1. Mwafwa bika simbu imo kunasa kutukaluwila kwononoka?

 KUMA simbu imo kukamikaluwila kwononoka ndi? Mwene Devidi nendi simbu imo kwamukaluwilile kulinga ngoco, co walombelele kuli Njambi ngwendi: ‘Njipwise muka-kukwononoka.’ (Myaso 51:12) Devidi wazemene Yehova. Oloni bisimbu bimo kwamukaluwilile kwononoka. Co netu simbu imo kukatukaluwila kulinga ngoco. Mwafwa bika? Cakulibanga, tunatambula kalingolingo ka kujeneka kwononoka ku bisemi betu bakulibanga. Camucibali, Satana simbu yoshe akashaka kutukokweya mangana tutengulukile Njambi ngwe mwalingilile ikeye. (2 Kori 11:3) Camucitatu, tuli na kuyoya mu kaye muje mwalisala banu baje bali na futisi ya kutengulukila, “sipilitu ije ili na kupanga mu bana ba kujeneka kwononoka.” (Efeso 2:2) Tunapande kupanga na nzili mangana tulwise kalingolingo katuli nako ka kushaka kulinga bubi hamolika na kulwisa biyongola bya Liyabolo na kano kaye bije byasa kutwonowesa kwononoka Yehova na baje banana moko ya kututwamenena.

2. ‘Kulibwahesela kwononoka’ kulumbununa bika? (Jemusi 3:17)

² Tandeni Jemusi 3:17. Jemusi bamuhwimininine asoneke ngwendi baje bali na mana ‘banalibwahesela kwononoka.’ Awa majwi alumbununa bika? Tunapande kulibwahesela kwononoka baje banana Yehova moko ya kupwamo ya kututwamenena. Co lalo tuzibuka ngwetu Yehova kashaka ngwendi twononoke baje bashaka ngwabo tupokole mashiko na binangulo byendi.—Bili 4:18-20.

3. Mwafwa bika Yehova atonda ngwendi twononoke baje bali na moko ya kututwamenena?

³ Hamo twasa kuliziba ngwetu twasa kwononoka Yehova keti munu. Tuzibuka ngwetu Yehova simbu yoshe akatutwamenena mu kulumbunuka. (Myaso 19:7) Oloni banu baje bali na moko hano hasi kubalumbunukile. Nameme ngoco, Tate yetu wa mwilu nana moko ya kutwamenena ya kupwamo ku bisemi, baka-fulumende  na bakulunu mu cikungulukilo. (Visi 6:20; 1 Tesa 5:12; 1 Pita 2:13, 14) Nga twononoka banu banatabesa Yehova kututwamenena, tuli na kwononoka ikeye. Tucisimutwiyeni mutwasa kwononokela banu banana Yehova moko ya kutwamenena, nameme simbu imo kunasa kutukaluwila kukabangeya bibatuleka.

4. Mwafwa bika banike babangi kubesi kwononoka bisemi babo?

⁴ Bakwenje na bambanda bali na kuyoya na banu nambe bakwenje na bambanda ba muno mu kaye baje ‘kubesi na kwononoka bisemi babo.’ (2 Timo 3:1, 2) Mwafwa bika bakwenje na bambanda muno mu kaye kubesi na kwononoka bisemi babo? Bamo bakalizibi ngwabo bisemi babo kubesi na kubakela mwanja waubwa mwafwa kubesi kulinga byuma bibakendeka. Bamoco bakalizibi ngwabo byuma mu kaye bili na kutenguluka, co binangulo bya bisemi babo kubyasa kupanga ha simbu ino, nambe kumona mashiko abakabakela bisemi babo kupwa amakalu manene. Yeni bakwenje na bambanda, kuma neni mukemwo mumuli na kulizibila ngoco ndi? Bakwenje na bambanda babangi kuli na kubakaluwila kwononoka eli lishiko lyendeka ngwalyo: “Ononokeni bisemi beni mu kulikwatasana na Mwata mwafwa eci cinapu ca kusungama ku mesho a Njambi.” (Efeso 6:1) Bika byasa kumikwasa kukabangeya eli lishiko?

5. Kwesekesa na mukanda wa Luka 2:46-52, mwafwa bika Yesu napu mwanja waubwa manene wa mwanike uje wononokele bisemi bendi?

