1. Bika byasa kutukwasa kulikuwa kulilongesa bupolofweto buli mu Mbimbiliya?

 NDOLOME umo wa mukwenje wa lizina lya Ben ngwendi: “Njazema kutanda biñanda bya bupolofweto bili mu Mbimbiliya.” Kuma neni mukalizibi ngwe mwakalizibila ou ndolome ndi? Indi hamo mukalizibi ngweni bupolofweto buli mu Mbimbiliya bwabukalu kubuzibisisa? Hamo mukalizibi ngweni kutanda biñanda bya bupolofweto kukushubulwisa. Oloni nga mwananguka byalingisile Yehova alingise banu basoneke bupolofweto mu Lijwi lyendi, munasa kutengulula biyongola byeni.

2. Bika bitusimutwiya muno mu cilongesa?

² Muno mu cilongesa, tusimutwiya ha byuma binapande kutulingisa tulilongese bupolofweto buli mu Mbimbiliya nomu mutwasa kulingila ngoco. Tusimutwiya lalo ha bupolofweto bubali buli mu mukanda wa Ndanyele na kumona omwo kubuzibisisa kwasa kutukwaselamo ha simbu ino.

3. Bika bitunapande kulinga nga tutonda kuzibisisa bupolofweto buli mu Mbimbiliya?

³ Nga tutonda kuzibisisa bupolofweto buli mu Mbimbiliya, tunapande kulomba bukwasi. Tucisimutwiyeniko ha cakumwenako eci. Lingeni ngwe muli na kuya ku mutambela umo uje kumuzibuka mwamubwa, oloni kabusamba keni imuli na kwenda nendi auzibuka mwamubwa. Azibuka mwamumbwa ha mutambela ha muli noku kuiya ngila na ngila. Twakulahela ngwetu mubwahelela manene kwenda na kabusamba wa cifwoco. Mu ngila imolika, Yehova azibuka mwamubwa simbu ituli na kuyoyamo na byuma bija kulutwe. Ngeci, nga tushaka kuzibisisa bupolofweto buli mu Mbimbiliya, tunapande kulomba bukwasi kuli Yehova.—Ndanye 2:28; 2 Pita 1:19, 20.

4. Mwafwa bika Yehova walingisile banu basoneke bupolofweto mu Lijwi lyendi? (Njelemiya 29:11) (Taleni na cikupulo.)

 ⁴ Ngwe mwa cisemi woshe wamubwa, Yehova ashaka ngwendi bangamba bendi bakayoye mwamubwa kulutwe. (Tandeni Njelemiya 29:11.) Oloni Yehova naliseze na bisemi ba banu mwafwa asa kwendekela cimweja byuma bija kulutwe kwa kujeneka kulimbenja. Walingisile banu basoneke bupolofweto mu Lijwi lyendi mangana twase kuzibuka byuma bya seho bija kulutwe simbu kanda bilingiwe. (Isaya 46:10) Ngeci, bupolofweto buli mu Mbimbiliya bunapu bwana bwa kutunda kuli Tate yetu wa mwilu uje wakala na cizemo. Oloni bika bimilingisa mukulahele ngweni byuma biyendekele Mbimbiliya ngwayo bikalingiwa kulutwe bilingiwa bene?

5. Bakwenje na bambanda balilongesa bika ku byuma byaliwanene nabyo ndolome Max?

⁵ Kakangi ku masikola, bandolome na bandokazi ba bakwenje na bambanda bakakala na banu baje kubesi kusingimika Mbimbiliya. Co simbu imo banasa kwendeka nambe kulinga byuma bije binasa kulingisa aba bandolome na bandokazi bauwasane byuma bibakulahela. Tusimutwiyeniko ha byuma byaliwanene nabyo ndolome wa lizina lya Max. Ou ndolome ngwendi: “Munjakele ku sikola, njashangumukile kuuwasana biñanda bya mu Mbimbiliya bibakele na kunjilongesa bisemi bange na kushangumuka kusinganyeka ngwange hamo Njambi keti ikeye walingisile banu basoneke Mbimbiliya.” Bisemi bendi balingile bika? Ou ndolome lalo ngwendi, “Balingile byuma mu kuwa mbunge, nameme njazibukile ngwange kubalizibile bwino.” Bisemi ba Max bakumbulwile bihula byendi kupangesa Mbimbiliya. Max nendi walingileko bimo. Ngwendi: “Njashangumukile kutanda-tanda biñanda bya bupolofweto bili mu Mbimbiliya, co njakele na kulekako bakwetu binjakele na kutanda.” Bika byatundilemo? Max lalo ngwendi, “Munima, njalimwenenene ngwange Njambi ikeye wahwimininine banu basoneke Mbimbiliya!”

