1. Baka-Kristu banapande kupwa bati ngwe muti? (Taleni na cikupulo.)

 “LIHUNZI kulyasa kupokola muti uje wasa kujendama.” Eci cisimo cimwesa ngwaco kubotsiya kwasa kulingisa muti utwaleleleho kukanyama nga kuli lihunzi. Mu ngila imolika, kupwa bababotsi kukwasa baka-Kristu batwaleleleho kukanyama ku sipilitu. Twasa kulinga bati ngoco? Tunapande kuzibisisa mubinafwila byuma mu kuyoya kwetu na kusingimika biyongola bya bakwetu nambe bibanangula kulinga.

2. Bifwa muka bitukwasa kuzibisisa mubinafwila byuma nga binatenguluka, co bika bitusimutwiya muno mu cilongesa?

² Ha kupwa bangamba ba Yehova, tushaka kupwa baka-kuzibisisa. Co lalo tushaka kupwa ba kulikehesa na kukala na mema ku mbunge. Muno mu cilongesa, tumona omwo kukala nebi bifwa kwakwaselele baka-Kristu bamo, nomu mukwasa kutukwasela. Tucimoneni tahi bitulilongesa kuli Yehova na Yesu baje banapu mwanja waubwa mu kuzibisisa.

3. Bukaleho muka bumwesa ngwabwo Yehova wapwa muka-kuzibisisa?

³ Yehova banamutumbula ngwabo ‘Limanya’ mwafwa wapwa wa kukanyama, co wemana mbe. (Kwitu 32:4) Nameme ngoco, wapwa muka-kuzibisisa. Omwo byuma mu kaye bili na kutenguluka, Yehova ali na kutwalelelaho kupwa wamubotsi mangana ashulisilile biyongola byendi. Yehova watangele banu mu cifwa cendi, co nabo basa kuzibisisa nga byuma binatenguluka. Mu Mbimbiliya muli binangulo byabibwa bije byasa kutukwasa kwangula mwamubwa byakulinga nameme byuma bikaluwe bati. Mwanja wa Yehova na binangulo byanatwana binapu bukaleho buje bumwesa ngwabwo wapwa muka-kuzibisisa nameme wapwa ‘Limanya.’

4. Endekeni cakumwenako cije cimwesa ngwaco Yehova wapwa muka-kuzibisisa. (Valevi 5:7, 11)

 ⁴ Byuma byakalingi Yehova byapwa bya kulumbunuka, co lalo bikamwesa ngwabyo wapwa muka-kuzibisisa. Kapwile wamukalu, co akalingi mwamubwa banu. Cakumwenako, tusimutwiyeni omwo Yehova wamweselele Baisalele ngwendi wapwa muka-kuzibisisa. Kashikile ngwendi banu boshe bane mulambu wa kulifwa, ipwe baka-kufuka nambe tuhutu. Ha bisimbu bimo, watabesele munu na munu alambule kwesekesa na byuma byakele nabyo.—Tandeni Valevi 5:7, 11.

5. Endekeni cakumwenako cije cimwesa ngwaco Yehova wapwa wa kulikehesa, co lalo wakala na mema ku mbunge.

⁵ Kulikehesa na kukala na mema ku mbunge bikalingisa Yehova apwe muka-kuzibisisa. Cakumwenako, Yehova wamwesele ngwendi wapwa wa kulikehesa omwo washakele kunyongesa banu ba mu Sodoma. Wapangesele tungelo bendi mangana baleke Lote uje wapwile wa kulongwa atewele ku mutambela wa malundu. Lote wazibile lyoba kutewelako. Ngeci, walilombelele kutewela ku Zowale, ije yapwile mbongi yaindondo yashakele kunyongesa Yehova. Ngwe Yehova washakele, ngwe wasindiiye Lote kukabangeya lika byamulekele. Oloni Yehova watabesele Lote kutewela ku Zowale, co kanyongesele ije mbongi. (Kusha 19:18-22) Munima ya myaka yaingi Yehova wamwesele mema ku mbunge baka-Ninive. Watumine kapolofweto Yona uje walekele baka-Ninive baje bakele na kulinga byuma byabibi bya kunyonga kwa nganda yabo. Oloni baka-Ninive mubatengulukile, Yehova wabazibilile ngozi, co kanyongesele nganda yabo.—Yona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Yesu watembwininine bati Yehova uje wapwa muka-kuzibisisa?