⁵ Mwasa kulilongesa ku mwanja waubwa manene wa Yesu uje wapwile wakwononoka. (1 Pita 2:21-24) Wapwile wa kulumbunuka, oloni bisemi bendi kubalumbunukile. Yesu wabononokele nameme simbu imo bakele na kulimbenja, co lalo kubamuzibisisile. (Kutu 20:12) Tucisimutwiyeni ha byuma byalingiwile Yesu mwakele na myaka 12. (Tandeni Luka 2:46-52.) Bisemi bendi bamusezele mu Jelusalema. Jozefu na Maliya bapandele kumona ngwabo bana babo boshe bakele mu cibunga ca banu baje bakele na kwiluka ku binjibo byabo munima ya cilika mu Jelusalema. Jozefu na Maliya mubawanene Yesu, Maliya wamwanene mulonga mwafwa ya kusala mu Jelusalema. Ngwe Yesu washakele ngwe wendekele ngwendi bisemi bendi bakebo bakele na mulonga. Oloni wakumbulwile bisemi bendi mu ngila yayasi, co lalo ya kasingimiko. Jozefu na Maliya “kubazibisisile byuma byakele na kubaleka.” Nameme ngoco, Yesu anga ‘watwaleleleleho kulyaka kwisi yabo.’

6-7. Bika byasa kukwasa bakwenje na bambanda kwononoka bisemi babo?

⁶ Bakwenje na bambanda, kuma kukamikaluwila kwononoka bisemi beni nga banasebuka nambe nga kubamizibisisile ndi? Bika byasa kumikwasa? Cakulibanga, singanyekeseseni mwalizibila Yehova. Mbimbiliya ngwayo nga mwononoka bisemi beni, ‘muzibisa Mwata kubwaha.’ (Kolo 3:20) Yehova azibuka ngwendi bisemi beni simbu imo kubesi kumizibisisa, co lalo banasa kumyakela mashiko aje amoneka ngwe amakalu kuwakabangeya. Oloni nga mubononoka nameme keti kwakwasi kulinga ngoco, mumuzibisa kubwaha.

⁷ Camucibali, singanyekeni mubalizibila bisemi beni. Nga mubononoka, mubazibisa kubwaha, co lalo bamikulahela manene. (Visi 23:22-25) Neni mubezikilamo mwafwa busamba bwabo neni bukanyama manene. Ndolome umo wa ku Belgium wa lizina lya Alexandre ngwendi: “Munjashangumukile kukabangeya manene bibakele na kunjilomba bisemi bange ngwabo njilinge, busamba bwetu bwakanyamene, co tubaboshe twapwile ba kubwahelela.” b Camucitatu, nga mulizilisa kwononoka bisemi beni ha simbu ino, kulinga ngoco kukamikwasa kulutwe. Ndolome Paulo uje wakala mu Brazil ngwendi,  “Kwononoka bisemi bange kwanjikwasa njononoke Yehova na baje bali na moko ya kutwamenena.” Lijwi lya Njambi linendeka lalo byuma bikwabo byakama binapande kumilingisa mwononoke bisemi beni. Ngwalyo: “Mangana byuma bikwendele mwamubwa, co lalo wase kuyoya simbu yailaha hano hasi.”—Efeso 6:2, 3.

8. Mwafwa bika bakwenje na bambanda babangi bakalyangwila kwononoka bisemi babo?

⁸ Bakwenje na bambanda babangi banalimwena bubwa bukatundu mu kwononoka bisemi. Luiza uje nendi wakala ku Brazil hakulibanga kazibisisile bibamubindikilile bisemi bendi kukala na foni ha simbu ya kupwamo. Wamwene ngwendi bwingi bwa bakwabo bapwile hamo nabo bakele na mafoni. Oloni wakunangukile ngwendi bisemi bendi mubamubindikile kukala na foni bakele na kumunyungilila. Luiza ngwendi: “Hanwoni njalimwena ngwange kwononoka mashiko abanjakela bisemi bange keti citele, kulinga ngoco kunjikwasa mu kuyoya.” Elizabeth, ndokazi wa mumbanda ku America, kukamukaluwila kwononoka bisemi bendi simbu imo. Ou ndokazi ngwendi, “Munjikonowa kuzibisisa byuma binalingisa bisemi bange banjakele lishiko limo, njikanuka bubwa bwatundilemo kunima munjononokele mashiko abo.” Monica uje wakala ku Armenia ngwendi byuma bikamwendela mwamubwa mwakakabangeya mashiko a bisemi bendi kutubakana mwakawapokola.