6. Bika bimunapande kulinga nga muli na kuuwasana biyendeka Mbimbiliya, co mwafwa bika?

⁶ Ngwe mwalingilile Max, neni nga mushangumuka kusinganyeka ngweni hamo biñanda bili mu Mbimbiliya keti bya busunga, kumwapandele kuliziba kukala na mulonga. Oloni munapande kulingako bimo. Kuuwasana kunasa kupwa ngwe ñalawe. Nga banu becelela ñalawe, yasa kubiisa cuma cimo ca seho kamandondo-kamandondo. Nga likulahelo lyeni limoneka ngwe lyashangumuka kukala na “ñalawe,” lihuleni ngweni, ‘Kuma njakulahela biinendeka Mbimbiliya ngwayo bilingiwa kulutwe ndi?’ Nga muli na kuuwasana, co munapande kulilongesa biñanda bya bupolofweto buje bunalishulisilila laja. Mwasa kulinga bati ngoco?

7. Ndanyele natumwesa bati mwanja wa mwakulilongesela bupolofweto? (Ndanye 12:10) (Taleni na cikupulo.)

⁷ Ndanyele natumwesa mwanja waubwa wa mwakulilongesela bupolofweto. Wakele na biyongola byabibwa omwo wakele na kulilongesa bupolofweto. Biyongola byendi byapwile kushaka kuzibuka busunga. Ndanyele wapwile lalo wa kulikehesa. Wazibukile ngwendi Yehova amukwasa kuzibisisa mwamubwa bupolofweto nga atwalelelaho kukala muyehi nendi na kumwononoka. (Ndanye 2:27, 28; tandeni Ndanyele 12:10.) Ndanyele wamwesele ngwendi wapwile wa  kulikehesa omwo wakulahelele ngwendi Yehova amukwasa. (Ndanye 2:18) Co lalo Ndanyele wakele mbunge ku byuma byakele na kulilongesa. Watondesesele mu Bisoneka byakeleko ha simbu ije. (Njele 25:11, 12; Ndanye 9:2) Mwasa kutembwinina bati mwanja wa Ndanyele?

8. Mwafwa bika banu bamo bakasinganyeka ngwabo bupolofweto buli mu Mbimbiliya kubwesi kulishulisilila, co tunapande kulinga bika?

⁸ Singanyekeseseni ha byuma bimilingisa mulilongese bupolofweto. Kuma kushaka kuzibuka busunga kukekwo kuli na kumilingisa mushake kulilongesa bupolofweto buli mu Mbimbiliya ndi? Nga mukemwo, Yehova amikwasa. (Iwano 4:23, 24; 14:16, 17) Oloni kuli byuma byeka bikalingisa banu bamo bashake kulilongesa bupolofweto. Bamo bakalingi ngoco mu kushaka kuwana bukaleho buje bumwesa ngwabwo Njambi keti ikeye walingisile banu basoneke Mbimbiliya. Kulinga ngoco kukabalingisa basinganyeke ngwabo nga Mbimbiliya kuitundu kuli Njambi, co basa kuliyoyela mwoshe mubashakela. Tunapande kukala na biyongola byabibwa omwo tulilongesa bupolofweto. Cifwa muka cikwabo citunapande kukala naco nga tutonda kuzibisisa bupolofweto buli mu Mbimbiliya?

