1. Bukalu muka bubali na kuliwana nabwo bangamba ba Yehova babangi?

 MU KAYE koshe, bangamba ba Yehova babangi bali na kuliwana na bukalu buje buli na kubazeyesa na kubazibisa busiwa. Mu cikungulukilo ceni, kuli bamo bali mu bukalu ndi? Baka-Kilistu bamo bali na kubinja manene, bakwabo bali mu busiwa bwa kutsisa munu ibazema. Beka bali na kuziba kubabala ku mbunge, mwafwa kabushoko kabo nambe kabusamba kabo nalikele kupangela Yehova. Bakwaboco bali na kuyanda mwafwa ya bukalu bwa kulizila. Aba bandolome na bandokazi batonda kubazembeleka. Twasa kubazembeleka bati?

2. Mwafwa bika bisimbu bimo kapositolo Paulu watondele kumuzembeleka?

² Kapositolo Paulu wakele mu bushonde ha bisimbu byabingi. (2 Koli 11:23-28) Walifwitile na mungonga mu mubila, hamo kujeneka kulikangula. (2 Koli 12:7) Co lalo wazibile kubabala ku mbunge mwamusezele Ndemase yapangele nendi, mwafwa ‘Ndemase wazemene byuma bya hano ha kaye.’ (2 Tima 4:10) Paulu wapwile muka-Kilistu wa kubwabesa, wa kusimpa, co lalo wakwasele bakwabo. Oloni bisimbu bimo wazeyele.—Loma 9:1, 2.

3. Beya bakwasele Paulu na kumuzembeleka?

³ Paulu bamuzembelekele na kumukwasa. Mu ngila muka? Yehova wapangesele sipilitu yendi ya kujela mu kumutakamesa. (2 Koli 4:7; Fili 4:13) Wapangesele lalo baka-Kilistu mu kutakamesa Paulu. Paulu wendekele baje bapangele nabo ngwendi, “bakebo bananjikwasa.” (Kolo 4:11) Co watumbwileko, Alisitakase, Taikikase na Mako. Batakamesele Paulu, co bamukwasele  akolese. Bika byalingisile aba baka-Kilistu bapwe baka-kuzembeleka? Twasa kubatembwinina bati omwo tuzembeleka na kutakamesa bakwetu?

4. Alisitakase wapwile bati kabusamba wa busunga kuli Paulu?

⁴ Alisitakase wapwile muka-Kilistu wa ku Tesalonika ije yakele mu Masendoniya, co wapwile kabusamba wa busunga kuli Paulu. Mbimbiliya inendeka lwa kulibanga hali Alisitakase omwo Paulu wendelele Efeso ha bungenzi bwendi bwa bumishinali bwa mu citatu. Mwakele na kusindikiya Paulu, Alisitakase bamukwatele ku mbunga. (Vili 19:29) Mubamupatwile, kasezele Paulu, oloni wakele nendi. Omwo kwetile bingonde, te bali mu Akaya, Alisitakase watwaleleleho kukala nendi nameme bitozi bashakele kutsiya Paulu. (Vili 20:2-4) Mu 58 C.E. Paulu bamutwalele ku Loma te banamukutu, Alisitakase nendi waile na Paulu nameme bwapwile bungenzi bwa bulaha, co lalo boshe bakolesele bwato mubwabombelele. (Vili 27:1, 2, 41) Mubakele mu Loma, hamo bisimbu bimo wakele na Paulu mu kamenga. (Kolo 4:10) Ngeci, Paulu bamuzembelekele na kumutakamesa kuli kabusamba kendi wa busunga.

5. Kwesekesa na Visimo 17:17, twasa kupwa bati kabusamba wa busunga?

⁵ Ngwe mwa Alisitakase, netu twasa kupwa kabusamba wa busunga nga tukala na bandolome na bandokazi betu ha simbu ibali mwamubwa nambe ibali mu tuyando. (Tandeni Visimo 17:17.) Ndolome nambe ndokazi yetu anga nasa kutonda kumuzembeleka nameme bukalu bwendi bunahu. Cakumwenako, bisemi ba Frances b batsile ku mushongo wa kansa. Baishe balibangele kutoka, co hanima ya bingonde bitatu baina lalo batoka. Frances wendekele ngwendi: “Njamono ngwange bukalu bwakama bukatuyandesa ha simbu yailaha. Njicili na kuziba kubabala ku mbunge nameme kuneti simbu  yakama kutunda habanatokela bisemi bange. Co njakandelela manene kuli babusamba ba busunga baje banatwalelelaho kunjizembeleka.”

