1-2. (a) Bika byalingisile Paulu asonekele baka-Efeso mukanda, co bika byakele na kulingiwa kuli ikeye ha simbu oyo? (b) Bihula muka bitusimutwiya muno mu cilongesa?

 HA SIMBU ibamukutilile mu njibo mu Loma, kapositolo Paulu washakele kutakamesa bakwabo baka-Kristu. Kasele kubendela, ngeci wabasonekelele mikanda. Co wasonekelele baka-Efeso mukanda mu mwaka wa 60 nambe 61 C.E.—Efeso 1:1; 4:1.

² Myaka ya kukokela ku 10 kunima, Paulu wakele mu Efeso, co wambulwile na kulongesa bya muzimbu waubwa. (Bili 19:1, 8-10; 20:20, 21) Wazemene manene bandolome bendi, co washakele kubakwasa batwaleleleho kupwa ba kulongwa kuli Yehova. Oloni bika byamulingisile asonekele baka-Kristu ba kubwabesa bya lisusulungu na ceke? Bika bibasa kulilongesa baka-Kristu boshe ku cinangulo cabasonekelele? Tuwaneni bikumbululo ku bihula ebi.

KUTUNDA MU LISUSULUNGU KWIJA MU CEKE

3. Majwi muka alikwasesele Paulu mu mukanda wasonekelele baka-Efeso?

³ Paulu wasonekelele baka-Kristu bakele mu Efeso ngwendi: “Mwapwile lisusulungu, oloni hano munapwoni ceke.” (Efeso 5:8) Paulu wapangesele lisusulungu na ceke mu kulumbununa mubatengulukilile baka-Efeso. Tusimutwiyeni byuma byalingisile Paulu endeke ngwendi baka-Efeso simbu imo ‘bakele mu lisusulungu.’

4. Baka-Efeso bakele bati mu lisusulungu lya bulombelo bwa makuli?

⁴ Kukala mu lisusulungu lya bulombelo bwa makuli. Simbu kanda balilongese busunga, baka-Efeso basonekelele Paulu mukanda bakele mu bundungo bwa bilongesa bya bulombelo bwa makuli na kukulahela manseno. Mu nganda ya Efeso mwakele  tempele yatsimanene manene ya njambi wa baGriki wa munakazi wa lizina lya Atemisi. Banu babangi bamwene ije tempele kupwa imo ya byuma bya kupwa 7 bya kulitila bibatungile banu. Banu bakele na kuya oku ku tempele mangana bakalemese tumponya. Baka-kufula bakele na kuwana bimbongo byabingi mu kupanga na kulandesa tumponya twa Atemisi na tutempele twendi. (Bili 19:23-27) Kutundaho, nganda ya Efeso yatsimanene mwafwa banu babangi bakelemo bakele na kulinga manseno.—Bili 19:19.

5. Baka-Efeso bakele bati mu lisusulungu lya futisi yaibi?

⁵ Kukala mu lisusulungu lya futisi yaibi. Banu ba mu nganda ya Efeso bakele na kulinga manene bupangala, co kubazibilile shwamwa futisi yabo yaibi. Bweho bubakele na kweha ku myela ya kwehela na bilika bya bulombelo bwabo kakangi byakundwiiye bupangala. (Efeso 5:3) Bwingi bwa banu bakele omu mu nganda, ‘shwamwa yabahwile,’ kulumbununa ngwabo ‘kubalizibile kukala na mulonga.’ (Efeso 4:17-19) Simbu kanda balilongese byuma byabibwa nebi byabibi, baka-Efeso kubakele na kuliziba kubihya ha byuma byabibi bibakele na kulinga. Kubamwene lalo ngwabo byuma bibakele na kulinga byakele na kuzibisa Yehova kubihya ku mbunge. Mukemwo Paulu wendekele ngwendi “bisinganyeka byabo bili mu lisusulungu, co banangunuka ku kuyoya kuje kwakundama kuli Njambi.”