9. Cifwa muka citunapande kukala naco cije citukwasa kuzibisisa bupolofweto buli mu Mbimbiliya? Lumbununeni.

⁹ Pweni ba kulikehesa. Yehova nakulahesa kukwasa banu ba kulikehesa. (Jems 4:6) Ngeci, tunapande kumulomba mangana atukwase kuzibisisa bupolofweto buli mu Mbimbiliya. Nga tu ba kulikehesa, tukulahela lalo ndungo wa kulongwa uje napu ngila yali na kupangesa Yehova mu kutwana byakulya bya ku sipilitu ha simbu inapande. (Luka 12:42) Yehova kapwile Njambi wa liwayanga. Ngeci, kunapande mwali na kupangesa ngila imolika mu kutukwasa kuzibisisa busunga buli mu Lijwi lyendi.—1 Kori 14:33; Efeso 4:4-6.

10. Bika bimunalilongesa ku byuma byaliwanene nabyo ndokazi Esther?

¹⁰ Tondeseseni mwamubwa. Mwasa kushangumukila kutondesesa ha bupolofweto bumo bumwashaka manene. Ebi bikebyo byalingile ndokazi umo wa lizina lya Esther. Washakele kuzibisisa mwamubwa bupolofweto buje bwendekele bya kwija kwa Mesiya. Ou ndokazi ngwendi: “Munjakele na myaka 15, njashangumukile kutondesesa bukaleho buje bumwesa ngwabwo obu bupolofweto babusonekele simbu kanda Yesu aije hano hasi.” Biñanda byatandele bya mabulu a kuzenga abatumbula ngwabo Dead Sea Scrolls byamulingisile amone ngwendi nawana bukaleho bwakele na kutonda. Ou ndokazi lalo ngwendi, “Mabulu amo bawasonekele simbu kanda Kristu aije. Ngeci, kukwesi kweka kubyasele kutunda ebi biñanda, kubanga kuli Njambi.” Ndokazi Esther ngwendi, “Biñanda bimo njapandele kubilukila lwalwingi asina njase kubizibisisa.” Oloni nabwahelela mwafwa walingileko bimo. Munima ya kutondesesa ha bupolofweto bwa kuliseza-seza buli mu Mbimbiliya, ou ndokazi ngwendi, “Njalimwenenene ngwange biñanda bili mu Mbimbiliya bya busunga!”

11. Kulimwena bukaleho buje bumwesa ngwabwo biñanda bili mu Mbimbiliya bya busunga kutukwasa bati?

¹¹ Kumona mubunalishulisilila bupolofweto bumo buli mu Mbimbiliya kutulingisa tukulahele manene Yehova na ngila yali na kupangesa mu kututwamenena. Kutundaho, bupolofweto buli mu Mbimbiliya butulingisa tulabelele byuma bija kulutwe nameme tuliwana na byeseko bya kuliseza-seza. Tusimutwiyeniko mu bwihi ha bupolofweto  bubali bwasonekele Ndanyele buje buli na kulishulisilila. Kuzibisisa mwamubwa obu bupolofweto kutukwasa twangule mwamubwa byakulinga.

12. Mendi a kamponya a ‘butale bwa kulikumbasana na buma’ emanena bika? (Ndanyele 2:41-43)

¹² Tandeni Ndanyele 2:41-43. Mu cilota calotele Mwene Nebukataneza cije camulumbunwinine Ndanyele, mendi a kamponya apwile a ‘butale bwa kulikumbasana na buma.’ Nga twesekesa obu bupolofweto na bupolofweto bukwabo buli ku mukanda wa Ndanyele na wa Kujombolola, tunanguka ngwetu mendi ou kamponya emanena ciyulo ca Anglo-America cije cinapu ciyulo ca nzili manene mu kaye. Ndanyele wendekele ngwendi “mutambela umo wa bumwene ukapwa wa nzili, co mutambela ukwabo ukapwa wa kuzeya.” Bika byalumbunwine omwo wendekele ngwendi mutambela ukwabo ukapwa wa kuzeya? Mwafwa banu bali omu mu bumwene baje babwimanena buma bali na kuzeyesa obu bumwene, co kubwakanyamene ngwe butale. b

