Bisemi bange balilongesele busunga munima ya mwaka wa 1920 simbu kanda balyambate. Njasemukile mu mwaka wa 1939. Twakele mu England, co njakele na kuya na bisemi bange ku biwano. Mu kwita kwa simbu, njalisonekesele mu Sikola ya Kulilongesa Kwambulula. Ha simbu eyi, te njicili nji mwanike. Njakele na myaka 6. Njicanuka litangwa linjendekele ñanda yange ya kulibanga. Njalondele ha mbokisi mangana njase kweta ha mesa ya kwendekela, co njazibile lyoba munjakele na kwendeka ñanda yange mwafwa bwingi bwa banu bakele na kutolilila bapwile bakulunu.

Batate bakele na kunjisonekela majwi akupangesa mu lihya ha kadi. Munjakele na myaka 8, njambulwile lwa kulibanga likalyange. Babenya njubo watandele ha kadi yange na kutambula libulu lya “Let God Be True.” Njabwahelelele manene, co njashatukilile ku njibo na kukalekako batate. Kwambulula na kukunguluka kwanjikwasele njipwe wa kubwahelela, co kwanjilingisile njikale na lishungu lya kupangela Yehova simbu yoshe.

Njashangumukile kuzema manene busunga omwo batate banjisonekesele ngwabo njitambule-tambule Kaposhi ka Kukengela. Njakele na kutanda Kaposhi na Kaposhi kaceta lika. Likulahelo lyange lyakanyamene, co njalikundikile kuli Yehova.

Njaile na baka-naanga yange ku ciwano ca citingitingi cije cakele na mutwe wa Theocracy’s Increase. Eci ciwano cakeleko mu mwaka wa 1950 mu nganda ya New York. Lya mu Ciwana lya August 3, mutwe wa litangwa wapwile “Litangwa lya Bamishinali.” Lije litangwa Ndolome Carey Barber uje wakupwile mu Cibunga ca Kutwamenena ikeye wendekele ñanda ya cimbwitiko. Mwehwile bihula bibali ku mamaneselelo a ñanda, nange njemanene na kukumbulula ngwange, “Eyo!” Njakele na myaka 11, oloni njazibukile ngwange njalingi  cuma ca seho manene. Nameme ngoco, njatewele kukobela mu mema mwafwa te kunjizibuka kulapa. Batate babanike banjisindikiiye ku lishali, co banjilekele ngwabo byuma byoshe bikala mwamubwa. Banjimbwitikile bwasi-bwasi, co mendi ange kualyatele ha masima a lishali. Bandolome banjikakwile, umo wanjimbwitikile, mukwaboco wanjijabulwile mu lishali na kunjitwala ha nunda. Kushwa bene lije litangwa, Yehova natwalelelaho kunjimwesa bingila bya busunga.

Munjamanesele sikola, njashakele kulinga bupainiya, oloni balongesi bange banjishongangeyeye ngwabo njiye ku Yuniveziti. Njatabele, co njaile ku Yuniveziti. Oloni njanangukile ngwange kunjasa kutwalelelaho kukanyamesa busamba bwange na Yehova na kwaka mbunge ku bilongesa. Ngeci, njayongwele kulikela sikola. Njalombelele kuli Yehova, co njasonekelele balongesi bange mukanda na kubalumbunwina mu kasingimiko ngwange njilikela sikola ku mamaneselelo a mwaka wa kulibanga. Njakulahelele Yehova, co oho bene njashangumukile bupainiya.

Njashangumukile cipangi ca simbu yoshe mu July 1957 mu mbongi ya Wellingborough. Njalombele bandolome ba ha Mbetele ya mu London ngwange banjitondeleko ndolome uje napanga cipangi ca bupainiya ha simbu yailaha mangana njipange nendi. Ndolome Bert Vaisey uje ibanjanene ngwabo njipange nendi, wanjilongesele byuma byabingi, co ntwima yendi yanjikwasele njake mbunge ku cipangi ca kwambulula. Mu cikungulukilo cetu mwakele bandokazi ba kukola ba kupwa 6, nange na Ndolome Vaisey. Kulibwahesela biwano, kukumbulula na kwendeka biñanda kwanjikwasele njikanyamese likulahelo lyange.

