Njasemukile mu 1935 mu mbonge ya Darlaston ije yakala mu mutambela umo wa England uje ubatumbwile ngwabo bwisi bwa kuzibala. Bautumbwile ngoco mwafwa ya bwisi bwakele na kutundilila ku mafakitoli amangi akele muje mu mutambela. Munjakele na myaka iwana bisemi bange bashangumukile kulilongesa Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova. Munjakele na myaka 14 njakulahelele ngwange bitwakele na kulilongesa byapwile bya busunga, co mu 1952, munjakele na myaka 16 banjimbwitikile.

Ha simbu ei bene njashangumukile kupanga mu fakitoli ije ikapanga bikubo bya ku minyau na byuma bya kupangesa mangana njililongese ebi bipangi. Njashangumukile kulilongesa cipangi ca kusoneka, co njacishakele menene.

Njapandele kwangula byakulinga omwo kanyungi wa kuzenguluka wanjilombele ngwendi njipwe muka-kutwamenena Cilongesa ca Libulu ca Cikungulukilo, (Cilongesa ca Mbimbiliya ca Cikungulukilo) mu cikungulukilo cetu cije cakele mu mbonge ya Willenhall. Oloni kwanjikaluwilile kwangula mwamubwa bya kulinga. Ha simbu ije njakele na kulikwatasana na bikungulukilo bibali. Mukati ka calumingo njakele na kukungulukila ku cikungulukilo cije cakele hamuyehi na fakitoli injakele na kupangela. Kutunda ha njibo yetu kuya okwo ku cikungulukilo bwapwile bungenzi bwa makilomita 32. Co kumamaneselelo a calumingo munjakele na kwiluka ku bisemi bange, njakele na kukungulukila ku cikungulukilo cije cakele mu Willenhall.

Njatabele kulinga cipangi canjilombele kanyungi wa kuzenguluka nameme kulinga ngoco kwanjilingisile njecele cipangi ca ku fakitoli cinjazemene manene. Njalingile ngoco mwafwa njakele na lishungu lya kukwasa mu bipangi bya mu munga ya Yehova. Kutabesa Yehova ngwange anjitwamenene mu buyoye bwange kunanjikwasa njipwe wa kubwahelela, co kunjilibeye ha byuma binjangwile kulinga.

Munjakakungulukilile ku cikungulukilo ca Bromsgrove, njaliwanene na ndokazi wamubwa wa lizina lya Anne uje wazemene manene Yehova. Twalyambatele mu 1957, co twalikuwile kulingila hamo bupainiya bwa simbu yoshe, bupainiya bwa kulitila, cipangi ca kuzenguluka na kupangela ha Mbetele.  Anne nanjikwasa kupwa wa kubwahelela mu buyoye bwange bwoshe.

Mu 1966, twakakobelele sikola ya Ngilyande mu kilasi ya bu 42. Co batutumine kukapangela ku lifuti lya Malawi lije libakendeka banu babangi ngwabo mbunge ya kushaluka ya Africa. Bakalyendeka ngoco mwafwa banu bakalamo bakala na ngozi, co lalo bakala na bimbunge bya kutambula bangenzi. Twasinganyekele ngwetu tukakalamo simbu yailaha.

Twaketele ku Malawi ha February 1, 1967. Mu ngonde yakulibanga twalilongesele ndaka, co munima banjangwile kupwa kanyungi wa mbongi. Twakele na kupangesa munyau ubatumbwile ngwabo Kaiser Jeep, co banu bamo basinganyekele ngwabo ou munyau wasele kuya kwoshe-kwoshe nambe kujabuka bindonga. Nameme ngoco, ou munyau wasele lika kujabuka ha tumema twatundondo. Simbu imo twakele na kukala mu binjibo bije byakele na kunyokowa, ngeci twakele na kufwikaho lipapelo maneneni mu simbu ya ndombo. Byuma byakaluwile hakulibanga oloni, twazemene cipangi cetu ca kukapangela mu mafuti eka.

Mu April njanangukile ngwange ololo tuliwana na bukalu kutundilila kuli baka-fulumende. Mu njakele na kutolilila ku cisanzi njazibile byendekele pulezidenti wa ku Malawi Hastings Banda. Wendekele ngwendi Bakaleho ba Yehova kubakele na kufweta mutelo, co kubakele na kulikwatasana na fulumende. Oloni ebi biñanda byoshe byapwile bya makuli. Baka-fulumende batuzindile mwafwa kutwalikobelesele mu bupolitiki, co lalo kutwakele na kulanda makadi a kulikwasesa mu kubota.