9. Banu babangi bamona bati kwononoka mashiko a fulumende?

⁹ Banu babangi bataba ngwabo kunapande kukala bifulumende, co bataba lalo ngwabo tunapande kwononoka mashiko abanaka “baje bali na moko ya kuyula.” (Loma 13:1) Oloni aba banu ba kulifwa bakalizibi ngwabo kubasa kwononoka mashiko oshe abanaka baka-fulumende, maneneni mashiko aje kubashakele. Cakumwenako, tusimutwiyeniko ha ñanda ya kufweta mutelo. Banu babangi mu lifuti limo mu Europe bakalizibi ngwabo “munu kapandele kufweta mutelo nga aliziba ngwendi kapandele kulinga ngoco.” Mukemwo banu omu mu lifuti kubesi na kufweta mitelo yoshe ibatonda baka-fulumende.

10. Mwafwa bika tukononoka nameme mashiko aje kutwashakele?

¹⁰ Mbimbiliya inamwesa ngwayo biyulo bya banu bili na kunenela banu tuyando mwafwa bili mwisi ya Satana uje ali na kubitwamenena, co Njambi ololo abinyongesa. (Myaso 110:5, 6; Kwambu 8:9; Luka 4:5, 6) Co lalo ngwayo “woshe uje alwisa baje bali na moko ya kuyula, ali na kulwisa byuma byanabwahesa Njambi.” Ngeci, ha simbu ino Yehova natabesa bifulumende bya banu kuyula mangana byase kukwasa banu kukala mwamubwa, co atonda ngwendi tubyononoke. Mukemwo tunapande kwana baka-kuyula “bije binabapande.” Ebi binambateselela kufweta mitelo, kubasingimika na kubononoka. (Loma 13:1-7) Simbu imo twasa kuliziba ngwe mashiko a baka-fulumende amakalu manene kuwononoka. Oloni nga tuwononoka, co twononoka  Yehova uje natuleke ngwendi twononoke baka-kuyula nga batuleka kulinga byuma bije kubipokola mashiko endi.—Bili 5:29.

11-12. Kwesekesa na mukanda wa Luka 2:1-6, Jozefu na Maliya balingile bika mangana bononoke lishiko lije lyapwile lyalikalu, co bika byatundilemo? (Taleni na bikupulo.)

¹¹ Twasa kulilongesako bimo ku mwanja wa Jozefu na Maliya baje bononokele baje bakele na moko ya kuyula nameme kulinga ngoco kukwapwile kwakwasi. (Tandeni Luka 2:1-6.) Maliya mwakele na cikute ca bingonde 9, ikeye na Jozefu baliwanene na byuma bije byasele kubonowesa kwononoka baka-kuyula. Agustu uje wakele na kuyula mu ciyulo ca Baloma washikile ngwendi banu beluke ku membo abo na kukalisonekesa. Ngeci, Jozefu na Maliya bapandele kukuta bungenzi bwa kuya ku Betelehema buje bwapwile makilomita 150 mu mutambela wa malundu. Kwapwile kwakukalu kwenda obu bungenzi, maneneni kuli Maliya. Co hamo balishoshomwenene ha bukangule bwendi na bwa mbututu uje wakele mwimo. Bati nga cikute cendukile ha simbu ibakele mu bungenzi? Hamo balishoshomwenene mwafwa uje mbututu wakele mwimo te ikeye Mesiya ibabandamenene banu. Kuma oku kwabalingisile bajeneke kwononoka lishiko lya baje bakele na kuyula ndi?

¹² Nameme Jozefu na Maliya balishoshomwenene ha byuma byabingi, oloni oku kukwabonowesele kwononoka lishiko. Yehova wababezikisile mwafwa ya kwononoka kwabo. Maliya wetele mwamubwa mu Betelehema na kupapa mbututu wa kulikangula. Byuma byalingile byashulisilile bupolofweto!—Mika 5:2.