6. Bika byalingisile Paulu aleke baka-Efeso ngwendi ‘bapwileoni ceke’?

⁶ Baka-Efeso bamo batundile mu lisusulungu. Paulu wasonekele ngwendi ‘bapwilyoni ceke, mu kulikwatasana na Mwata.’ (Efeso 5:8) Bakelyoni na kupangesa Lijwi lya Njambi, lije lyapwile ngwe ceke cije cakele na kubatwamenena. (Samu 119:105) Aba baka-Efeso balikelele kulikwatasana na bulombelo bwa makuli na kulikela kulinga bupangala. ‘Batembwininine Njambi,’ co bakele na kulinga mwoshe mubaselele kumulemesa na kumuzibisa kubwaha ku mbunge.—Efeso 5:1.

7. Mu ngila muka mutunalifwila na baka-Kristu babangi bakele mu Efeso?

⁷ Mu ngila imolika, netu simbu kanda tulilongese busunga, twakele mu lisusulungu mwafwa ya kukala mu bulombelo bwa makuli na  kukala na futisi yaibi. Bamo betu bakele na kulikobelesa mu bilika bya bulombelo bwa makuli, bamoco bakele na kulinga bupangala. Oloni mutwalilongesele binangulo bya Yehova bije byendeka ha byuma byabibwa na byabibi, twatengulukile. Co twashangumukile kuyoya mu kulitombola na binangulo byendi. Twalikuu bibezikiso byabingi mwafwa ya kulinga ngoco. (Isaya 48:17) Oloni keti kwakwasi kutunda mu lisusulungu litunaseze kunima na ‘kutwalelelaho kwenda ngwe bana ba ceke.’ Twasa kutwalelelaho bati kujeneka kukala mu lisusulungu?

TUNDENI KU LISUSULUNGU

8. Kwesekesa na Efeso 5:3-5, byuma muka kubapandele kulinga baka-Efeso?

⁸ Tandeni Efeso 5:3-5. Baka-Kristu bakele mu Efeso bapandele kutwalelelaho kujeneka kulinga byazinda Yehova. Oku kwambateselele kujenjuka ku kulinga bupangala na ku byendeka bije kubyapandele. Paulu wanukisile baka-Efeso ngwendi bapandele kwecela kulinga ebi byuma nga bashaka ‘kukakala na buswana mu Bumwene bwa Kristu na Njambi.’

9. Mwafwa bika tunapande kubyana byuma byasa kututwala ku kulinga bupangala?

⁹ Tunapande kutwalelelaho kujeneka kulikobelesa mu “bipangi bya kujeneka kwima bushuka, bya lisusulungu.” (Efeso 5:11) Kuli bukaleho bumwesa ngwabwo nga munu atwalelelaho kukenga, kutolilila nambe kwendeka byuma byazinda Yehova, kwasa kumupwila kwakwasi kulinga byuma byabibi. (Gene 3:6; Jems 1:14, 15) Mu lifuti limo, bandolome bamo balingile cibunga cakama ca ha makina, co bashangumukile kulitumina tumizimbu. Hakulibanga bwingi bwabo bakele na kwendeka ha byuma bya ku sipilitu. Oloni mu kwita kwa simbu, bashangumukile kwendeka ha byuma bije kubizibisa Yehova kubwaha. Bashangumukile kwendeka manene bya kulilala. Co bwingi bwabo balitabelele ngwabo kulinga ngoco kwabalingisile balinge bupangala.

10. Satana ashaka ngwendi tusinganyeke bika? (Efeso 5:6)

¹⁰ Kaye ka Satana kanasa kutungumuna na kutulingisa tusinganyeke ngwetu byuma byazinda Yehova kubyesi na bukalu nga tubilinga. (2 Pita 2:19) Ebi kubyapandele kutukomokesa! Liyabolo akashaka kungumuna banu na kubalingisa bajeneke kunanguka byuma byabibwa nebi byabibi. Co nalingi ngoco ha myaka yaingi. (Isaya 5:20; 2 Kori 4:4) Mukemwo byuma byabingi bikakala mu mafilimu, ha ma-TV na ha mawebusaiti binapu byuma bije kubilitombola na binangulo bya Yehova. Satana ashaka tusinganyeke ngwetu byuma byabibi bya kufwa ngwe bupangala bije binalisala manene muno mu kaye ano matangwa kubyabihile, co twasa kulikuwabyo.—Tandeni Efeso 5:6.

11. Byuma byaliwanene nabyo Angela bimwesa bati seho ya kukabangeya cinangulo cili ku mukanda wa Efeso 5:7? (Taleni na cikupulo.)

