Harvey ikeye wapwile ntwatwa, co wakele na bishongo bendi ba banalume batatu. Baka-naanga yendi balilongeselele busunga ku Midland Junction mu lifuti lya Australia myaka ya kutubakana 80 kunima. Ha simbu eyi kwakele buhutu bwakama mu lifuti. Harvey wazemene Yehova, co mwakele na myaka 14 bamumbwitikile. Mu kwita kwa simbu walilongesele ngwendi kapandele kubyana bipangi bibamwana mu cikungulukilo. Litangwa limo wabyanene kutanda Kaposhi ka Kukengela ku biwano. Wasinganyekele ngwendi kasa kutanda mwamubwa mwafwa wapwile mwanike. Ndolome umo wanangwile Harvey ngwendi: “Nga munu umo akwana cipangi mu munga ya Yehova, azibuka ngwendi wasa kucilinga mwamubwa.”—2 Koli 3:5.

Yange, banana na yayange twalilongeselele busunga ku England. Ha kulibanga, batate kubashakele Bakaleho oloni mu kwita kwa simbu nabo bapwile Bakaleho. Batate kubashakele ngwabo njipwe mukaleho, oloni munjakele na myaka 9 banjimbwitikile. Njalyakelele cilengo ca kupwa painiya na kupwa kamishinali. Batate bashakele ngwabo njilinge bupainiya munjikala na myaka 21, oloni kunjashakele kukotokela kulinga bupainiya. Kuli yayange wajalukilile ku  Australia, co munjakele na myaka 16, batate banjitabesele ngwabo njikakale nendi. Ngeci, munjakele na myaka 18 njashangumukile kulinga bupainiya.

Munjakele ku Australia njalizibukile na Harvey. Tubaboshe twashakele kupanga cipangi ca bumishinali, co twalyambatele mu 1951. Twalingile bupainiya ha myaka ibali, co batwanene cipangi ca kuzenguluka. Citingitingi ca ku muyatangwa wa lifuti lya Australia citwakele na kuzengulukila capwile cakama manene. Ngeci, twakele na kwenda mangenzi amalaha mu makolokolo.

Mu 1954 batulanyele ku Sikola ya Ngilyande mu kilasi ya bu 25. Twakulahelele ngwetu biyongola byetu bya kupwa bamishinali bilishulisilila. Twaile ku New York na mbapolo, co mutwaketele twakalilongesele manene Mbimbiliya. Ku Sikola ya Ngilyande twakalilongesele ndaka ya Spanish, oloni Harvey kwamukaluwilile kulilongesa eyi ndaka mwafwa wakele na kuwana bukalu ha kutumbula sona ya R.

Litangwa limo balongesi betu batulekele ngwabo baje bashaka kukapangela ku Japan basa kulisonekesa mangana balilongese ndaka ya Cijapanizi. Oloni yetu twashakele ngwetu munga ya Yehova itwangwile cipangi. Co Ndolome Albert Schroeder uje wapwile umo wa balongesi betu wanangukile ngwendi kutwasonekele mazina etu. Watulekele ngwendi singanyekeseseniho mwamubwa. Omwo wanangukile ngwendi tucili na kukwata-kwata ku masinde, watulekele ngwendi, “Yange na bakwetu balongesi twasoneka laja mazina eni. Esekeni kulilongesa Cijapanizi.” Harvey kawanene bukalu kulilongesa Cijapanizi.

Twaketele mu Japan mu 1955, co twakawanene te kuli baka-kwambulula ba kupwa 500 mu lifuti lyoshe. Ha simbu eyi Harvey wakele na myaka 26, yangeco njakele na myaka 24. Batutumine kukapangela mu nganda ya Kobe, co twakapangelelemo ha myaka iwana. Twabwahelelele mubatulekele ngwabo tushangumuke lalo cipangi ca kuzenguluka, co twakapangelele kuyehi na nganda ya Nagoya. Twashakele manene eci cipangi. Twazemene manene bandolome betu, byakulya na mwela kutwakapangelele. Oloni munima ya simbu yaindondo batwanene cipangi ceka.

Mutwapangele cipangi ca kuzenguluka mu Japan ha myaka itatu, baka-munango batulombele kukapangela ku Taiwan mangana tukambulwile banu bakapangesa ndaka ya Amis. Bandolome bamo baje bakele na kupangesa ndaka ya Amis batengulukilile munga. Ngeci baka-munango wa Taiwan bashakele ndolome uje azibuka mwamubwa Cijapanizi mangana  amanese obu bukalu. * Kukwapwile kwakwasi kujaluka mwafwa twashakele manene kupangela mu Japan. Oloni Harvey walilongesele kutambula cipangi coshe-coshe cibamwana, ngeci twaile.

Twaketele mu Taiwan mu November 1962. Mu Taiwan mwakele baka-kwambulula ba kupwa 2,271, co bwingi bwabo bakele na kupangesa ndaka ya Amis. Oloni twapandele kulilongesa tahi Cicainizi. Twakele na libulu lije lyatukwasele kulilongesa ndaka ya Cicainizi na mulongesi uje kazibukile kwendeka Ingilishi, oloni twazibukile kwendeka Cicainizi.