13. Kwononoka kwetu kwasa kukwasa bati bandolome na bandokazi betu?

¹³ Kwononoka baje bali na moko ya kuyula kutukwasa hamolika na bakwetu. Mu ngila muka? Nga tulinga ngoco, kutuwana kashitiko kabanasa kwana baje kubononoka lishiko liliko. (Loma 13:4) Kwononoka kwetu kwasa kulingisa baje bali na moko ya kuyula bamone Bakaleho ba Yehova mu ngila yaibwa. Cakumwenako, myaka imo kunima mu Nigeria, maswalale bakobelele mu Njibo imo ya Bumwene omwo bakele na kushakezeka baje bakele na kumwesa ngwabo balubalelele fulumende mwafwa ya mitelo  yakeleko. Oloni ntwama waba maswalale wabalekele ngwendi batunde mu Njibo ya Bumwene na kwendeka ngwendi: “Bakaleho ba Yehova kubesi kubyana kufweta mitelo.” Nga mwononoka mashiko aliko, mulingisa banu bamone Bakaleho ba Yehova mu ngila yaibwa, co lalo kulinga ngoco kwasa kunyungilila bandolome na bandokazi beni.—Mate 5:16.

14. Byuma muka byakwasele ndokazi umo ‘alibwahesele kwononoka’ baje bali na moko ya kuyula?

¹⁴ Oloni bisimbu bimo kunasa kutukaluwila kwononoka baje bali na moko ya kuyula. Ndokazi umo wa ku America wa lizina lya Joanna ngwendi: “Kwanjikaluwilile manene kwononoka mwafwa simbu imo baje bali na moko ya kuyula kubalingile mwamubwa banu bamo ba mu naanga yange.” Nameme ngoco, ou ndokazi walingile mwoshe mwaselele mangana atengulule biyongola byendi. Cakulibanga, wecelele kutanda mizimbu ya ha intaneti ije yasele kumulingisa akale na biyongola bya kuhenga hali baje bali na moko ya kuyula. (Visi 20:3) Camucibali, walombelele kuli Yehova mangana amukwase kumukulahela kutubakana kushungwiya ngwendi kwije fulumende yeka ya bunu. (Myaso 9:9, 10) Camucitatu, watandele biñanda bimo bili mu mabulu etu bije byendeka ha kujeneka kulikobelesa mu byuma bya kaye. (Iwano 17:16) Ndokazi Joanna ngwendi kusingimika baje bali na moko ya kuyula kwamulingisa akale mu “kwoloka kuje kasa kulumbununa.”

15. Mwafwa bika simbu imo kunasa kutukaluwila kwononoka mashiko atukatambula mu munga ya Yehova?

¹⁵ Yehova ashaka ngwendi ‘twononoke baje bali na kutwamenena’ mu cikungulukilo. (Hebe 13:17) Yesu uje wapwa Ntwama yetu wapwa wa kulumbunuka, oloni banu bali na kupangesa mu kututwamenena hano hasi kubalumbunukile. Ngeci, simbu imo kunasa kutukaluwila kubononoka, maneneni nga batuleka ngwabo tulinge byuma bije kutushaka kulinga. Kapositolo Pita nendi simbu imo wakwata-kwatele ku masinde kwononoka. Kangelo mwamukele ngwendi alye tusitu baje bapwile ba kujwala kwesekesa na Lishiko lya Mosesa, Pita wabyanene. Co kabyanene lumolika, walingile ngoco lutatu! (Bili 10:9-16) Mwafwa bika? Wamwene byuma byamulekele kangelo ngwendi kubyapandele. Byuma byamulekele te kanda abilingeho. Nga Pita kwamukaluwilile kwononoka byamulekele kangelo wa kulumbunuka, netu simbu imo kunasa kutukaluwila kwononoka banu baje kubalumbunukile!