Mu September twatandele muzimbu mu lipapelelo lya mizimbu uje wamwesele ngwawo pulezidenti nendeka ngwendi Bakaleho ba Yehova bakele na kunena liwayanga. Wendekele ha ciwano cimo ngwendi ololo ashoka bipangi bya Bakaleho ba Yehova. Co ha October 20, 1967, bipangi byetu babishokele.  Mukwetile simbu yaindondo, tupokola na baka-kutala bya baje batunda ku mafuti eka bakushokele Munango na kuleka bamishinali ngwabo beluke ku mafuti abo.

Twakele mu kamenga matangwa atatu, co munima batutwalele ku lifuti lya Mauritius lije libakele na kutwamenena baka-Britain. Oloni baka-fulumende ya mu Mauritius kubatutabesele kutwalelelaho na cipangi cetu ca bumishinali. Co batutumine ku Rhodesia ije ibatumbula ano matangwa ngwabo Zimbabwe. Mutwaketele, twakawanene kapokola wa kukenyuka uje akatala bya banu batunda mu mafuti eka. Watubindikile kukobela mu lifuti, co watulekele ngwendi: “Banamisheke mu lifuti lya Malawi. Co lalo kubamitabesele kukala mu Mauritius, co musinganyeka ngweni kuno kukekwo kumwasa kutewela ndi?” Anne washangumukile kulila. Casholokele ngwe na umo wahi washakele kukala netu. Ha simbu ije njasinganyekele ngwange njiluke lika kwimbo lyetu ku England. Co kukapwa muje, batulekele ngwabo twasa kulala ha Munango butsiki bumo oloni lyamukwabo twapandele kukalyambulula ku cikota cabo. Byuma byatukaluwilile manene oloni twasezele byuma byoshe mu maboko a Yehova. Co ha litangwa lyateleko batutabesele kukala mu Zimbabwe ha matangwa akupwamo. Kunjikebala munjalizibilile lije litangwa, co njalimwenenene ngwange Yehova wakele na kututwamenena.

Mutwakele ha ofisi ya Munango wa Zimbabwe, njakele na kupangela ku dipatimenti ya bipangi bya mu lifuti lya Malawi na Mozambique. Bandolome ba mu Malawi bakele na kubayandesa manene. Cipangi cange cambateselelele na kunungulula ma lipoti abakele na kutuma tunyungi ba kuzenguluka ba mu Malawi. Litangwa limo mangwezi munjakele na kupanga, njalilile manene munjatandele muzimbu umo uje wamwesele mubakele na kuyandesela bandolome na bandokazi betu. * Oloni kulongwa, likulahelo na kukolesa kwabo byanjikanyamesele manene.—2 Koli 6:4, 5.

Twesekele mutwaselele mwoshe kukwasa bandolome betu baje basalele mu Malawi na baje batewelele ku Mozambique mangana bawane bya kulya bya ku sipilitu. Cibunga ca baka-kunungulula ndaka ya Chichewa ije ibakendeka manene mu Malawi cajalukilile ha lihya lyakama lya ndolome umo wa mu Zimbabwe. Wabatungilile binjibo na ofisi. Co bakatwaleleleho kupanga cipangi ca seho ca kunungulula mabulu a kukundama ku Mbimbiliya.

Twabwahesele ngwetu tunyungi ba kuzenguluka ba mu Malawi bawaniwe ku Ciwano ca Mbonge mwaka na mwaka mu Zimbabwe. Mubakele na kwija ku Zimbabwe twakele na kubana ma autilaini a biñanda bya ha ciwano. Mubakele na kwiluka ku Malawi bakele na kweseka mubaselele mwoshe kwanako bandolome babo aje ma autilaini. Mwaka umo aba tunyungi ba kuzenguluka ba kusimpa mubezile ku Zimbabwe twabwahesele ngwetu bakale ku Sikola ya Cipangi ca Bumwene mangana tubatakamese.

