1-2. (a) Mwafwa bika banu babangi ano matangwa kubesi na kukulahela banu bali na kubatwamenena? (b) Tusimutwiya bika muno mu cilongesa?

ANO matangwa banu babangi kubesi na kukulahela baka-kubatwamenena. Banalimwena ngwabo baka-fulumende na mashiko abo bakamena lika baka-kufuka na banu ba bulemu, co bakayengula tuhutu. Mbimbiliya inendeka mwamubwa ngwayo: ‘Banu bamo baje bali na nzili, bali na kuyandesa baje bali mwisi yabo.’ (Kwambu 8:9) Kutundaho, bakulunu ba bulombelo bamo bali na kulinga byuma byabibi. Oku kunalingisa banu babangi bajeneke kukulahela Njambi. Ngeci, nga munu ataba kulilongesa netu Mbimbiliya tunapande kumukwasa akulahele manene Yehova na banu bali na kupangesa mu kututwamenena hano hasi.

² Banu batuli na kulilongesa nabo Mbimbiliya banapande kulilongesa kukulahela Yehova na munga yendi. Nameme yetu tunapangela Yehova ha myaka yaingi tunapande kutwalelelaho kukulahela ngwetu Yehova akalingi byabibwa simbu yoshe. Simbu imo kuli byuma bimo bije byasa kulingiwa bije binasa kutwonowesa kukulahela Yehova. Muno mu cilongesa tusimutwiya ha byuma bitatu bije binasa kutwonowesa kukulahela Yehova. Ebi byuma binapu: (1) nga tutanda mizimbu imo ya mu Mbimbiliya, (2) nga tutambula mashiko mu munga ya Yehova na (3) mutukaliwana na bukalu kulutwe.

3. Mizimbu imo ya mu Mbimbiliya yasa kweseka bati likulahelo lyetu kuli Yehova?

 ³ Omwo tutanda Mbimbiliya tunasa kulihula ha byuma byalingile  Yehova ku banu bamo nebi byamulingisile alinge ngoco. Cakumwenako, ku mukanda wa Kulava kuli ñanda imo imwesa ngwayo Yehova watsiile Kaisalele umo uje wacabele bikuni ha litangwa lya Sabata. Oloni ku mukanda wa mu cibali wa Samwele tulilongesa ngwetu munima ya myaka yaingi Yehova wakonekelele Mwene Ndabiti mwalingile bukoi na munakazi wambala na kutsiisa munalume wendi. (Kula 15:32, 35; 2 Samwe 12:9, 13) Tunasa kulihula ngwetu mwafwa bika Yehova wakonekelele Ndabiti uje walingile bukoi na kutsiya munu, oloni watabesele ngwendi batsiye munalume uje walingile bubi bwamonekele ngwe bwabundondo? Tucisimutwiyeni ha byuma bitatu bitunapande kwanuka omwo tutanda Mbimbiliya mangana tukumbulule oco cihula.

4. Mukanda wa Kushangumuka 18:20, 21 na Kwituluka mu Mashiko 10:17 utukwasa bati tukulahele ngwetu Yehova akasompo mwamubwa?

⁴Simbu imo Mbimbiliya kuyesi kwendeka mizimbu yoshe mu kushula. Cakumwenako, tuzibuka ngwetu Ndabiti walitabelele mulonga walingile. (Myaso 51:2-4) Oloni uje munalume wapokwele lishiko lya Sabata wamwesele ngwendi wakele na mbunge ya kufwa bati? Kuma walizibile ngwendi nalingi bubi ndi? Kuma wapokweleho mashiko a Yehova kunima ndi? Mubesekele kumunangula kunima, kuma wasembulwile nambe kubyana kumunangula ndi? Mbimbiliya kuyendekele mizimbu yoshe mu kushula. Oloni tuzibuka ngwetu Yehova akalingi byuma mu “busunga.” (Kwitu 32:4) Byoshe byakangula kulinga bikemana ha busunga, keti ha lingwabo, kaangu nambe byuma byeka bije bikonowesa banu kusompa mu busunga. (Tandeni Kushangumuka 18:20, 21; Kwituluka mu Mashiko 10:17.) Nga tulinga mutwasela mwoshe kulilongesa mashiko a Yehova, co tukulahela ngwetu akasompo mwamubwa. Nameme nga ha simbu itutanda Mbimbiliya tukala na bihula ha byuma bitutanda, tuzibuka ngwetu Njambi yetu ‘wapwa wa busunga mu byuma byoshe byakalingi.’—Myaso 145:17.