Munima ya kasimbu kakandondo kutunda hatwetelele mu Taiwan, Harvey bamwangwile kutwamenena munango. Munango wapwile waundondo, ngeci Harvey wasele kupanga bipangi byendi na kukwasa bandolome baje bakele kupangesa ndaka ya Amis ha byalumingo bitatu ngonde na ngonde. Ha bisimbu bimo wakele na kupwa kanyungi wa mbonge, co eci cipangi cambateselele na kwendeka biñanda ha biwano bya citingitingi. Harvey wasele kwendeka biñanda mu ndaka ya Cijapanizi mwafwa bandolome baje bakele na kwendeka ndaka ya Amis bazibukile Cijapanizi. Oloni baka-fulumende batabesele lika kulinga biwano bya bulombelo mu ndaka ya Cicainizi. Harvey kazibukile mwamubwa Cicainizi oloni wendekele biñanda mu ndaka eyi bene, co ndolome uje wazibukile ndaka ya Amis wakele na kumunungulwila.

Ha simbu ije maswalale bakebo bakele na nzili manene mu Taiwan, ngeci bandolome bapandele kulomba lisesa mangana babatabese kulinga biwano bya citingitingi. Ha simbu ije kwakaluwile kulomba lisesa, co lalo baka-polisi bakele na kukotokela kukumbulula. Nga calumingo ca ciwano ceta oku kanda batutabese kukunguluka, Harvey wakele na kuyako kukabandamena kweta noho banatutabesa. Baka-polisi bazibile shwamwa ha kumona munu wa ku lifuti lyeka hanga nabandamena, ngeci bakele na kutwana bwasi mapapelo a kututabesa kukunguluka.

Ha byalumingo bitwakele na kwambulula na bandolome twakele na kwenda maola amangi. Twakele na kukanduka ha malundu na kujabuka bindonga. Njanuka litangwa lya kulibanga linjakandukile ha lilundu. Mutwamanesele kulya cakulya ca mutondo, twalondele munyau ha simbu ya 5:30 uje watutwalele ku limbo lya kulako, co twakajabukile ndonga na kukakanduka ha lilundu lya kungulumuka. Lilundu lyaco lyangulumukile manene, co njakele na kumona bilyato bya ndolome uje wakele kulutwe lwange.

Harvey wapangele na bandolome mu lihya, co yange njambulwilile ha limbo limo haje hakele banu bakele na kwendeka Cijapanizi. Ha simbu ya 13:00 njazeyele manene mwafwa na cimo cahi cinjalile ha maola amangi. Mutwaliwanene na Harvey te nalipanga laja na bandolome bakwabo. Harvey wacincisile magazini na mayaki amabishu atatu. Co wanjimwesele mwakulila mayaki amabishu. Wanjilekele ngwendi njitube kambengwa ha liyaki na kutsemba. Nameme njasinganyekele ngwange kunjasa kulya mayaki amabishu, oloni njesekeleko limo. Co iyawapandele kulya liyaki lya mu citatu? Harvey wanjanenelyo mwafwa wamwene ngwendi kasa kunjikakula nga njonowa kusikumuka ha lilundu.

Ha ciwano cimo ca citingitingi, njaliwanene na bukalu buje kanda njiliwaneho laja nabwo. Twakatulilile  ku njubo ya ndolome ije yakele hayehi na Njubo ya Bumwene. Baamis bamona kutana kupwa cuma ca seho manene, co munakazi wa kanyungi wa kuzenguluka watubwaheselele mema a kutana. Harvey wazezamene, ngeci wanjilekele ngwendi njilibange kutana. Njakawanene banatubwahesela bitenga bitatu, cingongolo ca mema a kushaluka, na cingongolo ca mema a kutonola na mbashiya ya kutanena. Uje munakazi wa kanyungi wa kuzenguluka wakele bije bitenga hanja, co bandolome baje bakele na kupanga ku Njubo ya Bumwene basele kunjimona oku njitana. Njalombele nanga nambe cuma ceka mangana cinjizikinine. Munakazi wa kanyungi wa kuzenguluka wanjinenelele lipapelo lya kuhwalala. Njatewele kukatanena kunima ya njubo mwafwa kwakele mapato, co njasinganyekele ngwange bakanjinjonja. Njasinganyekele ngwange ‘aba bandolome kubasa kunjimo munjitana mwafwa banazezama. Co lalo nga kunjitana ou ndokazi nanjana mema hamo kalizibi mwamubwa, njitane lika.’ Ngeci njatanene.