¹¹ Satana ashaka ngwendi tulikwatasane na banu baje basa kutwonowesa kukabangeya mashiko a Yehova. Mukemwo Paulu walekele baka-Efeso ngwendi: “Keti mulikwatasane nabo,” kulumbununa banu baje bakalingi byuma byabibi ku mesho a Njambi. (Efeso 5:7) Tunapande kunyanyama manene kutubakana na baka-Efeso, mwafwa ano matangwa kulikwatasana na munu keti ngwabo kubanga tuli hamo nendi. Munu asa kulinga ngoco kupangesa intaneti. Angela a uje wakala mu Asia walimwenenene bukalu bwasa kutunda mu kupangesa intaneti. Wendekele ngwendi: “Kupangesa mwamubi intaneti kwasa kutengulula bisinganyeka bya munu kamandondo-kamandondo. Njashangumukile kujeneka kuliziba kubihya kukala na ‘babusamba’ baje kubakele na kwononoka  binangulo bya mu Mbimbiliya. Mu kwita kwa simbu njashangumukile kumona ngwange kulinga byuma byazinda Yehova kukwabihile.” Bakulunu bakwasele Angela apangele ha buzeye bwendi na kutengulula bisinganyeka byendi. Angela ngwendi: “Ano matangwa njikaka manene mbunge ku byuma bya ku sipilitu keti ku byuma bili ha intaneti.”

12. Bika bitukwasa kutwalelelaho kukabangeya binangulo bya Yehova bije bimwesa byuma byabibwa na byabibi?

¹² Tunapande kulwisa bisinganyeka bya kaye bije bimwesa ngwabyo kukwabihile kulinga byuma byabibi, mwafwa tuzibuka ngwetu kusinganyeka mu ngila ei kwasa kunena bukalu. (Efeso 4:19, 20) Kunapu kwa seho kulihula ngwetu: ‘Kuma njikalingi mwoshe munjasela kujeneka kulikwatasana mu ngila kuyapandele na banu banjikapanga nabo, banjikobela nabo sikola nambe baje kubesi na kusingimika binangulo bya Yehova ndi? Kuma njikakundwiya binangulo bya Yehova nameme banu bamo banasa kunjishendumuna ndi? Ngwe muumwesela mukanda wa 2 Timothi 2:20-22, tunapande kwangula mwamubwa babusamba nameme mu cikungulukilo. Tuzibuka ngwetu bamo kubasa kutukwasa kutwalelelaho kupangela Yehova mu kulongwa.

ENDENI “NGWE BANA BA CEKE”

13. Bika bikulumbununa ‘kutwalelelaho kwenda ngwe bana ba ceke’? (Efeso 5:7-9)

¹³ Paulu wanangwile baka-Kristu ba mu Efeso bajeneke kukobela mu lisusulungu, co wabashongangeyeye ‘kutwalelelaho kwenda ngwe bana ba ceke.’ (Tandeni Efeso 5:7-9.) Oku kulumbununa bika? Kulumbununa ngwabo simbu yoshe tunapande kulinga byuma bimwesa ngwabyo tu baka-Kristu ba busunga. Ngila imo itwasa kulingilamo ngoco, inapu kutanda na kulilongesa Mbimbiliya, kwambateselela na mabulu etu oshe. Kunapu kwa seho manene kwaka mbunge ku mwanja na bilongesa bya Yesu Kristu uje napu “ceke ca kaye.”—Iwano 8:12; Prov 6:23.

14. Sipilitu ya kujela yasa kutukwasa bati?

¹⁴ Co lalo tutonda bukwasi bwa sipilitu ya kujela ya Njambi, ije yasa kutukwasa kutwalelelaho kulinga byuma “ngwe bana ba ceke.” Mwafwa bika? Mwafwa keti kwakwasi kutwalelelaho kupwa ba kujela ku mesho a Njambi  muno mu kaye. (1 Tesa 4:3-5, 7, 8) Sipilitu ya kujela yasa kutukwasa kulwisa bisinganyeka bya banu bali muno mu kaye baje kubesi kumona byuma ngwe mwakabimwena Yehova. Sipilitu ya kujela yasa kutukwasa lalo kwima “miyati yoshe ya bubwa na kusungama na busunga.”—Efeso 5:9.