13. Kuzibisisa obu bupolofweto kutulingisa tuzibuke busunga muka?

¹³ Kuli byuma byabingi bitulilongesa ku cilota ca kamponya calumbunwine Ndanyele, maneneni mendi ou kamponya. Cakulibanga, Ciyulo ca Nzili ca mu Kaye Koshe ca Anglo-America camwesa ngwaco cili na nzili mu bingila bimo. Cakumwenako, America na Britain apwile amo a mafuti ahyanene mu Nzita ya Kaye Yakulibanga na mu Nzita ya Kaye Yamucibali. Oloni eci ciyulo cili na kuzeya, co citwalelelaho kuzeya mwafwa ya banu bali mwisi yaco baje bali na kulilwisa na kulwisa fulumende. Camucibali, ciyulo ca Anglo-America cikeco cipwa ciyulo ca nzili ca mamaneselelo mu kaye koshe simbu kanda Bumwene bwa Njambi bunyongese biyulo byoshe bya banu. Nameme ngwabo biyulo bikwabo binasa kulwisa eci ciyulo, kukwesi ciyulo cikacihyana na kucinga. Twendeka ngoco mwafwa “limanya” lije limanena Bumwene bwa Njambi likelyo likatika mendi a kamponya aje emanena ciyulo ca Anglo-America.—Ndanye 2:34, 35, 44, 45.

14. Kuzibisisa bupolofweto buje bwendeka ha mendi a kamponya a butale na buma kutukwasa bati kwangula mwamubwa byakulinga?

¹⁴ Kuma mwalimwena ngweni bupulofweto bwasonekele Ndanyele kutalesa ku mendi a kamponya a butale na buma bwa busunga ndi? Nga mukemwo, co kuzibuka ngoco kumilingisa mwilule byuma bimwamona kupwa bya seho manene mu kuyoya. Kumwaka mbunge ku kushakezeka bimbongo byabingi nambe bufuko mwafwa muzibuka ngweni kano kaye ololo bakanyongesa. (Luka 12:16-21; 1 Iwa 2:15-17) Kuzibisisa obu bupolofweto lalo kumilingisa mumone cipangi ca kwambulula na kulongesa kupwa ca seho. (Mate 6:33; 28:18-20) Munima ya kulilongesa obu bupolofweto, lihuleni ngweni, ‘Kuma byuma binjikangula kulinga bimwesa ngwabyo njakulahela ngwange Bumwene bwa Njambi ololo butundisako bifulumende byoshe bya banu ndi?’

15. Iya napu “mwene wa ku kunto” na “mwene wa ku mbwela” ano matangwa? (Ndanyele 11:40)

¹⁵ Tandeni Ndanyele 11:40. Ku mukanda wa Ndanyele capita 11 banendekako bya bimyene nambe biyulo bibali bije bili na kulilwisa mu kutonda kuyula kaye. Nga mwesekesa obu bupolofweto na bupolofweto bukwabo buli mu Mbimbiliya munanguka ngweni “mwene wa ku kunto” napu fulumende ya Russia na mafuti akwabo aje analikwatasana nayo, ‘mwene wa ku mbwelaco’ napu Ciyulo ca Nzili ca mu Kaye Koshe ca Anglo-America. c

16. Bukalu muka bubali na kuliwana nabwo baje bali mu mutambela wali na kuyula “mwene wa ku kunto”?

 ¹⁶ “Mwene wa ku kunto” ali na kuyandesa banu ba Njambi baje bali mu mutambela wali na kuyula. Bakaleho ba Yehova bamo banabapupanga na kubaka mu kamenga mwafwa ya kwimanena likulahelo lyabo. Oloni kutubakana kubelwisila munima, kubayandesa kunakanyamesa likulahelo lyaba bandolome na bandokazi betu. Mu ngila muka? Aba bandolome na bandokazi bazibuka ngwabo kuyandesa banu ba Njambi kunapu kulishulisilila kwa bupolofweto buli ku mukanda wa Ndanyele. d (Ndanye 11:41) Kuzibuka ngoco kutukwasa tutwaleleleho kukala na lilabelelo lya kukanyama na kupwa ba kulongwa kuli Yehova.