⁶ Yesu watembwininine kuzibisisa kwa Yehova. Bamutumine hano hasi mangana akwambulwile “bimanga ba kuzimbala ba ku njibo ya Isalele.” Oloni wapwile muka-kuzibisisa mwakele na kwambulwila banu. Simbu imo munakazi uje kapwile Kaisalele wamulambelelele ngwendi akangwise munendi wa mumbanda, uje ‘wakele na dimona uje wakele na kumuyandesa manene.’ Yesu wamwesele ngwendi wakala na mema ku mbunge omwo wakangwisile uje mumbanda. (Mate 15:21-28) Tusimutwiyeni ha cakumwenako cikwabo. Ku mashangumukilo a cipangi cendi ca kwambulula, Yesu wendekele ngwendi: “Woshe anjibyana . . . , nange njikamubyana.” (Mate 10:33) Oloni kuma Yesu wabyanene Pita uje wamubyanene lutatu ndi? Embwe. Yesu wamwene ngwendi Pita watengulukile mu busunga, co wapwile munu wa kulongwa. Munima ya kusanguka, Yesu washolokele kuli Pita, co cisholoka ngwe wamulekele ngwendi wamukonekelele, co lalo wamuzema.—Luka 24:33, 34.

7. Kwesekesa na mukanda wa Filipi 4:5, tushaka ngwetu banu batumone bati?

⁷ Twalimwena ngwetu Yehova Njambi na Yesu Kristu bapwa baka-kuzibisisa. Yetuco? Yehova ashaka ngwendi netu tupwe baka-kuzibisisa. (Tandeni Filipi 4:5.) Mu Mbimbiliya imo bananungulula ei vesi ngwabo: “Lingeni byuma  mu ngila ilingisa banu bamone ngwabo mu baka-kuzibisisa.” Lihuleni ngweni: ‘Kuma banu banjimona kupwa muka-kuzibisisa, uje akecelela na kutabesa biyongola bya bakwabo ndi? Indi hamo banjimona kupwa mwatala-temo uje akatondo lika ngwendi bakwabo bakabangeye biyongola byendi? Kuma njikatolilila bakwetu na kukabangeya biyongola byabo nga kulinga ngoco kunapande ndi?’ Nga tulinga mwoshe mutwasela kupwa baka-kuzibisisa, co tutembwinina Yehova na Yesu. Tucisimutwiyeniko ha byuma bibali mutunapande kumwesa ngwetu tu baka-kuzibisisa. Cakulibanga, nga byuma binatenguluka mu kuyoya kwetu. Camucibali, nga biyongola bya bakwetu nambe byuma bibanangula kulinga byaliseze na byetu.

8. Bika byasa kutukwasa kupwa baka-kuzibisisa nga byuma byatenguluka? (Taleni na futunoti.)

⁸ Tunapande kupwa bababotsi nga byuma byatenguluka mu kuyoya kwetu. Kutenguluka kwa byuma bimo kwasa kunena bukalu buje kutwabandamenene. Bukangule bwetu bwasa kutenguluka mu kukasumuna. Indi hamo kutenguluka kwa byuma ku mutambela kutwakala mwafwa ya bibunga bya bupolitiki kwasa kutengulula byuma mu kuyoya kwetu. (Kwambu 9:11; 1 Kori 7:31) Kutenguluka kwa byuma bimo mu munga bije binatukundama nakwo kunasa kutukaluwila. Mwoshe-mwoshe mubinasa kufwila byuma, kulinga byuma biwana binatako kwasa kutukwasa: (1) moneni byuma mubinafu, (2) akeni mbunge ku byuma bija kulutwe, (3) akeni mbunge ku byuma byabibwa na (4) kulinga byuma bije bikwasa bakweni. b Tumoneni bukwasi bubanawana bandolome na bandokazi mwafwa ya kulinga ebi byuma.