5. Kujeneka kulumbunuka kukatulingisa tumone bati byuma? (Taleni cipalo ca “ Tukamono Byuma mu Ngila ya Kuhenga Mwafwa Kutwalumbunukile.”)

⁵Kujeneka kulumbunuka kukatulingisa tumone byuma mu ngila ya kuhenga. Twashaka ngwetu banu babalinge mwamubwa mwafwa Njambi watutangele mu cifwa cendi. (Kusha 1:26) Oloni mwafwa ya kujeneka  kulumbunuka twasa kumona byuma mu ngila ya kuhenga, nameme tuliziba ngwetu tuli na bukaleho bwa kushula. Cakumwenako, anukeni mwalizibilile Yona omwo Yehova wangwile kutetela banu ba mu Nenebai. (Yona 3:10–4:1) Oloni acisinganyekeni ha byuma byatundilemo omwo Yehova watetelele baka-Nenebai. Baka-Nenebai ba kutubakana 120,000 baje batengulukile bobokele. Ngeci, Yona ikeye wakele na biyongola bya kuhenga. Yehova wakele na biyongola byabibwa.

6. Mwafwa bika Yehova kapandele kutulumbunwina bikamulingisa angule kulinga byuma bimo?

⁶Yehova kapandele kuleka banu bikamulingisa angule kulinga byuma bimo. Yehova watabesele bangamba bendi kusañulu bendeke biyongola byabo ha byuma byangwile kulinga, nambe byuma byashakele kulinga. (Kusha 18:25; Yona 4:2, 3) Ha bisimbu bimo, walumbunwine byamulingisile angule kulinga byuma bimo. (Yona 4:10, 11) Nameme ngoco, Yehova kapandele kuleka banu bikamulingisa angule kulinga byuma bimo ha kupwa Ishamatanga. Kapandele kutulomba tumunangule ha byuma byanalingi nambe kumutabesa kulinga byuma bimo.—Isaya 40:13, 14; 55:9.

7. Bukalu muka butunasa kuliwana nabwo, co mwafwa bika?

⁷ Twakulahela na mbunge yetu yoshe ngwetu, Yehova akalingi byuma byabibwa simbu yoshe. Oloni kukatukaluwila kwononoka banu banangula kututwamenena. Tunasa kulihula ngwetu, aba banu banangula Yehova kutwamenena munga yendi kuma bali na kulinga byuma mu kulitombola na cizango cendi indi bali na kulilingila lika byabo? Ebi bisinganyeka hamo bikebyo bibakele nabyo banu bamo baje bayoyele kusañulu. Tucisimutwiyeni ha byakumwenako bitunendeka mu  palagilafu 3. Hamo kabushoko kauje munalume wapokwele lishiko lya Sabata walihwile ngwendi, kuma Mosesa nasimutwiya na Yehova simbu kanda bangule kutsiya kabushoko kange ndi? Hamo kabusamba ka Uliya walyandekesele mu mbunge yendi ngwendi hamo Ndabiti nashweke mulonga wa bukoi, kutewa bamwana kashitiko kanamupande mwafwa ya kupwa mwene. Kutwasa kwendeka ngwetu tunakulahela Yehova nga kutukulahela banu banangula kututwamenena hano hasi. Mwafwa Yehova nakulahela aba banu.

8. Mubali na kulingila byuma mu cikungulukilo kunalifu bati nomwo mubalingilile byuma bibanendeka ku mukanda wa Vilinga 16:4, 5?

