Njasemukile ha May 19, 1940 mu mbonge ya Amioûn, ku Lebanon. Munima ya myaka yaindondo naanga yetu yajalukilile mu nganda ya Tripoli, co muje mu nganda mukemwo munjakolelele. Baka-naanga yetu bapwile ba kubwahelela, balizemene umo na mukwabo, co lalo bazemene manene Yehova. Mu naanga yetu twapwile tu batanu, banalume babali banakazi batatu, co yange njapwile mutinikila. Bisemi bange kubamwene kukala na bimbongo kupwa cuma ca seho mu kuyoya. Byuma byapwile bya seho manene mu naanga yetu byapwile kulilongesa Mbimbiliya, kukunguluka na kukwasa bakwetu bazibuke Njambi.

Mu cikungulukilo cetu mwakele bandolome na bandokazi babangi ba kubwabesa. Umo wabo wapwile Michel Aboud uje wakele na kutwamenena cilongesa ca libulu ca cikungulukilo. Wakalilongesele busunga ku New York, co omwo welukile ku Lebanon mu mwaka wa 1921 washangumukile cipangi ca kwambulula. Ou ndolome wakele na kusingimika na kukwasa manene bandokazi babali baje batundile ku Sikola ya Ngilyande ba Anne na Gwen Beavor. Bapwile babusamba betu bakama. Munima ya myaka yaingi njakaliwanene na ndokazi Anne ku United States. Kutundaho njakaliwanene na ndokazi Gwen te ali na kupangela ha Munango wa England mu London na munalume wendi Wilfred Gooch.

Ha simbu injapwile mwanike, Bakaleho ba Yehova bapwile babandondo manene mu Lebanon. Oloni twapangele na nzili cipangi ca kulongesa bakwetu Mbimbiliya nameme bakulunu bamo ba bulombelo bakele na kutulwisa. Njicanuka byuma bimo byalingiwile mutwakele na kwambulula.

Litangwa limo yange na yayange Sana twakele na kwambulwila mu binjubo bya kulilindakana. Mutwakele na kwambulwila ku binjibo bimo bya helu, mukulunu umo wa bulombelo wezile kuli yetu. Cisholoka ngwe kuli umo wamulekele. Uje mukulunu wa bulombelo washangumukile kuyalumukila ndokazi yange. Walubalele manene na kusindikila Sana ha bindendelo, co Sana watunyukile. Munu umo watuminine baka-polisi, co bezile na kuleka munu umo ngwabo akwase Sana. Batwalele uje mukulunu wa bulombelo ku Polisi, co bakamuwanene na buta. Mukulunu wa tupokola wehwile uje mukulunu wa bulombelo ngendi: “Obe munalume u mukulunu wa bulombelo indi u mukulunu wa cibunga ca bikenya?”

Kuli cuma cikwabo calingiwile. Litangwa limo cikungulukilo cetu cafwetelele munyau umo uje watutwalele kulako mangana tukambulwileko. Twalikuwile kwambulula, oloni mukulunu umo wa bulombelo mwazibile ngwendi tuli mu citingitingi cabo wakungulwile banu babangi mangana batulwise. Bezile na kutulwisa. Bamo batwashangele mamanya, co batate babulumukile. Ku cihanga cabo kwoshe kwalingile maninga ngenguu. Belukile ku mota na banana, co netu twabakabele oku twalishoshomwena. Oloni kunjikebala majwi abendekele banana mubakele na kujelesa batate ku mesho. Bendekele ngwabo: “Yehova bakonekele, kubazibuka bibali na kulinga.”

Co lalo, simbu imo twaile na kumona babushoko bwetu kwimbo. Co mutwaketele ku njibo ya bakuku ba kukita batate, twakawaneneko mukulunu wa bulombelo nambe ngwetu bishopu. Ou mukulunu wa bulombelo wazibukile ngwendi bisemi bange bapwa Bakaleho ba Yehova. Washangumukile kunjihula bihula nameme njakele lika na myaka 6. Wanjihwile ngwendi: “Yobe, mwafwa bika kanda bacikumbwitike?” Njamukumbwile ngwange: ‘Njicili nji mwanike. Munu uje ibambwitika napande tahi kulilongesa byabingi mu Mbimbiliya mangana akale na likulahelo lya kukanyama.’ Cikumbululo cange camuzibisile kubabala ku mbunge, co walekele bakuku ngwendi njinamushaula.

Oloni kutwakele na kuliwana na byuma bya cifwa eci kushwa kumo. Banu babangi ba ku Lebanon bakala na nzanzu, co bashaka kutambula bangenzi. Ngeci twalikuwile kwambulwila banu babangi na kutwamenena bilongesa bya Mbimbiliya byabingi.

