumuleka ngwendi akita Muna Njambi. (Luka 1:26-33) Yehova wazibukile mwamubwa Maliya, co wakulahelele  ngwendi azema Munendi na kumunyunga mwamubwa. Maliya watwaleleleho kupwa wa kulongwa kuli Yehova nameme munima ya kusanguka kwa Yesu na kuya mwilu.—Vili 1:14.

21. Banalume balilongesa bika ku byuma biinendeka Mbimbiliya hali Maliya?

²¹ Banalume balilongesa bika? Munalume uje wazema Yehova abwahelela nga munakazi wendi azibuka mwamubwa Bisoneka. Kalishoshomwena nambe kusinganyeka ngwendi munakazi wendi ashaka apwe mutwe wa naanga. Azibuka ngwendi nga munakazi wendi azibuka mwamubwa Mbimbiliya na binangulo bilimo, co akwasa manene naanga. Nameme munakazi nalilongesa manene kutubakana munalume, oloni cipangi ca kutwamenena naanga mu kulemesa kwa naanga na mu byuma bikwabo bya ku sipilitu cinapu ca munalume.—Efeso 6:4.

22. Banakazi balilongesa bika kuli Maliya?

²² Banakazi balilongesa bika kuli Maliya? Munakazi napande kwononoka munalume wendi, oloni ikeye babenya napande kukanyamesa likulahelo lyendi. (Ngala 6:5) Ngeci, napande kuwanako simbu ya kulilongesa na kusinganyekesesa. Kulinga ngoco, kumukwasa atwaleleleho kuzema Yehova na kumusingimika. Co lalo, kumukwasa ononoke munalume wendi na mbunge yendi yoshe.

23. Bukwasi muka bubawana banakazi nga bononoka banalume babo, co bakwasa bati binaanga byabo na cikungulukilo?

²³ Banakazi baje bononoka banalume babo mwafwa ya kuzema Yehova bapwa ba kubwahelela kutubakana banakazi baje kubononoka banalume babo. Co bamwesa bambanda na bakwenje mwanja waubwa. Co lalo, banena likwatasano mu naanga na mu cikungulukilo. (Tito 2:3-5) Ano matangwa, Bakaleho ba Yehova babangi bapwa banakazi. (Myaso 68:11) Tubaboshe ipwe tu banalume nambe tu banakazi, tunapande kulingako bimo mangana tunene likwatasano mu cikungulukilo. Mu cilongesa cinatako, tukasimutwiya byanapande kulinga umo na umo mu cikungulukilo mangana tubaboshe tupwe ba kubwahelela.