⁸ Ano matangwa Yehova ali na kutwamenena mutamba wa hasi wa munga yendi kupangesa “ndungo wa kulongwa na kunyanyama.” (Mateo 24:45, NWT) Eci cibunga cili na kutwamenena banu ba Njambi mu kaye koshe na kwana mashiko ku bakulunu mu bikungulukilo, ngwe mucakele na kulingila cibunga cakele na kutwamenena mu simbu ya tupositolo. (Tandeni Vilinga 16:4, 5.) Aba bakulunu bakapangesa awa mashiko mu bikungulukilo. Tumwesa ngwetu twakulahela Yehova, nga twononoka biituleka munga na byuma bibatuleka bakulunu.

9. Simbu muka ikwasa kutukaluwila kwononoka mashiko abatuleka bakulunu, co mwafwa bika?

⁹ Bisimbu bimo kunasa kutukaluwila kulinga byuma bibatuleka bakulunu. Cakumwenako, ha myaka ineti mu bikungulukilo na bitingitingi banatengululako byuma bimo. Oku kutenguluka kunalingisa bakulunu balombe baka-kwambulula bamo bajalukile ku bikungulukilo byeka, mangana bitwamo byomwo mu Binjibo bya Bumwene mubajalukila keti bipwe bya mupolongwa. Nga batulomba ngwabo tujalukile ku cikungulukilo ceka, kunasa kutukaluwila kuseza babusamba na babushoko betu.  Kuma Njambi akaleke bakulunu bikungulukilo kubanapande kujalukila baka-kwambulula ndi? Embwe. Mukemwo kunasa kutukaluwila kukabangeya mashiko abatuleka. Oloni Yehova nakulahela ngwendi aba bakulunu bangula kulinga byuma byabibwa. Ngeci, netu tunapande kubakulahela. *

10. Kwesekesa na mukanda wa Vahevelu 13:17 mwafwa bika tunapande kulikwatasana na bakulunu?

¹⁰ Mwafwa bika tunapande kulikwatasana na bakulunu na kulinga byuma bibatuleka, nameme byuma bimo bibanangula kulinga keti bikebyo bitunashakele? Mwafwa nga tulinga ngoco, co tulingisa cikungulukilo cilikwatasane. (Efeso 4:2, 3) Byuma byenda mwamubwa mu cikungulukilo nga baka-kwambulula boshe bononoka bibabaleka ku cibunga ca bakulunu. (Tandeni Vahevelu 13:17.) Co lalo tumwesa ngwetu twakulahela Yehova nga tulikwatasana na banu baje banangula kutunyunga ku sipilitu.—Vili 20:28.

11. Bika bitukwasa tukulahele byuma bibatuleka bakulunu?

¹¹ Tunapande kwanuka ngwetu bakulunu bakalombo sipilitu ya kujela ya Njambi ibatwamenene omwo bangula kulinga byuma bimo binakundama ku cikungulukilo. Co tunapande kukulahela bibatuleka. Kutundaho, bakulunu bakakabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya na mashiko aikabana munga ya Yehova. Bakulunu bashaka kwangula byuma bije bizibisa Yehova kubwaha, co lalo bije bikwasa banu bendi. Aba banalume ba kulongwa bazibuka ngwabo Njambi ashaka ngwendi banyunge mwamubwa banu bendi. (1 Petu 5:2, 3) Acisinganyekeni ha ñanda eyi, nameme mu kaye banu banalyangununa mwafwa ya muyati, bulombelo na bupolitiki, oloni banu ba Yehova banalikwatasana mu kulemesa Njambi wa busunga. Ebi byuma binasiwa mwafwa Yehova ikeye nabezikisa munga yendi.