Ndolome umo watundile ku Venezuela wezile mu Lebanon te njicikobela sikola. Washangumukile kukungulukila mu cikungulukilo cetu, co walizibukile na ndokazi yange Wafa. Mu kwita kwa simbu balyambatele, co baile ku Venezuela. Mwakele na kusoneka mikanda, Wafa  washongangeyeye batate ngwendi bajalukile ku Venezuela na naanga yoshe. Walingile ngoco mwafwa washakele kutumona. Mu kwita kwa simbu tubaboshe twajalukilile ku Venezuela.

Twaketele ku Venezuela mu 1953, co twakatulilile mu nganda ya Caracas. Co njibo yetu yakele kuyehi na njibo ya pulezidenti. Ha kupwa nji mwanike njakele na kuliziba mwamubwa kumona pulezidenti eta na mota yendi yaibwa manene. Oloni bisemi bange, kwabakaluwilile kuyoya mu lifuti lyeka muje muli bindaka byeka, bisemwa byeka na byakulya byeka. Mubashangumukile kwizilila kuyoya muje mu lifuti kwalingiwile cuma cimo cacibi manene.

Batate bashangumukile kubinja. Twakomokele manene mwafwa batate bapwile ba kukanyama, co kubakele na kubinja-binja. Babinjile kansa ya ku mbalama, co babatabwile. Calubinda munima ya calumingo cimo batokele.

Kutsa kwa batate kwatusezele mu busiwa bwakama manene. Ha simbu eyi njakele lika na myaka 13. Kutwasinganyekele ngwetu batate batsa, co mubatsile twalizibile bene ngwe kaye kanatsilimana. Banana balizibile manene busiwa ha simbu yailaha. Kubakele na kuzibisisa ngwabo baka-limbo lyabo banatoko. Oloni twanangukile ngwetu twapandele lika kukolesa, co Yehova watukwasele kulinga ngoco. Munjakele na myaka 16 njamanesele sikola, co njashakele manene kukwasa baka-naanga yange.

Ha simbu eyi yayange Sana te nashomboka kuli ndolome Rubén Araujo uje wamanesele Sikola ya Ngilyande na kwiluka ku Venezuela. Co bajalukilile ku New York. Baka naanga yange mubayongwele ngwabo njiye ku Yuniveziti, njaile kuli yayange Sana na kukakobelelako sikola. Yayange na banyali banjikwasele manene njikole ku sipilitu ha simbu injakele nabo. Co lalo twakele na bandolome babangi ba kuhya ku sipilitu mu cikungulukilo cetu ca Brooklyn Spanish. Njalizililileko na bandolome babali, ndolome Milton Henschel na Frederick Franz baje bakele na kupangela ha munango wa Brooklyn.

Mwaka wa kulibanga ha Yuniveziti muwakele na kuhwa njashangumukile kwilula bilengo byange. Njatandele na kusinganyekesesa ha biñanda bya mu Tuposhi twa Kukengela bije byendekele hali bandolome na bandokazi baje balyakelele bilengo byabibwa. Njanangukile ngwange bandolome na bandokazi batwakele nabo mu cikungulukilo baje bapwile bapainiya na baje bakele na kupangela ha Mbetele bapwile ba kubwahelela, co njashakele ngwange njipwe ngwe bakebo. Oloni ha simbu eyi te kanda banjimbwitike. Munima ya simbu yaindondo njalikundikile kuli Yehova, co banjimbwitikile ha March 30, 1957.

Munima ya kunjimbwitika, njayongwele kushangumuka kulinga bupainiya. Njashakele manene kulinga bupainiya, oloni kwanjikaluwilile. Njasinganyekele ngwange kunjasa kulinga bupainiya oku njili ha Yuniveziti. Munjayongwele kutunda ha Yuniveziti na kwiluka ku Venezuela mangana njikalinge bupainiya, twasimutwiiye ha ñanda eyi na baka-naanga yange kupangesa mikanda.

 Njelukile ku Caracas mu June 1957. Oloni njanangukile ngwange baka-naanga yange bali na kuyanda. Kwatondekele munu mukwabo apange mangana abakwase. Njashakele kubakwasa, co njawanene cipangi mu banki. Nameme ngoco, njicinakele na lishungu lya kulinga bupainiya mwafwa bikebyo byanjitundisile ha Yuniveziti na kwiluka kwimbo. Ngeci, njayongwele ngwange njilinga byoshe. Ha myaka yaingi, njapangele ku banki oku njilinga bupainiya. Ha simbu eyi njazezamene manene. Oloni njapwile wa kubwahelela kutubakana kunima.

Co lalo, njabwahelelele manene mutwalyambatele na Sylvia, ndokazi wamubwa wa ku Germany uje wazema manene Yehova. Wajalukilile ku Venezuela na bisemi bendi. Mu kwita kwa simbu, twakele na mwana wa munalume wa lizina lya Michel (Mike), co twakala lalo na mwana wa munakazi wa lizina lya Samira. Kutundaho, njashangumukile kunyunga banana mwafwa bezile na kukala netu. Njecelele bupainiya mangana njinyunge mwamubwa naanga, oloni njatwaleleleho kupanga cipangi ca kwambulula na ntwima. Nange na Sylvia twakele na kulingako bupainiya bwa kukwasa ha bisimbu bimo bya kuhwima.