6. Bika bitulinga nga tubabusamba babusunga?

⁶ Babusamba ba busunga bakalyana mangana bakwase bandolome na bandokazi babo. Cakumwenako, ndotolo walekele ndolome Peter ngwendi mushongo wendi uya na kwama, co kuumwana mwonyo. Munakazi wendi Kathryn wendekele ngwendi: “Ndolome na munakazi wendi ba mu cikungulukilo cetu, baile netu ku cipatela mubakawanene mushongo wa Peter. Balyanene ngwabo bakala netu ha simbu ya bukalu mangana batukwase tukolese, co simbu yoshe bakele netu.” Kukatakamesa kukala na babusamba ba busunga baje batukwasa tukolese mu bukalu.

7-8. Kwesekesa na Kolose 4:7-9, Taikikase wapwile bati kabusamba wa kulongwa?

⁷ Taikikase wapwile muka-Kilistu wa ku lifuti lya Asiya libayulile Baloma. Co wapwile kabusamba wa busunga kuli Paulu. (Vili 20:4) Mu 55 C.E., Paulu wakungulwile bimbongo bya kukwasa baka-Kilistu ba ku Yundeya, co hamo walekele Taikikase amukwase. (2 Koli 8:18-20) Kutundaho lalo, Paulu mubamukutile lwa kulibanga mu kamenga mu Loma, Taikikase ikeye yakele na kutuma-tuma. Wakele na kutwala mikanda ya Paulu ya kutakamesa bikungulukilo bya mu Asiya.—Kolo 4:7-9.

⁸ Taikikase wapwile kabusamba wa kulongwa wa Paulu. (Tito 3:12) Ha simbu ije, keti baka-Kilistu boshe balongwele ngwe mwa Taikikase. Mu 65 C.E., mubamukutile lwa mu cibali, Paulu wasonekele ngwendi baka-Kilistu babangi ba mu pulovinsi ya Asiya bamusezele, hamo mwafwa ya kutewa bitozi. (2 Tima 1:15) Oloni Taikikase kamusezele, ngeci Paulu wamukulahelele, co wamwanene cipangi cikwabo. (2 Tima 4:12) Paulu wabezikile manene kuwana kabusamba wamubwa, Taikikase.

9. Twasa kutembwinina bati Taikikase?

⁹ Twasa kutembwinina Taikikase nga tupwa  kabusamba wa kulongwa. Tunapande kukwasa bandolome na bandokazi nga bali mu bukalu keti kwendeka lika mu kanwa ngwetu tubakwasa. (Mateo 5:37; Luka 16:10) Baje bali mu bukalu nga bananguka ngwabo tubakwasa, co bakanyama. Ndokazi umo wendekele ngwendi: “Kuwasa kulishoshomwena manene nga unazibuka ngwobe munu uje nakukulahesa kukukwasa akala nobe nga uli mu bukalu.”

10. Ngwe mubanamwesa ku Visimo 18:24, beya basa kuzembeleka baje bali mu bukalu?

¹⁰ Baje bali mu bukalu, kakangi bakalizibi ku mbunge hehu nga bukalu bwabo babulekako kabusamba ibanakulahela manene. (Tandeni Visimo 18:24.) Bijay wazibile kubabala ku mbunge mwafwa munendi watundile mu cikungulukilo. Wendekele ngwendi: “Njashakele kulekako kabusamba kange injakulahela munjakele na kulizibila.” Carlos wasebukile, co bamunyekele bipangi byapangele mu cikungulukilo. Wendekele ngwendi: “Njatondele munu wakulekako mwoshe munjalizibilile.” Carlos walekele bakulunu baje bamukwasele akolese mu bukalu bwendi. Co kalishoshomwenene mwafwa wazibukile ngwendi bakulunu bapwa ba kulongwa, co kubasa kulekako banu.