12. Bika bikwasa bakulunu bamone indi munu nalingi bubi bwakama natenguluka?

¹² Yehova nana bakulunu cipangi cakama ca kunyunga cikungulukilo mangana cipwe ca kujela. Nga muka-Kilistu nalingi bubi bwakama Yehova abandamena ngwendi bakulunu batale oyo ñanda na kumona indi owo munu napande kutwalelelaho kukala mu cikungulukilo. Bakulunu banapande kumona indi cili bene owo munu necela bubi bwanakala na kulinga. Munu nasa kusholoka ngwe natenguluka, oloni nananguka ngwendi byuma byanalingile binapu byabibi indi? Kuma nananguka ngwendi kapandele kulinga lalo bubi bwa kulifwa ndi? Nga babusamba bababi bakebo banamungumwine kuma necela kulikwatasana nabo ndi? Bakulunu bakalombo Yehova abatwamenene na kutondesesa mwamubwa mu Bisoneka na kumona mwali na kulizibila owo munu ha bubi bwanalingi. Munima ya kusimutwiya, bakulunu bamona indi owo munu napande kutwalelelaho kukala mu cikungulukilo. Bisimbu bimo banasa kumutundisa mu cikungulukilo.—1 Koli 5:11-13.

13. Bisinganyeka muka bitunasa kukala nabyo nga kabusamba ketu nambe kabushoko ketu banamutundisa mu cikungulukilo?

¹³ Byuma muka byasa kutwonowesa kukulahela bakulunu? Nga munu ibanatundisa mu cikungulukilo keti kabusamba ketu wa ha mbunge nambe kabushoko ketu, twasa kukulahela ngwetu bakulunu banatala mwamubwa ñanda yendi, oloni bati co nga munu ibanatundisa mu cikungulukilo wapwa kabusamba ketu wa ha mbunge? Tunasa kusinganyeka ngwetu bakulunu kubatondesesele mwamubwa bukaleho mu  kushula, co lalo kubatalele mwamubwa ñanda mu kulitombola na cizango ca Yehova. Bika bitukwasa tukundwiye byuma bibanangula kulinga bakulunu?

14. Tunapande kwanuka bika nga bakulunu banangula ngwabo kabusamba ketu nambe kubushoko ketu bamutundisa mu cikungulukilo?

¹⁴ Tunapande kwanuka ngwetu kutundisa munu mu cikungulukilo inapu ngila yanabwahesa Yehova ije inyungilila cikungulukilo na kukwasa uje nalingi bubi. Nga munu uje atwalelelaho kulinga bubi akala mu cikungulukilo, co asa kungumuna banu babangi. (Ngala 5:9) Co lalo nasa kumona ngwendi bubi bwanalingi bunapu bwabundondo manene na kwonowa kupangela ha buzeye bwendi, mangana Yehova amukonekele. (Kwambu 8:11) Tunapande kukulahela ngwetu simbu kanda bakulunu bangule ngwabo munu atunda mu cikungulukilo, bakatondesesa mwamubwa bukaleho. Ngwe mwa maako ba mu Isalele ya kusañulu, bakulunu nabo kubesi ‘kusompela banu embwe, oloni bakasompela Yehova.’—2 Mizi 19:6, 7.

15. Mwafwa bika tunapande kukulahela manene mwali na kututwamenenamo Yehova ano matangwa?

¹⁵ Kukotoka kwa kano kaye kuli muyehi, ngeci tunapande kukulahela manene ngwetu Yehova akalingi byuma byoshe mu kusungama. Mwafwa bika tunapande kulinga ngoco? Ha ñababa yakama banasa kukatwana mashiko aje asholoka ngwe acingenzi nambe amakalu kuakabangeya. Ha simbu oyo Yehova kakasimutwiya kuli umo na umo wetu. Hamo nasa kukatwana mashiko kupangesa banu banangula. Ha simbu oyo kutwapandele kukahuwasana na kulihula ngwetu awa mashiko atunda kuli Yehova bene indi bandolome bali na kutwamenena bakebo banalimangelawo lika? Kuma mukakulahela Yehova na munga yendi ha simbu oyo yaikalu ndi? Mutumwenamo mashiko abali na kutwana banu banangula Yehova ano matangwa, kutukwasa tukumbulule mwamubwa eci cihula. Nga tuli na kwononoka mashiko abali na kutwana ano matangwa, co kukatupwila kwakwasi kwononoka mashiko abakatwana ha ñababa yakama.—Luka 16:10.