Ha simbu injaliwanene na byuma binjinendeka ku maputukilo, bana bange te bacikobela sikola. Kwendeka lika busunga, njakele na kuyoya mwamubwa, co bakwetu baka-kupanga ku bibanki banjisingimikile manene. Oloni njashakele banu banjitanekeye ngwabo njapwa ngamba ya Yehova. Lije litangwa, njasinganyekesesele byuma binjapandele kulinga mangana banu banjimone mu ngila oyo. Ngeci, njatumamene hasi na munakazi wange mangana tuzibuke mwakupangesela bimbongo byetu. Njazibukile ngwange nga njilikela kupanga ku banki, co banjifweta bimbongo byabingi bije bibakafwete munu uje necela kupanga. Kutwakele na mikuli, co twamwene ngwetu nga twasiwisa buyoye bwetu, co bimbongo bitwakele nabyo byasele kutukwasa ha simbu yailaha.

Kwapwile kwakukalu kulikela bipangi, oloni munakazi wange na banana banjikwasele manene. Njanangukile ngwange njasa kupwa lalo painiya. Njabwahelelele manene mwafwa byuma byasholokele ngwe byenda oni mwamubwa. Oloni munima ya simbu yaindondo, twatambwile muzimbu uje watukomokesele.

Litangwa limo, ndotolo watulekele ngwendi Sylvia wakele na cikute. Twakomokele manene! Ou wapwile muzimbu waubwa; oloni njalishoshomwenene ngwange hamo kunjasa kulinga bupainiya. Njalihwile ngwange: ‘Kuma njasa kulinga bupainiya ndi?’ Nange na munakazi wange  twalibwaheselele kutambula mwana wa mu citatu. Oloni njakele na kusinganyeka indi njasa kushulisilila cilengo cange ca kulinga bupainiya.

Njasimutwiiye na munakazi wange, co twamwene ngwetu njasa kulinga bupainiya. Munetu Gabriel wasemukile mu April 1985. Nameme ngoco, njalikelele cipangi, co njashangumukile kulinga bupainiya bwa simbu yoshe mu June 1985. Mu kwita kwa simbu, banjangwile kukala mu Komiti ya Munango. Oloni ofisi ya munango kuyakele mu Caracas, co njakele na kwenda bungenzi bwa makilomita 80 lubali nambe lutatu mu calumingo.

Ofisi ya munango yakele mu La Victoria. Ngeci, twajalukilile muje mu mbonge mangana tukakale muyehi na Mbetele. Mutwajalukile, byuma byatengulukile mu kuyoya kwetu. Njazema manene baka-naanga yange, co njikakandelela manene kuli bakebo. Bibalingile ha simbu ije, byatukwasele manene. Ndokazi yange Baha watabele kunyunga banana. Munetu Mike te nambata, oloni Samira na Gabriel bakebo twakele nabo ha njibo. Co mutwajalukilile ku La Victoria, Samira na Gabriel basezele babusamba babo mu Caracas. Co lalo, mwebwange Sylvia wapandele kwizilila kuyoya mu kambonge kakandondo mwafwa ha kulibanga twakele na kuyoya mu mbonge yakama. Kutundaho, tubaboshe twapandele kwizilila kukala mu kanjibo kakandende. Cili bene kuli byuma byabingi byatengulukile mutwajalukilile ku La Victoria.

Oloni byuma byatengulukile lalo. Gabriel wambatele, co Samira walibwekelele. Ngeci, mu 2007, nange na Sylvia batulanyele ha Mbetele, co hakeho hatucili na kupangela na simbu ino. Munetu wa ntwatwa Mike wapwa mukulunu mu cikungulukilo, co ali na kulinga bupainiya na mwebwendi Monica. Gabriel nendi mukulunu, co ali na kupangela ku Italy na munakazi wendi Ambra. Samira nendi wapwa painiya wa simbu yoshe, co akakwasa ha Mbetele oku ali ku njibo.

Njaliwana na byuma bya kuliseza-seza mu kuyoya, co bisimbu bimo kwakele na kunjikaluwila kwangula bya kulinga. Oloni kunjesi na kulibeya. Njasa kwilukila kubilinga. Njakandelela manene kuli Yehova ha bipangi byoshe byananjana mu munga yendi. Mu kuyoya kwange kwoshe njalimwena ngwange kwapwa kwa seho kutwalelelaho kukanyamesa busamba bwetu na Yehova. Nameme twangula kulinga byuma byabindondo nambe byakama, Yehova atwana kwoloka kwendi “kuje munu naumo wahi asa kuzibisisa.” (Fili. 4:6, 7) Nange na Sylvia tuli na kulikuwa kupangela Yehova ha Mbetele, co twalimwena ngwetu Yehova nabezikisa byuma byoshe bitunangula mu kuyoya mwafwa tunamwaka mu mutamba wa kulibanga.