9. Bika byakwasele kamishinali umo na muka-limbo lyendi mubaliwanene na byeseko bije kubabandamenene?

⁹ Moneni byuma mubinafu. Ndolome Emanuele na muka-limbo lyendi Francesca babatumine kukapwa bamishinali mu lifuti limo. Mubashangumukile lika kulilongesa ndaka yomwo mu lifuti na kushaka kulizilila na bandolome na bandokazi babo, mushongo wa COVID-19 washangumukile, co bapandele kulyangununa ku bakwabo. Kutundaho, baina ya Francesca batokele. Ndokazi Francesca washungwiiye manene kukala hamo na baka-naanga yendi, oloni mwafwa ya mushongo wa COVID-19, kasele kuya na kubamona. Bika byamukwasele akolese ha simbu ei yaikalu? Hakulibanga Emanuele na Francesca balombele Yehova mana, mangana abakwase kukolesa mu bishoti. Yehova wabakwasele ha simbu inapande kwitila mu munga yendi. Cakumwenako, ndolome umo mu vidio imo wabatakamesele omwo wendekele ngwendi: “Nga tumona byuma mubinafwila kucikala lika kutenguluka, co tutwalelelaho kupwa ba kubwahelela nameme byuma binatenguluka.” c Camucibali, babwezelelele ku cashu cabo ca kwambulula kupangesa foni, co bashangumukile cilongesa ca Mbimbiliya. Camucitatu, batambwile bukwasi bwa bandolome na bandokazi na kukandelela ku byuma bibabalingilile. Ndokazi umo wakele na kubatumina muzimbu uje wakele na cisoneka ha litangwa na litangwa, co walingile ngoco ha mwaka wa mutunu. Nga tumona byuma ngwe mubinafwila, tupwa ba kubwahelela na kulinga bitwasa.

10. Bika byakwasele ndokazi umo akolese, byuma bimo mubyatengulukile mu kuyoya kwendi?

¹⁰ Akeni mbunge ku byuma bija kulutwe na kwaka mbunge ku byuma byabibwa. Ndokazi  Christina wa ku Romania uje wakala mu Japan wazeyele omwo cikungulukilo mwakele cije cakele na kupangesa ndaka ya Ingilishi bacishokele. Nameme ngoco, katwaleleleleho kwaka mbunge ku byuma byalingiwile. Walikwatasanene na cikungulukilo cije cakele na kupangesa ndaka ya Cijapanizi, co walyakelele cilengo ca kupanga na nzili cipangi ca kwambulula mu citingitingi cikapangesa ei ndaka. Kutundaho, walombele munakazi umo yakele na kupanga nendi amukwase kulilongesa ndaka ya Cijapanizi. Ou munakazi watabele kulongesa ndokazi Christina Cijapanizi kupangesa Mbimbiliya na broshuwa ya Likuweni Kuyoya Myaka Yoshe! Ndokazi Christina walilongesele Cijapanizi. Oloni cuma ca seho manene, ou munakazi washakele kulilongesa Mbimbiliya. Kwaka mbunge ku byuma bija kulutwe na kumona byuma mubinafwila kutulingisa tulimwene bibezikiso binasa kwija mwafwa yokwo kutenguluka.

11. Bika byakwasele ndolome umo na muka-limbo lyendi mubaliwanene na bukalu bwa kujeneka kukala na bimbongo bya kupwamo?

¹¹ Lingeniko byuma bije bikwasa bakweni. Ndolome umo na muka-limbo lyendi baje bakala mu lifuti mubanashoko cipangi cetu baliwanene na bukalu bwa kujeneka kukala na bimbongo bya kupwamo, bimbongo mubyakehele mu lifuti mubali. Bika byabakwasele? Cakulibanga, basiwisile buyoye bwabo. Co lalo kutubakana kwaka mbunge ku bukalu bubaliwanene nabwo, bakele mbunge ku kukwasa bakwabo kwitila mu kuzezama na cipangi ca kwambulula. (Bili 20:35) Ndolome ngwendi, “Kuzezama na cipangi ca kwambulula kwatulingisile tujeneke kukala na simbu ya kusinganyeka ha byuma bya kuhenga na kwaka mbunge ku kulinga cizango ca Njambi.” Nga byuma binatenguluka, tunapande kwanuka ngwetu kutwalelelaho kukwasa bakwetu kwapwa kwa seho, maneneni kwitila mu cipangi ca kwambulula.