Mu February 1975, njaile na kumona bandolome na bandokazi baje bakele mu bilombo bya baka-kwija bya mu Mozambique. Aba bandolome bakele na kukabangeya binangulo byabiha bya munga ya Yehova bije byambateselele na lishiko lyaliha lije lyamwesele ngwalyo mu cikungulukilo mwapandele kukala cibunga ca bakulunu. Aba bakulunu bashangumukile kulinga bipangi bya kuliseza-seza bya kufwa ngwe kwendeka biñanda, kwilula bisoneka ha litangwa na litangwa, kutwamenena Kaposhi ka Kukengela na kulinga biwano byakama. Aba bandolome babwahesele ngwabo haje ha bilombo hakale dipatimenti ya kujelesa, ya kutala byakulya na ije itala bya kunyunga, ngwe mubakalingila ha biwano byakama. Yehova wakwasele aba bandolome ba kulongwa balinge byuma byabingi, co byuma bibalingile byanjitakamesele manene.

Mu ma 1970 Munango wa Zambia washangumukile kutwamenena bipangi bya mu Malawi. Oloni njatwaleleleho kukundika bandolome na bandokazi ba mu Malawi mu malombelo ange ngwe mubakele na kulingila bakwetu. Njakele mu Komiti ya Munango wa ku Zimbabwe. Ngeci, kakangi njakele na kuliwana na baka-kwimanena Ofisi Yakama ya Bakaleho, hamo lika na bandolome ba ku Malawi, ku South Africa na mu Zambia. Simbu yoshe mutwakele na kuliwana, twakele na kulihula ngwetu: “Twasa kukwasa bati bandolome betu ba mu Malawi?”

 Mu kwita kwa simbu, mapakeso ashangumukile kutepuluka. Bandolome baje batewelele mu mafuti eka bashangumukile kwiluka ku Malawi, co baje basalelele mu Malawi bashangumukile kuliziba kuzituka kamandondo-kamandondo. Mu mafuti akwabo aje analyata na Malawi bashangumukile kutabesa Bakaleho ba Yehova kwambulula na kukunguluka. Mu lifuti lya Mozambique nabo balingile ngoco mu 1991. Oloni twakele na kulihula ngwetu: ‘Tangwa lika bakapatula Bakaleho ba Yehova mu Malawi?’

Byuma byatengulukile mu Malawi. Ngeci mu 1993, Bakaleho ba Yehova babatabesele kupanga bipangi byabo. Mu kwita kwa simbu kamishinali umo wanjihwile ngwendi: “Nobe wiluka ku Malawi ndi?” Ha simbu ije njakele na myaka 59, co njamukumbulwile ngwange: “Embwe njakulubala.” Oloni ha litangwa lije bene twatambwile mukanda wa kutunda ku Cibunga ca Kutwamenena wa kutulomba kwiluka ku Malawi.

Twazemene manene cipangi citwakele na kulinga mu Zimbabwe, ngeci kwatukaluwilile manene kwangula bya kulinga. Ha simbu ei te tunezilila mu Zimbabwe, co lalo te tuli na babusamba bababwa batwayoyele nabo ha simbu yailaha. Ba mu Cibunga ca Kutwamenena batulekele ngwabo nga tushaka twasa kutwalelelaho kukala mu Zimbabwe. Ngeci, twasele kulyangwila kutwalelelaho kukala mu Zimbabwe. Oloni njasinganyekesesele ha mwanja wa Abilahama na Sala baje bononokele Yehova na kuseza limbo lyabo lyalibwa oku banakulubala.—Kusha 12:1-5.

Twalyangwilile kukabangeye biyatulekele munga ya Yehova, co twelukile ku Malawi ha February 1, 1995. Ha simbu ei te kuneti myaka 28 kutunda hatwaililileko lwakulibanga. Nange na bandolome babali batwangwile kukala mu Komiti ya Munango yaiha, co munima ya simbu yaindondo twashangumukile kubwahesa byuma mangana bipangi bya ku sipilitu bishangumuke.

Twabwahelela manene kulimwena Yehova mwanabezikisila cipangi cetu. Totala ya baka-kwambulula yalibwezelelele bwasi-bwasi. Mu 1993 kwakele baka-kwambulula ba kupwa 30,000, oloni mutwakwetele mu mwaka wa 1998 kwakele baka-kwambulula ba kutubakana 42,000. * Cibunga ca Kutwamenena catabesele ngwabo kukale ofisi ya Munango ije itwamenena cipangi ca kwambulula. Twalandele mwela wa mahekita 12 mu Lilongwe, co banjangwile kukala mu komiti itala bya kutunga.