16. Nameme kapositolo Paulu wasele kwombwanesa byuma bibamulekele ngwabo alinge, bika byalingile? (Bilinga 21:23, 24, 26)

¹⁶ Kapositolo Paulu ‘walibwaheselele kwononoka’ nameme mubamulekele ngwabo alinge byuma bije byamwene ngwendi kubyakele na habyemanene. Baka-Kristu ba Bajuda bazibile lingwabo lya banu bakele na kwendeka ngwabo Paulu wakele na kwambulula ‘biñanda bya kutengulukila mashiko a Mosesa,’ co ngwabo kakele na kuwasingimika. (Bili 21:21) Bakulunu mu cikungulukilo mu Jelusalema balekele Paulu ngwabo ambate banalume bawana na kuya nabo ku tempele mangana akalijelese hamo nabo kwesekesa na cisemwa mu kumwesa ngwendi wakele na kwononoka Lishiko. Paulu wazibukile ngwendi baka-Kristu kubakele mwisi ya Lishiko lya Mosesa. Co lalo na bimo byabiisile bene byahi. Nameme ngoco, Paulu kakwata-kwatele ku masinde. Lyamukwabo, Paulu wambatele baje banalume, co waile na kulijelesa hamo nabo kwesekesa na cisemwa. (Tandeni Bilinga 21:23, 24, 26.) Kwononoka kwa Paulu kwanenele likwatasano mu cikungulukilo.—Loma 14:19, 21.

17. Bika bimulilongesa ku byuma byaliwanene nabyo ndokazi Stephanie?

¹⁷ Ndokazi wa lizina lya Stephanie kwamukaluwilile kwononoka bibendekele bandolome baje bakele na kutwamenena mu lifuti lyabo. Ikeye na muka-limbo lyendi babwahelelele kulikwatasana  na cibunga cije cakele na kupangesa ndaka yeka. Oloni ofisi ya munango yemikile eci cibunga na kubaleka ngwabo bakapangele mu cikungulukilo cije cikapangesa ndaka yabo. Ndokazi Stephanie ngwendi: “Kunjalizibile bwino ku mbunge. Kunjamwene ngwange cikungulukilo cije cikapangesa ndaka yetu cakele mu bujene.” Nameme ngoco, walyangwilile kukabangeya byuma biyabalekele ofisi ya munango. Ou ndokazi lalo ngwendi: “Mu kwita kwa simbu njalimwenenene ngwange bibatulekele byapwile byabibwa.” Mu cikungulukilo cetu caciha, bwingi bwa bandolome na bandokazi bakebo lika Bakaleho mu binaanga byabo. Co yetwoni tunapu baka-naanga yabo. Hano njili na kulilongesa na ndokazi umo uje welukilile munima. Co lalo njilyoni na simbu yaingi ya kulinga cilongesa ca munu endilika. Njili na citakutaku ca kujela mwafwa njineseka mwoshe munjinasela kwononoka.”

18. Bubwa muka butundamo nga tupwa bakwononoka?

¹⁸ Twasa kulilongesa kupwa bakwononoka. Yesu “walilongesele kupwa wa kwononoka ha tuyando twamwene,” keti ku kukala mwamubwa kwa byuma. (Hebe 5:8) Ngwe mwa Yesu, netu tukalilongesa kwononoka nga twaliwana na byeseko. Cakumwenako, mushongo wa COVID-19 muwashangumukile batulekele ngwabo twecele kukungulukila ku Binjibo bya Bumwene na kwecela kwambulwila ha njibo na njibo. Kuma kwamikaluwilile kwononoka awa mashiko ndi? Kwononoka kwaminyungililile na kunena likwatasano mu cikungulukilo. Co lalo mwazibisile Yehova kubwaha. Tubaboshe twalibwahesela kwononoka mashiko oshe atukatambula ha simbu ya kayando kakama. Nga tukononoka awa mashiko, co tukobola myonyo yetu!—Yombi 36:11.

19. Mwafwa bika mushaka kupwa bakwononoka?

¹⁹ Twalilongesa ngwetu kwononoka mashiko kunena bibezikiso byabingi. Oloni tukalyangwila kwononoka Yehova mwafwa twamuzema, co tushaka kumuzibisa kubwaha. (1 Iwa 5:3) Kutwasa kufweta Yehova ha byuma byoshe byabibwa byanatulingila. (Myaso 116:12) Oloni twasa kumwononoka na kwononoka baje bali na moko hali yetu. Nga twononoka tumwesa ngwetu tuli na mana. Co nga tukala na mana, tuzibisa Yehova kubwaha ku mbunge.—Visi 27:11.