12. Mwanja wa kapositolo Paulu utukwasa bati nga byuma binatenguluka kutalesa ku cipangi cetu ca kwambulula?

¹² Tunapande kupwa bababotsi omwo tulinga cipangi ca kwambulula. Banu batukambulwila bakulahela byuma bya kuliseza-seza, co lalo bapwa ba miyati ya kuliseza-seza. Kapositolo Paulu wambulwile kwesekesa nomu mubyafwililile byuma, co netu twasa kulilongesako bimo ku mwanja wendi. Yesu wangwile Paulu kupwa “kapositolo ku baka-mafuti.” (Loma 11:13) Ngeci, Paulu wambulwilile Bajuda, Bagriki, banu ba kulilongesa, banu bakele mu membo, bantwama ba fulumende na bimyene. Mu kushaka kweta aba banu boshe ku bimbunge, Paulu wapwile “byuma byoshe ku banu ba miyati yoshe.” (1 Kori 9:19-23) Wasinganyekesesele mwamubwa ha cisemwa na byuma bibakulahelele banu bakele na kwambulwila. Kulinga ngoco kwamulingisile abambulwile mu ngila yaibwa. Netu twasa kupanga mwamubwa cipangi ca kwambulula nga twambulula kwesekesa nomu mubinafwila byuma mangana twete banu ku bimbunge.

13. Nga tusingimika biyongola bya bakwetu, bukalu muka butwasa kujenjuka bubanendeka ku 1 Korinte 8:9?

¹³ Kupwa baka-kuzibisisa lalo kutulingisa tusingimike biyongola bya bakwetu. Cakumwenako, bandokazi bamo bashaka mekapu, oloni bamo kubaishakele. Baka-Kristu bamo bakalikuu kunwa bwala mu kwesekela, oloni beka kubesi kunwa. Baka-Kristu boshe bashaka kupwa ba kulikangula. Nameme ngoco, banasa kwangula sakesi ya kuliseza-seza. Co nga tusinganyeka ngwetu sakesi itushaka yetu ikeyo yaibwa manene na kusindiya bakwetu ngwetu baipangese, co twasa kutanwisa bakwetu na kulingisa cikungulukilo cijeneke kulikwatasana. Kutushaka kulinga ngoco. (Tandeni 1 Korinte 8:9; 10:23, 24)  Tusimutwiyeniko ha byakumwenako bibali bije bimwesa omwo kukabangeya binangulo bya mu Mbimbiliya kutukwasa tumone byuma mu ngila yaibwa na kutwalelelaho kukala mu kwoloka.

14. Binangulo muka bya mu Mbimbiliya bitunapande kukabangeya omwo twangula zalesi na sholwesi?

¹⁴ Zalesi na sholwesi. Yehova katwanene mashiko amwesa bizalo bitunapande kuzala. Nameme ngoco, natwana binangulo bitunapande kukabangeya. Tunapande kuzala mu ngila inapande ha kupwa bangamba ba Njambi. Tunapande kuzala mu ngila ije imwesa ngwayo tuli na kumona byuma mu ngila yaibwa, tu ba kulikehesa, co lalo tuli na “kusinganyeka mwamubwa.” (1 Timo 2:9, 10; 1 Pita 3:3) Co zalesi yetu kuyapandele kulingisa banu batumone mu ngila ya kuhenga. Binangulo bya mu Mbimbiliya lalo bikwasa bakulunu bajeneke kulitungila mashiko endeka bya zalesi na sholwesi. Cakumwenako, bakulunu mu cikungulukilo cimo bashakele kukwasa bandolome bamo ba bakwenje baje bakele na kutehwisa tehwisi imo yalisalele mu citingitingi ya kuseza biñambu byabihi oloni bya kanjungu. Bakulunu basele kubakwasa bati kwa kujeneka kutunga lishiko? Kanyungi wa kuzenguluka wanangwile aba bakulunu ngwendi, “Nga munu ali ha butenda, oloni banu banaka manene mana ku sholwesi yendi kutubakana kwaka mbunge ku byuma byendeka, co zalesi na sholwesi yendi keti ikeyo bwino.” Awa majwi amanesele obu bukalu kwa kujeneka kutunga lishiko. d