11. Twasa kupwa bati kabusamba wamubwa yanasa kukulahela munu?

¹¹ Nga tushaka kupwa kabusamba wamubwa yanasa kukulahela munu, tunapande kukala na mbunge ya kubandamena. Zhanna bamusezele kuli munalume wendi. Walizibile ku mbunge hehu mwalekele babusamba bendi ba ha mbunge mwalizibililile. Wendekele ngwendi: “Banjitolililile mwamubwa nameme njakele na kwilukila-ilukila kwendeka byuma bya kulifwa.” Mwasa kupwa kabusamba wamubwa nga mupwa baka-kutolilila bababwa.

12. Mako wapwile iya, co wamwesele bati sipilitu ya kulyana?

¹² Mako wapwile muka-Kilistu wa Kayunda uje watundile ku Yelusalema. Wapwile kabushoko ka Mbanambase kamishinali ibazibukile manene banu. (Kolo 4:10) Casholoka ngwe baka-naanga ya Mako bapwile ba kufuka, oloni ikeye kamwene bufuko kupwa cuma ca seho mu buyoye bwendi. Mako wamwesele sipilitu ya kulyana mu buyoye bwendi bwoshe, co wabwahelelele kupangela bakwabo. Cakumwenako, wakwasele kapositolo Paulu na kapositolo Petulu mu byuma bya ku mubila, ha simbu ibakele na kutala bipangi bya ku sipilitu. (Vili 13:2-5; 1 Petu 5:13) Paulu watumbwile Mako ngwendi wapwile umo wa baje ‘bapangele nendi mu bipangi bya Bumwene bwa Njambi,’ co lalo wamutakamesele manene.—Kolo 4:10, 11.

13. Mukanda wa 2 Timateo 4:11, umwesa bati ngwawo Paulu wakandelelele ku bipangi byabibwa bya Mako?

¹³ Mako wapwile umo wa babusamba ba Paulu ba ha mbunge. Cakumwenako, mu 65 C.E., Paulu mubamukutile mu kamenga lwa mamaneselelo ku Loma, wasonekelele Timateo mukanda wa mu cibali. Muje mu mukanda, Paulu walekele Timateo ngwendi aye na Mako ku Loma. (2 Tima 4:11) Paulu wakandelelele manene ku byuma byalingile Mako kunima, ngeci washakele akale nendi ha simbu yakele mu bukalu. Mako wakwasele manene Paulu, hamo wakele na kumulandelako byakulya na mabulu a kuzenga na inki. Kuje kumutakamesa na bukwasi bwawanene Paulu, bwamukwasele akolese manene mwakele kuyehi na kumutsiya.

14-15. Mukanda wa Mateo 7:12, utulongesa bika tuzibuke mwakukwasela bakwetu?

 ¹⁴ Tandeni Mateo 7:12. Tukakandelela manene nga bakwetu batukwasa ha simbu ituli mu bukalu. Ryan uje watsisile baishe ku monde wendekele ngwendi: “Byuma bije bitukalingi ha litangwa na litangwa, kukatukaluwila kubilinga nga tuli na kuyanda. Oloni kukatakamesa manene nga munu akukwasa, nameme mu byuma byabindondo lika.”

¹⁵ Nga twaka bakwetu mbunge na kunanguka bukalu bubali nabwo, co twasa kuwana ngila ya kubakwaselamo. Cakumwenako, ndokazi umo wanangukile bukalu bwa Peter na Kathryn batunabanga kwendeka, ngeci wakele na kuya nabo ku cipatela. Peter na Kathryn kubasele lalo kwendesa munyau. Ngeci, uje ndokazi wabwahesele cinoneko mangana bandolome na bandokazi baje basa, balilendele mu kubatwala-twala ku cipatela. Bubwa muka bwatundilemo? Kathryn ngwendi, “Twalizibile ngwe banatutulu citele ca kulema ha mutwe.” Zibukeni ngweni mwasa kutakamesa bakweni nga mubakwasa mu byuma byakama nambe byabindondo.