Njakele mu kamenga ha simbu yaindondo mwafwa ya kubyana kukobela buswalale. Co munjatundilemo, njaliwanene na ndokazi Barbara uje wapwile painiya wa kulitila. Twalyambatele mu mwaka wa 1959, co twalibwaheselele kuya kwoshe-kwoshe kubatutuma. Ha kulibanga, twakapangelele ku Lancashire mu England. Mu January 1961 banjilanyele ku Sikola ya Cipangi ca Bumwene ha Mbetele ya mu London, co twakakeleko ngonde imo. Mutwamanesele sikola, banjanene cipangi ca kuzenguluka, co njalikomokelele manene. Kanyungi wa kuzenguluka uje wazibukile mwamubwa eci cipangi wanjilongesele mwakucilingila ha byalumingo bibali mu nganda ya Birmingham, Barbara nendi waile nange. Co twakapangelele ku Lancashire na Cheshire.

Mutwaile na kuhwima mu August 1962, twatambwile mukanda watundile ku munango. Mu ingilopu mwakele uje mukanda, bakelemo na mafomu a kulomba kuya ku Sikola ya Ngilyande. Nange na Barbara twalombelele, co twashulisilile aje mafomu na kuwelwisa ku munango bwasi-bwasi ngwe mubatulekelele. Munima ya bingonde 5, twaile ku Brooklyn mu New York, co twakakobelele mu kilasi ya bu 38 ya Sikola ya Ngilyande. Twakalilongesele Mbimbiliya ha bingonde 10.

Ku Sikola ya Ngilyande twakalilongesele manene Lijwi lya Njambi, co twazibukile mwamubwa munga yendi na bandolome na bandokazi betu mu kaye koshe. Ha simbu eyi, yange njakele na myaka 24,  co mwebwange ikeye wakele na myaka 23, oloni twalilongesele byabingi ku bakwetu bana ba sikola. Ha litangwa na litangwa, njakele na kupanga bipangi bimo bya ha Mbetele na Ndolome Fred Rusk uje wapwile umo wa balongesi betu. Ndolome Rusk wanjinangwile ngwendi simbu yoshe njinapande kunangula bakwetu mu kusungama, kulumbununa kupangesa Bisoneka omwo njibanangula. Bandolome bamo bakele na kwendeka biñanda mu kilasi yetu bapwile Nathan Knorr, Frederick Franz, na Karl Klein baje bapwile ba kuhya ku sipilitu. Co lalo, twalilongesele byabingi ku ñanda ya Ndolome A. H. Macmillan uje watulumbunwinine mwamubwa bukalu bubaliwanene nabwo bandolome kushwa mu 1914 kweta mu 1919.

Mutwakele muyehi na kumanesa sikola, Ndolome Knorr walekele yange na Barbara ngwendi tukapangela ku Burundi mu Africa. Twashatukilile mu laibulali ya ha Mbetele na kukatala mu Yearbook mangana tuzibuke nambala ya baka-kwambulula bakele mu Burundi ha simbu eyi. Twalikomokelele manene mwafwa na hamo hahi hatwawanene nambala ya baka-kwambulula bakele mu Burundi. Twanangukile ngwetu tuli na kuya ku mutambela kuje kanda bambulwileho laja. Co lalo, kutwazibukile mukwafwila kuyoya mu Africa. Ngeci, twalishoshomwenene manene, oloni kulombela kwatukwasele tusimpe.

Mutwaketele mu Burundi, byuma byoshe bitwakawanene byalisezele na byuma bitwazibukile. Cakumwenako, twakawanene cisemwa ceka na ndaka yeka. Twapandele kulilongesa Cifulenci. Co lalo, mutambela waco washalukile manene. Kutundaho, kwatukaluwilile kuwana kwakukala. Mukwetile matangwa abali kutunda hatwetelele mu Burundi, Harry Arnott uje itwakele nendi mu kilasi wetile na kutumona te ali na kuya ku Zambia kuje kwakele na kupangela. Watukwasele kuwana njubo, co ikeyo yapwile njubo ya bamishinali ya kulibanga mu Burundi. Oloni mukwetile lika simbu yaindondo, baka-fulumende bashangumukile kutulwisa mwafwa kubazibukile Bakaleho ba Yehova. Te twashangumuka kulikuwa cipangi cetu, oloni baka-fulumende batulekele ngwabo kubatutabesa kutwalelelaho kupangela mu lifuti lyabo kwa kujeneka mapapelo a kulumbunuka aje atutabesa kupangelamo. Calubinda, batushekele, co twaile ku Uganda.