16. Byuma muka byasa kukatwonowesa kukulahela ngwetu Yehova akasompo mu kusungama?

¹⁶ Tunapande lalo kusinganyekesesa mwamubwa mutukalizibila omwo Yehova akanyongesa kano kaye kakabi. Twakulahela ngwetu banu bababi hamo lika na babushoko betu baje kubapwile bakaleho balyangwila kupangela Yehova simbu kanda kaye kakotoke. Oloni ha nzita ya Alamagidoni, Yehova kwitila muli Yesu, ikeye akangula mubinapande kupwila byuma. (Mateo 25:31-33; 2 Tesa 1:7-9) Keti yetu tukangula banu banapande kwoboka nambe kukanyonga.  (Mateo 25:34, 41, 46) Kuma tukatwalelelaho kukulahela ngwetu Yehova akalingi byuma mu kusungama indi tukatanuka? Ngeci, tunapande kutwalelelaho kukulahela manene Yehova ha simbu ino mangana tukamukulahele manene kulutwe.

17. Bibezikiso muka bitukalimwena omwo Yehova akanyongesa byuma byoshe byabibi?

¹⁷ Acisinganyekeni mutukalizibila mu kaye kakaha mutukamona ngwetu Yehova nasompo mu kusungama. Ha simbu oyo bulombelo bwa makuli, mingoso ya linyanyamena na bifulumende bije binayandesa banu ha simbu yailaha bakabinyongesa. Byuma bituli na kulifwita nabyo mu kuyoya bya kufwa ngwe kubinja, kukulupala, kutsisa babusamba na babushoko bwetu kubikakalako. Satana na bandemone bendi bakabakuta ha myaka 1000, co kubakayandesa banu. Ngeci byuma byoshe byabibi binalingiwa mwafwa ya kutengulukila Njambi bikahwa. (Kujo 20:2, 3) Tukabwahelela manene mwafwa ya kutwalelelaho kukulahela ngwetu Yehova akalingi byuma byoshe mu kusungama.

18. Tulilongesa bika ku byuma bibalingile Baisalele bije bili ku mukanda wa Kulava 11:4-6; 21:5?

¹⁸ Kuma buyoye mu kaye kakaha bukatulingisa tukashangumuke kuuwasana mwakalingila byuma Yehova ndi? Cakumwenako, acisinganyekeni byalingiwile kuli Baisalele munima ya kubapatula mu bundungo mu Ingito, bamo bashangumukile kuyayabala mwafwa ya byakulya bibakele na kulya mu Ingito, co bayengwile byakulya bije byabanene Yehova bibatumbwile ngwabo maana. Bamo bashangumukile kuyayabala mwafwa banukile byakulya bibakele na kulya mu Ingito, co benukwile maana byakulya bije byabanene Yehova. (Tandeni Kulava 11:4-6; 21:5.) Kuma netu kuli byuma bimo bikatulingisa tukashangumuke kuyayabala ku mamaneselelo a ñababa yakama ndi? Kutuzibuka bukama bwa cipangi cikakalako mu kubwahesa kano kaye na kukatengulula kupwa paradaisi kamandondo-kamandondo. Hamo tukakala na cipangi cakama, co lalo hamo buyoye bukakaluwako. Kuma tukayayabala ha byuma byakatwana Yehova ha simbu oyo ndi? Tunapande kwanuka ngwetu nga ha simbu ino tukandelela ku byuma byanatulingila Yehova, co kukatupwila kwakasi kukalinga ngoco kulutwe.

19. Mwasa kulumbununa bati mu bwihi bisimpi byakama bili muno mu cilongesa?

¹⁹ Yehova akalingi byuma byabibwa simbu yoshe, co tunapande kumukulahela manene. Co lalo tunapande kukulahela banu bali na kupangesa mu kutwana mashiko. Simbu yoshe anukeni majwi endekele Yehova kwitila muli kapolofweto Isaya ngwendi: ‘Mukala na nzili nga musimpa na kunjikulahela.’—Isaya 30:15.