15. Mu bingila muka mutwasa kutambwilamo sipilitu ya kujela? (Efeso 5:19, 20)

¹⁵ Ngila imo itwasa kutambwilamo sipilitu ya kujela inapu kuilomba. Yesu wendekele ngwendi Yehova ‘ana sipilitu ya kujela kuli baje bamulombayo.’ (Luka 11:13) Yehova akatwana lalo sipilitu yendi ya kujela mutukamushangazala hamolika na bakwetu ku biwano byetu. (Tandeni Efeso 5:19, 20.) Sipilitu ya kujela ya Njambi ili na nzili ya kutukwasa kutwalelelaho kuyoya mu ngila ije izibisa Njambi kubwaha.

16. Byuma muka byasa kutukwasa kwangula mwamubwa byakulinga? (Efeso 5:10, 17)

¹⁶ Nga kuli byuma bimo bitushaka kwangula kulinga, tunapande kunanguka “cizango ca Yehova” na kuyoya mu kulitombola naco. (Tandeni Efeso 5:10, 17.) Nga tumona seho ili mu kupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya omwo twangula byakulinga, co tumwesa ngwetu tushaka kulinga cizango ca Njambi. Ngeci, nga tupangesa binangulo bya mu Mbimbiliya, kutupwila kwakwasi kwangula mwamubwa byakulinga.

17. Bika byalibungila mu kupangesa mwamubwa simbu yetu? (Efeso 5:15, 16) (Taleni na cikupulo.)

¹⁷ Paulu wanangwile lalo baka-Kristu ba mu Efeso ngwendi bapangese mwamubwa simbu yabo. (Tandeni Efeso 5:15, 16.) Citozi cetu “wamubi,” Satana, ashaka kutuzezamesa manene na byuma bya kano kaye mu kushaka kutwonowesa kuwana simbu yaingi ya kupangela Njambi. (1 Iwano 5:19) Muka-Kristu nasa kushangumuka kuzema bimbongo, kushaka kuya ku masikola a helu nambe kwaka bipangi bya ku mubila mu mutamba wakulibanga kutubakana kupangela Yehova. Kulinga ngoco kumwesa ngwabo owo muka-Kristu ali na bisinganyeka bya banu ba mu kaye. Nameme ebi byuma kubyabihile, oloni kubyapandele kutwonowesa  kwaka bya Bumwene mu mutamba wakulibanga. Tunapande ‘kupangesa mwamubwa simbu yetu’ ha kwaka mbunge ku byuma bya seho manene mangana twende “ngwe bana ba ceke.”

18. Donald walingile bika mangana apangese mwamubwa simbu yendi?

¹⁸ Shakezekeni bingila bimikwasa mutwaleleleho kupangela Yehova na nzili yeni yoshe. Ebi bikebyo byalingile Donald uje wakala mu South Africa. Wendekele ngwendi: “Njasinganyekesesele ha buyoye bwange, co njalombelele kushwa kumo kuli Yehova mangana anjikwase kupanga na nzili mu cipangi ca kwambulula. Njalombelele ngwange njiwane cipangi cije kucinjonowesa kuwana simbu yaingi ya kwambulula. Yehova wanjikwasele, co njawanene cipangi cinjatondele. Yange na munakazi wange twashangumukile kupangela hamo mu cipangi ca simbu yoshe.

19. Twasa kutwalelelaho bati kwenda “ngwe bana ba ceke”?

¹⁹ Mukanda wasonekelele Paulu baka-Efeso wabakwasele batwaleleleho kupwa ba kulongwa kuli Yehova. Co binangulo byasonekele, netu byasa kutukwasa. Ngwe mutunalilongesela, byasa kutukwasa kwangula mwamubwa byuma bya kulizima nabyo buli na kwangula mwamubwa babusamba. Bitukwasa kutwalelelaho kutanda Mbimbiliya simbu yoshe mangana ceke ca busunga citwaleleleho kututwamenena mu byuma byoshe bitulinga. Co lalo binendeka ha seho ya kukala na sipilitu ya kujela ije itukwasa kukala na bifwa byabibwa. Kupangesa byuma byasonekele Paulu kutukwasa kwangula mwamubwa byakulinga, bije bilitombola na cizango ca Yehova. Kulinga ebi byuma kutukwasa tutunde mu lisusulungu lya kano kaye na kutwalelelaho kukala mu ceke!