17. Bukalu muka bubanaliwana nabwo banu ba Njambi baje bali mu mutambela wali na kuyula “mwene wa ku mbwela”?

¹⁷ Mu myaka ineti, “mwene wa ku mbwela” nendi nayandesa banu ba Yehova. Cakumwenako, mu myaka ya ma 1900, bwingi bwa bandolome betu babakele mu kamenga mwafwa ya kubyana  kulikobelesa mu byuma bya kaye. Co Bakaleho ba banike bamo nabo babatundisile sikola. Mu myaka ya ololo ineti, bangamba ba Yehova baje bali mu mutambela wali na kuyula mwene wa ku mbwela banaliwana na byeseko bya mu buse-buse bya kushaka kubonowesa kupwa ba kulongwa kuli Yehova. Cakumwenako, ha simbu ya makampeni, muka-Kristu nasa kwimanena cibunga ca bupolitiki nambe umo wa baje banemana. Hamo nasa kwonowa kuvota, oloni mu bisinganyeka na mbunge yendi ali na kwimanena mutambela umo. Kutwapandele kulikobelesa mu byuma bya bupolitiki ipwe mu bilinga, mu bisinganyeka nambe mu byuma bitwendeka!—Iwano 15:18, 19; 18:36.

18. Bika bitunapande kulinga nga “mwene wa ku kunto” na “mwene wa ku mbwela” balilwisa? (Taleni na cikupulo.)

¹⁸ Baje kubakulahelele bupolofweto buli mu Mbimbiliya banasa kulijujukila manene kumona “mwene wa ku mbwela” alilwisa na “mwene wa ku kunto.” (Ndanye 11:40) Aba bimyene boshe babali bali na bitwa bya nzili bya nuclear bije byasa kutsiya byuma byoshe bya kuyoya bili hano hasi. Oloni tuzibuka ngwetu Yehova kasa kwecelela byuma bya cifwoco bilingiwe. (Isaya 45:18) Ngeci, kulilwisa mukati ka “mwene wa ku kunto” na “mwene wa ku mbwela” kukanyamesa likulahelo. Kukutuzeyesa embwe. Kunapu bukaleho bumwesa ngwabwo kukotoka kwa kaye kuli muyehi.

19. Bika bitunapande kuzibuka ha bupolofweto buli mu Mbimbiliya?

¹⁹ Kutuzibuka mubulishulisilila bupolofweto bumo buli mu Mbimbiliya. Kapolofweto Ndanyele nendi kazibisisile mwamubwa byuma byoshe byasonekele. (Ndanye 12:8, 9) Oloni Kujeneka kuzibuka mubulishulisilila bupolofweto kukulumbununa ngwabo keti bwa busunga. Tunapande kukulahela ngwetu Yehova atukwasa kuzibisisa byuma bitunapande kuzibuka ha simbu inapande ngwe mwalingilile kunima.—Amos 3:7.

20. Bupolofweto muka buli mu Mbimbiliya buje bulishulisilila ololo, co tunapande kutwalelelaho kulinga bika?

²⁰ Kukakala mutambi ukamwesa ngwe ‘banu bali mu kwoloka, co kukwesi bushonde.’ (1 Tesa 5:3) Co bifulumende bya kaye bikatengulukila bulombelo bwa makuli na kubunyongesa. (Kujo 17:16, 17) Kutundaho, bikalwisa banu ba Njambi. (Ezeki 38:18, 19) Ebi bikakatula nzita ya Amagidoni, ije ikapwa nzita ya mamaneselelo. (Kujo 16:14, 16) Tuzibuka ngwetu ebi byuma ololo bilingiwa. Co omwo tubandamena ebi byuma, tutwaleleleniho kumwesa kukandelela kuli Tate yetu wa mwilu ha kwaka mbunge ku bupolofweto buli mu Mbimbiliya na kukwasa bakwetu nabo balinge ngoco.