Harvey wanangukile ngwendi bandolome na bandokazi baje bakele na kupangesa ndaka ya Amis kwabakaluwilile kukola ku sipilitu. Bwingi bwabo kubazibukile kutanda, co lalo kukwakele mabulu mu ndaka yabo. Ha simbu eyi ndaka ya Amis te banaputuka kuisoneka kupangesa masona a Ciloma. Ngeci twamwene ngwetu kwakubwa kushangumuka kulongesa bandolome kutanda. Eci capwile cipangi cakama, oloni mu kwita kwa simbu bandolome basele kulilongesa bya Yehova mu ndaka yabo. Mu 1966 bashangumukile kutuhula mabulu mu ndaka ya Amis, co mu 1968 bashangumukile kutuhula Kaposhi ka Kukengela.

Oloni baka-fulumende batabesele lika kutuhula mabulu mu ndaka ya Cicainizi. Ngeci Kaposhi ka Kukengela ka mu ndaka ya Amis bashangumukile kukasoneka mu bingila bya kuliseza-seza. Cakumwenako, ha bingonde 17 twakele na kupangesa Kaposhi ka Kukengela muje mwakele masona a Cimandalini na masona a Ciamisi. Banu baje bashakele kuzibuka indi twatwaleleleho kupangesa mabulu a Ciamisi mubakele na kutumona tupangesa awa magazini, basinganyekele ngwabo tuli na kulongesa banu Cimandalini. Kushwa bene haje munga ya Yehova inatwalelelaho kutuhula mabulu mu ndaka ya Amis mangana akwase banu kulilongesa busunga.—Vili 10:34, 35.

Ha myaka yaingi bandolome na bandokazi baje  bakele na kupangesa ndaka ya Amis kubakele na kuyoya mu kulitombola na binangulo bya mu Mbimbiliya. Aba bandolome na bandokazi bakele na kunwa manene bwala, kusipa makaya, kulinga bupangala na kutakinya miñandi ya betel mwafwa kubazibisisile mwamubwa binangulo bya mu Mbimbiliya. Harvey wendelele bikungulukilo byabingi mangana akwase aba bandolome na bandokazi bazibisise ngwabo Yehova wamona ebi byuma kupwa byabibi. Co ha bungenzi bumo hakeho hatwaliwanene na byuma binjinendeka ku maputukilo.

Bandolome na bandokazi ba kulikehesa, batengulwile futisi yabo. Oloni ca lubinda bwingi bwabo kubatengulukile. Ngeci, nambala ya baka-kwambulula mu Taiwan yatepulukile kutunda ha 2,450 kwija ha 900 mu myaka 20. Twazibile menene kubabala ku mbunge oloni twazibukile ngwetu Yehova kasa kubezikisa munga ya kujwala. (2 Koli 7:1) Mu kwita kwa simbu, bandolome na bandokazi bashangumukile kupangela Yehova mu ngila yaibwa, co nababezikisa manene. Ha simbu ino, mu Taiwan muli baka-kwambulula ba kutubakana 11,000.

Munima ya mwaka wa 1980, bandolome na bandokazi bakele mu bikungulukilo byakele na kupangesa ndaka ya Amis bashangumukile kukola ku sipilitu, co Harvey washangumukile kukwasa manene bikungulukilo bya Cicainizi. Wakwasele banalume babangi baje bambatele bandokazi mangana bapwe Bakaleho ba Yehova. Simbu imo wanjilekele ngwendi wabwahelele omwo wazibile umo waba banalume alombela kuli Yehova lwa kulibanga. Nange njabwahelela manene munjinakwasa banu babangi balikute busamba na Yehova. Munjakele na kupangela ha munango wa Taiwan njabwahelelele manene kupangela hamo na bana babali ba banu banjakele na kulilongesa nabo Mbimbiliya.

Ha simbu ino njifwile. Tunakala mu bulo na munalume wange Harvey ha myaka ya kweta ku 59, co watokele ha January 1, 2010 munima ya kubinja mushongo wa cancer (kansa.) Wapangele cipangi ca simbu yoshe ha myaka ya kweta ku 60. Nanjisezela busiwa bwakama manene. Oloni njalikuwile kupanga nendi mu mafuti abali amabwa manene. Twalilongesele kwendeka bindaka bibali byabikalu bya mu Asia. Co Harvey ikeye wazibukile na kubisoneka mwafwa ya cipangi cendi.

Munima ya myaka yaindondo Cibunga ca Kutwamenena camwene ngwaco njinapande kwiluka ku Australia mwafwa te njakulubala. Ha kulibanga kunjashakele kutunda mu Taiwan, oloni Harvey wanjilongesele kukabangeya byuma byoshe biinjileka munga ya Yehova. Ngeci njaile mwafwa njanangukile ngwange kwakubwa kuya ku Australia.

Ano matangwa njili na kupangela ha munango wa Australasia. Mukati ka calumingo, njikapangela ha munango, co kumamaneselelo a calumigo njikalikwatasana na cikungulukilo mu cipangi ca kwambulula. Njikapangesa Cijapanizi na Cicainizi mu kutwamenena bangenzi ha Mbetele. Njabandamena simbu ibakasanguka batsi mwafwa njizibuka ngwange Yehova akasangula Harvey uje walilongesele kutambula cipangi coshe-coshe camwanene.—Yowa 5:28, 29.