Mutwakele na kuya ku Uganda, twalishoshomwenene mwafwa kutwakele na mapapelo atutabesa  kukala mu lifuti lyeka, oloni twakulahelele Yehova. Ndolome umo wa ku Canada uje wakele na kupangela ku bujene mu Uganda walekele muka-kupangela ku ofsi ya baka-kutala bya baje bakobela na kutuhuka mu lifuti bukalu bwetu. Co ou munalume watutabesele kukala mu lifuti ha bingonde byabindondo kweta noho ha tukawanena mapapelo aje atutabesa kutwalelelaho kukalamo. Ebi byuma byatulingisile tukulahele ngwetu Yehova wakele na kutukwasa.

Byuma mu Uganda byalisezele manene na mu Burundi. Cipangi ca kwambulula te cashangumuka laja, oloni mwakele lika baka-kwambulula ba kupwa 28. Twawanene banu babangi baje bazibukile ndaka ya Ingilishi mu Uganda. Oloni twanangukile ngwetu twapandele kulilongesako ndaka imo ku bindaka bibakele na kupangesa banu ba muje mu lifuti mangana tukwase banu babangi kulilongesa busunga. Twashangumukile kwambulwila mu Kampala muje mubakele na kwendeka manene Ciluganda, co twashangumukile kulilongesa ije ndaka. Kwetile myaka asina tuzibuke mwamubwa kwendeka ije ndaka, oloni kulilongesayo kwatukwasele tulinge mwamubwa cipangi ca kwambulula. Twashangumukile kuzibuka mwakukwasela banu batwakele na kulilongesa nabo Mbimbiliya bazibisise busunga. Co mubanangukile ngwabo twabakele mbunge, bazitukile kutuleka mubakele na kulizibila ha byuma bibakele na kulilongesa.

Twabwahelelele mutwakwasele bakwetu kulilongesa busunga. Oloni twabwahelelele manene mubatwanene cipangi ca kuzenguluka mu Uganda mwoshe. Baka-munango wa Kenya batulombele ngwabo tuye na kushakezeka mitambela kubanasa kutuma bapainiya ba kulitila mangana bakashangumuke cipangi ca kwambulula. Ha bisimbu byabingi, banu baje kubazibukile ngwabo kwakala Bakaleho ba Yehova batutambwile na nzanzu. Batukwasele tulizibe kuzituka na kutujumbula byakulya.

Simbu imo, njendele bungenzi bukwabo lalo. Njendele matangwa abali na kumboyo kutunda ku Kampala kuya ku cikuma ca Mombasa mu lifuti lya Kenya, co njakatwaleleleho na mbapolo kuya ku Seychelles. Seychelles yapwa mwela wa mu Indian Ocean uje wakala na mañanda amangi aje akala ha mutamba umo. Co kushwa mu 1965 kutwala mu 1972, Barbara nange twakele na kuya ku Seychelles. Ha kulibanga, mwakele lika baka-kwambulula babali, oloni mu kwita kwa simbu kwakele cibunga, co kukapwa muje cije cibunga capwile cikungulukilo. Njendelele lalo bandolome na bandokazi ba mu Eritrea, Ethiopia na Sudan.

Byuma mu Uganda byatengulukile omwo kwashangumukile kuyula maswalale. Mu myaka yateleko byuma byakaluwile manene, co njalilongesele ngwange kwapwa kwa seho kwononoka baka-fulumende. (Mako 12:17) Simbu imo, baka-kwija boshe babalekele ngwabo bakalisonekese ku polisi yakele kuyehi na ku mutambela kubali. Co bwasi-bwasi twakalisonekesele. Munima ya matangwa amandondo, yange na mukwetu kamishinali mutwakele na kwenda na munyau mu Kampala, tupokola bamo batwimikile. Twalishoshomwenene manene. Batubangeyeye ngwabo twakele na kunenga lifuti, co batutwalele ku polisi yakama. Mutwaketele kuje, twabalekele ngwetu twapwile bamishinali. Twabalekele ngwetu twalisonekesa laja ku polisi, oloni babyanene. Batukutile na kututwala ku polisi yaindondo ije yakele kuyehi na njibo yetu. Mutwaketele kuje, kapokola itwakawanene uje wazibukile ngwendi twalisonekesele watwanukile. Co walekele kapokola uje watutwalele ngwendi atupatule. Twabwahelelele manene.

