Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

Batandele Libulu lya Kuzenga Lije Lyakaluwile Kulizengununa

Batandele Libulu lya Kuzenga Lije Lyakaluwile Kulizengununa

Libulu lya kwenya lya kuzenga lya Ein Gedi lije libawanene mu 1970 kubasele kulitanda. Oloni likina libatumbula ngwabo 3-D scanner, likelyo lyasholwele majwi akeleho. Hakele mavesi amo ali ku mukanda wa Valevi. Haje ha mavesi hakele na lizina lya Njambi.

Mu 1970, baka-kushitozola bawanene libulu lya kuzenga lya kwenya ku Ein Gedi, mu Israel, kumukulo wa kalunga ndonga ya Dead Sea. Eli libulu baliwanene mubakele na kwinda haje hakele sinangonge ije ibenyekele mu ma 500 C.E nambe 550 C.E. Baje baliwanene kubasele kutanda bibasonekeleho, mwafwa ngwe balizengunwine ngwe lyasanyozokele. Oloni kubezika lika kwakele likina libatumbula ngwabo 3-D scanner. Eli likina lyabakwasele batande bibasonekeleho. Ngeci, batandele byuma byakele haje ha libulu lya kuzenga.

Bika bibasonekele haje ha libulu? Basonekeleho majwi a mu Mbimbiliya. Aje majwi apwile mavesi amaputukilo a mukanda wa Valevi. Aha ha mavesi hakele na lizina lya Njambi, balisonekele mu bisona biwana bya Cihebelu. Casholoka ngwe eli libulu lya kuzenga lyapangele mu mwaka wa 50 C.E. kutwala mu 400 C.E. Oku kumwesa ngwabo likelyo libulu lya laja manene ku mabulu oshe a Cihebelu a kuzenga abanawana, kutundisako lika lya Qumran manuscripts. Mwetile myaka 1,000 kutunda habawanene libulu lya laja manene lya kuzenga lya Dead Sea kwa kweta nahabakuwanene lya Aleppo Codex, asinoni bakuwane lya Ein Gedi. (Libulu lya kuzenga lya Dead Sea lyapangele mu ma 100 B.C.E. Co lya Aleppo Codex lyapangele mu ma 930 C.E.) Baka-kulilongesa banawana ngwabo bibasonekele mu libulu lya Ein Gedi bimwesa ngwabyo biñanda bibasonekele mu Masoretic text of the Torah, banabinyungilila mwamubwa ha myaka yaingi. Baka-kunungulula kubabwezelelemo majwi abo a makuli.