15. Mashiko na binangulo muka bya mu Mbimbiliya bitunapande kukabangeya nga twangula sakesi? (Loma 14:5)

¹⁵ Sakesi. Muka-Kristu na muka-Kristu napande kulyangwila mwanyungila bukangule bwendi. (Gala 6:5) Oloni kuli mashiko amo a mu Mbimbiliya anapande kukabangeya muka-Kristu nga angula sakesi. Cakumwenako, muka-Kristu  napande kujenjuka ku maninga na manseno. (Bili 15:20; Gala 5:19, 20) Nameme ngoco, munu na munu asa kulyangwila sakeni yamona ngwendi inapande. Bamo bakatondo manene bukwasi ku bandotolo na baka-kusaka bakwabo. Bamoco banasa kushaka sakesi yeka. Nameme hamo tunasa kusinganyeka ngwetu sakesi imo ikeyo inapande, tunapande kwanuka ngwetu bandolome na bandokazi bali na lisesa lya kulyangwila sakesi ibamona ngwabo inapande. Tunapande kwaka mu bisinganyeka ebi byuma biwana: (1) Bumwene bwa Njambi lika bukebwo bukalingisa banu boshe bapwe ba kulikangula. (Isaya 33:24) (2) Muka-Kristu woshe napande kumona byuma bije byasa kumukwasa. (Tandeni Loma 14:5) (3) Kutwapandele kusompa bakwetu nambe kubatanwisa. (Loma 14:13) (4) Baka-Kristu banapande kumwesa cizemo na kumona ngwabo byuma bibalinga kubilingisa cikungulukilo cijeneke kulikwatasana. (Loma 14:15, 19, 20) Nga twaka ebi byuma mu bisinganyeka, co tutwalelelaho kulikwatasana na bandolome na bandokazi betu na kulingisa cikungulukilo citwaleleleho kukala mu kwoloka.

16. Mukulunu asa kumwesa bati ngwendi wapwa muka-kuzibisisa nga kuli bimo byali na kulinga na bakwabo bakulunu? (Taleni na cikupulo.)

¹⁶ Bakulunu banapande kumwesa mwanja waubwa mu kupwa baka-kuzibisisa. (1 Timo 3:2, 3) Cakumwenako, mukulunu kapandele kusinganyeka ngwendi bakwabo bakulunu banapande kukabangeya lika biyongola byendi mwafwa ikeye mukulunu kuli bakebo. Napande kwanuka ngwendi sipilitu ya kujela yasa kulingisa woshe-woshe hakati kabo endeke byuma bije byasa kubakwasa kwangula mwamubwa byakulinga. Co lalo nga kukwesi cinangulo ca mu Mbimbiliya cibapokola, bakulunu baje bapwa baka-kuzibisisa bakakundwiya biyongola bya kuje kunawila mbunga nga kuli ciwano ca bakulunu, nameme hamo bakebo banakele na biyongola byeka.

17. Bubwa muka butuwana nga tupwa baka-kuzibisisa?

¹⁷ Kuli byuma byabingi byabibwa bitundamo nga tupwa baka-kuzibisisa. Tulikuwa kubembwa na bandolome na bandokazi, co cikungulukilo citwalelelaho kukala mu kwoloka. Kulikwatasana na bandolome na bandokazi betu ba bifwa na miyati ya kuliseza-seza kutulingisa tupwe ba kubwahelela. Co cuma cakama citulingisa tushake kupwa baka-kuzibisisa cinapu kuzibuka ngwetu nga tulinga ngoco, tutembwinina Njambi yetu Yehova uje wapwa muka-kuzibisisa.