 Twakele na kuliwana na bukalu mutwakele na kwita haje habakele na kwimana maswalale mangana basece minyau, maneneni nga tuliwana na maswalale baje banapende. Oloni simbu yoshe twakele na kulombela, co twakele na kuliziba ku mbunge hehu mubakele na kututabesa ngwabo twite. Ca lubinda, mu 1973 bamishinali boshe ba ku mafuti eka babashekele mu Uganda.

Twakapangelele ku lifuti lyeka. Ha simbu eyi twaile ku Côte d’Ivoire ije yakala ku muyatangwa wa Africa. Byuma byatengulukile, co twapandele kulilongesa cisemwa ceka lalo. Twakendekele lalo Cifulenci simbu yoshe, co twakayoyele na bakwetu bamishinali ba kutunda mu mafuti a kuliseza-seza. Oloni twalimwenenene ngwetu Yehova wakele na kutukwasa omwo twamwene banu ba bimbunge byabibwa batambula muzimbu waubwa. Nange na Barbara twakulahelele Yehova, co watumwesele bingila bya busunga.

Ca lubinda, Barbara bamuwanene na mushongo wa kansa. Twaile lwalwingi ku Europe mangana bakamusake, oloni mu 1983 twanangukile ngwetu kutwasa kutwalelelaho kupangela mu Africa. Twazeyele manene.

Mutwakele na kupangela ha Mbetele ya mu London Barbara wabinjile manene, co watsile. Baka-naanga ya Mbetele banjikwasele manene. Ndolome umo na munakazi wendi banjisimpisile mbunge, co banjikwasele njitwaleleleho kukulahela Yehova. Mu kwita kwa simbu, njalizibukile na ndokazi uje wakele na kupangela ha Mbetele oku atunda-tunda ku njibo. Ou ndokazi wapwile painiya wa kulitila ha kulibanga, co wazemene manene Yehova. Twalyambatele na Ann mu mwaka wa 1989, co kushwa bene uje mwaka tunapangela ha Mbetele ya mu London.

Kushwa mu 1995 kweta mu 2018 njapwile Muka-kwimanena Ofisi Yakama ya Bakaleho ba Yehova uje ibatumbwile ngwabo Ntwama wa kwendela minango, co njinendela mafuti a kweta ku 60. Ha bungenzi na bungenzi, njakele na kulimwena ngwange Yehova akanyungilila bangamba bendi nameme baliwana na bukalu.

Mu 2017 Njendelele lifuti limo lya mu Africa. Njabwahelelele manene kuya na Ann ku Burundi, co tubaboshe twalikomokelele manene mutwakamwene banu babangi baje banaija mu busunga. Kuyehi na tapalo injakele na kwambulwila manene mu 1964, kukekwo kubanatungila Mbetele yaibwa manene ije ili na kukwasa bandolome na bandokazi ba kutubakana 15,500.

Njabwahelelele manene mutwatambwile lipapelo lije limwesa mafuti atwapandele kwendela mu 2018 mwafwa lifuti lya Côte d’Ivoire nalyo lyakele ha mukana wa mafuti atwapandele kwendela. Mutwetele mu Abidjan ije yapwa mbongi yakama manene mu Côte d’Ivoire njalizibile ngwe njineluka kwimbo. Munjatalele ha mukana wa binambala bya mafoni a mu milili ya ha Mbetele, njasinganyekele ngwange ndolome Sossou uje wakele mu mulili watele ku mulili utwatulilile njamuzibukile. Njanukile ngwange wapwile ntwama wa nganda ha simbu injakele mu Abidjan. Oloni njasebukile, ou wapwile munendi.

Njalimwena busunga bwa majwi a Yehova. Mu bukalu bwoshe bunjinaliwana nabwo, njalimwena ngwange nga tukulahela Yehova, co atumwesa bingila bya busunga. Ngeci, twalyangwila kutwalelelaho kwenda mu ngila muje muli ceke cili na kutwalelelaho kulibwezelela kweta na mu kaye kakaha.—Visi 4:18.