Ndolome Guy Pierce wendekele ñanda ya kukundika Munango wauha mu May 2001. Bakaleho ba  kutubakana 2000 ba mu Malawi bakele oku ku cilika, co bwingi bwabo te banapwisamo myaka 40 kutunda hababambwitikilile. Aba bandolome na bandokazi bakolesele ha myaka yaingi mubabayandesele manene ha simbi ibashokele cipangi cetu. Kubakele na bimbongo byabingi, oloni bakele na likulahelo lya kukanyama. Co ha simbu ei bakele na kuliziba kubwaha mubakele na kwendangana ha Mbetele yabo yaiha. Haje ha cilika bakele na kwimbisa myaso ya Bumwene, co bakele na kuimba kupangesa bingoma, magita, bisanzi na bingenjo bya mu Africa. Ei myaso yaco yakele na kuzibika ha Mbetele yoshe. Kunjikebala byuma byalingiwile lije litangwa. Buje bwapwile bukaleho bwa kushula bwamwesele ngwabo Yehova akabezikisa baje batwalelelaho kukolesa mu byeseko.

Mutwamanesele kutunga Munango wa mu Malawi, bashangumukile kunjituma kukendeka biñanda bya kukundika Binjibo bya Bumwene, co njazemene manene eci cipangi. Bandolome na bandokazi mu Malawi babezikile mwafwa ha simbu ei munga yakele na kutunga Binjibo bya Bumwene byabingi mu mafuti muje mwakele manene buhutu. Simbu kanda batunge Binjibo bya Bumwene bandolome na bandokazi bakele na kukungulukila mu bitebule bya kutunga ha mipulanga. Bakele na kujambelesa mwila, co bakele na kutumama ha bitwamo bya kumunga ha lindoba. Co ebi bitwamo byapwile byabilaha mu buhebwa. Oloni ha simbu ei aba bandolome bapangele na nzili kwoca masitina a kutungisa Binjibo bya Bumwene. Nameme ngoco, bazemene bitwamo bya bulaha bwa kuya mu buhebwa kutubakana bitwamo bya kutumama munu endi lika.

Kwanjitakamesele manene lalo kumona Yehova mwakwaselele bandolome na bandokazi kukola ku sipilitu. Bandolome ba bakwenje ba mu African banjizibisile manene kubwaha mwafwa balyanene kupanga cipangi, co Yehova wabalongesele byabingi. Ngeci, bakele na kupanga bipangi byabingi ha Munango na mu cikungulukilo. Tunyungi ba kuzenguluka babangwile nabo bakwasele manene bikungulukilo. Bwingi bwabo bakele na banakazi. Aba tunyungi ba kuzenguluka balyangwilile kujeneka kukala na bana mangana bapangele mwamubwa Yehova, nameme banu babangi na babushoko bwabo babandamenene ngwabo bakala na bana.

Munima ya myaka 52 injakele mu Africa njashangumukile kubinja. Ngeci, bandolome ba mu Komiti ya Munango wa Malawi balombele ngwabo tukapangele ku Munango wa Britain, co Cibunga ca Kutwamenena catabele. Kutwashakele kuseza cipangi citwakele na kupanga ku Malawi, oloni bandolome na bandokazi ba ha Munango wa Britain bali na kutunyunga mwamubwa ha simbu ino itunakulubala.

Njalingile mwamubwa manene munjalyangwilile kupangela Yehova mu kuyoya kwange. Ngwe kunjatabesele Yehova kunjitwamenena mu buyoye bwange, kunjizibuka buyoye bwange mubunesi kufwila. Yehova wazibukile byuma binjapandele kulinga mangana njende mu “bingila bya busunga.” (Visi 3:5, 6) Munjapwile mukwenje njalilongesele mwakulingila bipangi bya ha kampani imo yakama. Oloni munga ya Yehova inanjana bipangi byabibwa manene bije byanjilingisa njipwe wa kubwahelela. Njalimwena ngwange kutabesa Yehova anjitwamenene kunanjikwasa njipwe wa kubwahelela, co kuli na kutwalelelaho kunjikwasa.