16. Bika bitulilongesa kuli Mako ha kuzembeleka bakwetu?

¹⁶ Ndongesi Mako wa mu cita ca myaka ca kulibanga, wapwile muka-Kilistu uje wapangele na nzili. Wakele na bipangi byakama mu kupangela Yehova, co lalo wasonekele mukanda wa Mako, umo wa mikanda ya Biñanda Byabibwa. Oloni wawanene simbu ya kuzembeleka Paulu, co Paulu wazitukile kulomba bukwasi kuli Mako. Mu naanga ya Angela kuli umo ibatsiile, co wakandelele kuli baje bamuzembelekele. Angela wendekele ngwendi, “Nga babusamba bakuzembeleka, co kupwa kwakwasi kusimutwiya nabo. Bashaka kunjizembeleka, co kubesi na kuziba shwamwa kulinga ngoco.” Tulihuleni ngwetu: ‘Kuma banjizibuka ngwabo njashaka kuzembeleka bandolome na bandokazi ndi?’

17. Kusinganyekesesa ha mukanda wa 2 Kolinte 1:3, 4, kutushongangeya bati tuzembeleke bakwetu?

¹⁷ Kwakwasi kuzibuka bandolome na bandokazi  baje batonda kubazembeleka. Twasa kupangesa majwi abapangesele bakwetu mubakele na kutuzembeleka. Ndokazi Nino uje watsisile bakuku yendi wendekele ngwendi: “Yehova asa kutupangesa mu kuzembeleka bakwetu nga tuli na mbunge ya kushaka kutupangesa kuli ikeye.” (Tandeni 2 Kolinte 1:3, 4.) Frances itunabanga kwendeka wendekele ngwendi: “Majwi ali ku 2 Kolinte 1:4, anapu a busunga. Nga banatuzembeleka netu tunapande kuzembeleka bakwetu.”

18. (a) Bika bili na kulingisa bamo bazibe lyoba kuzembeleka bakwabo? (b) Twasa kuzembeleka bati bakwetu mu ngila yaibwa? Endekeni cakumwenako.

¹⁸ Tunapande kuwana bingila bya kukwaselamo bakwetu nameme tuli na lyoba. Cakumwenako, twasa kutewa ngwetu kutuzibuka bitwasa kwendeka nambe bitulinga kuli munu uje nazeye. Paul mukulunu mu cikungulukilo, acanuka mubamukwaselele bakwabo omwo baishe batokele. Wendekele ngwendi: “Kukwabapwililile kwakwasi kwija na kunjitakamesa. Kubazibukile byakwendeka. Oloni njicili na kukandelela mubanjizembelekele nomu mubanjikwasele.” Kuli lalo ndolome Tajon uje wakele mu bukalu, mwafwa ya lindunduma. Wendekele ngwendi: “Kunjanuka majwi oshe abanjisonekelele banu mukwakele lije lindunduma, oloni njicanuka mubanjakelele mbunge, bamwene ngwabo simbu yoshe njili mwamubwa.” Twasa kupwa baka-kuzembeleka bababwa nga twaka bakwetu mbunge.

19. Mwafwa bika mwalyangwila kuzembeleka bakweni?

¹⁹ Omwo tushwenya manene ku kukotoka kwa kano kaye, byuma biya mweka, co buyoye bukaluwa manene. (2 Tima 3:13) Tutwalelelaho kutonda kututakamesa, mwafwa kutwalumbunukile, co lalo tukasebuka. Kapositolo Paulu wakolesele kweta na kumamaneselelo a buyoye bwendi, mwafwa bakwabo baka-Kilistu bamutakamesele. Tupweni kabusamba wa busunga ngwe Alisitakase, tupweni ba kulongwa ngwe Taikikase na kulyana kupangela bakwetu ngwe Mako. Nga tulinga ngoco, co tukwasa bandolome na bandokazi batwaleleleho kupangela Yehova.—1 Tesa 3:2, 3.